در این متن به سوالات زیر از رهگذر تحلیل روانکاوانه فیلم بنشی های اینیشرین پاسخ می‌دهیم.

هنرمندان بزرگ، قرن‌ها پس از مرگشان به وسیله ی آثارشان با ما سخن می‌گویند و به تعبیری جاودانه می شوند، اما آیا این تنها راه جاودانگی است؟
چرا به جاودانگی نیاز داریم؟
آیا جاودانگی را می توان با معیارهای جهان فیزیکی سنجید؟
دوستی مهم‌تر است یا هنر و جاودانه ماندن؟

جاودانگی، مفهومی است که در طول تاریخ ذهن انسان را به خود مشغول کرده است و در هر دورانی به شیوه‌ای این خواسته‌ی عمیق خود را پاسخ گفته است. جاودانگی لزوماً یک معنای واحد ندارد و انسان‌ها به شکل‌های مختلفی در ذهن دیگران جاودانه‌اند حتی اگر چیزی از بدن قابل‌لمس آن‌ها باقی نمانده باشد. جاودانگی با معنادار بودن زندگی ارتباطی مستقیم دارد. ازنظر روان‌شناختی هرچقدر انسان‌ها زندگی خود را معنادارتر بدانند، روان سالم‌تری خواهند داشت و اثر خود را بر جهان اطرافشان جاودانه تلقی می‌کنند. کمک به دیگران، تشکیل خانواده و دین و هنر همگی بخشی از میل انسان به جاودانه ماندن را پوشش می‌دهند. پس می‌توان در ارتباط جاودانگی و معنا این‌طور نتیجه گرفت که معنا بخشیدن به زندگی منجر به ایجاد حس جاودانگی در انسان می‌شود.

آیا این مفاهیم با معیاری دقیق و بیرونی سنجیده می‌شوند یا تفاوت در نگاه انسان‌هاست؟

به نظر می‌رسد احساس رضایت انسان از زندگی و تصور اینکه زندگی معناداری داشته است، به برداشتش ازآنچه زندگی‌اش را تشکیل داده، برمی‌گردد. به همین دلیل آنچه برای فردی اوج معنادار بودن زندگی است، برای دیگری نهایت پوچی به نظر می‌رسد. درنتیجه هرچقدر به مرگ نزدیک می‌شویم، می‌توانیم از داستان زندگی خود معنایی عمیق به دست آوریم و خود را از مرگی ابدی که از آن واهمه داریم، نجات دهیم.

فیلم بنشی‌های* اینیشرین (The Banshees of Inisherin)۲۰۲۲ اثری از مارتین مک‌دونا (Martin McDonagh) با بازی کالین فرل (Collin Farrell) و برندن گلیسن (Brandon Gleeson) است که برنده ی ۳ گلدن گلاب برای بهترین بازیگر، بهترین فیلمنامه و فیلم در گلدن گلاب ۲۰۲۲ شده است.

داستان فیلم

فیلم در روستایی دورافتاده در ایرلند دهه‌ی ۱۹۲۰ میلادی اتفاق می‌افتد و با سکوت کالم دوهرتی (Colm Doherty) شروع می‌شود که بدون هیچ توضیحی ارتباط دوستی‌اش را با پادریک (Padraic) قطع کرده است. پادریک تلاش می‌کند که با او صحبت کند اما مدام با رفتارهای طرد‌کننده‌ی کالم مواجه می‌شود. تا اینکه یک روز کالم به او می‌گوید دلیل جدایی و سکوتش این است که باید از این زمان باقیمانده از عمرش نهایت استفاده را ببرد و به‌جای گپ زدن‌های بی‌هدف با پادریک به ساختن قطعه‌ی موسیقی بپردازد. پادریک گیج و ناراحت از کشیش می‌خواهد که با کالم صحبت کند و کالم زمانی که این موضوع را از کشیش می‌شنود عصبانی می‌شود و تصمیم نهایی‌اش را می‌گیرد. او به کافه‌ای که پاتوق او و پادریک است می‌رود و پادریک را تهدید می‌کند که اگر یک‌بار دیگر با او صحبت کند، انگشتانش را یکی‌یکی قطع می‌کند و برای او می‌فرستد.

خواهر پادریک، شوبان (Siobhan)، از او می‌خواهد که دیگر با کالم صحبت نکند و او را به حال خود رها کند. یک‌شب پسر ساده‌دل روستا به نام دومینیک کتک‌خورده و زخمی به خانه‌ی پادریک و شوبان می‌رود و فردای آن شب دعوایی بین پلیس (پدر دومینیک) و پادریک درمی‌گیرد و پلیس او را کتک می‌زند اما کالم که همان حوالی است، پادریک را همراهی می‌کند تا به خانه برسد.

پادریک در کافه، با دیدن کالم و پلیس در کنار یکدیگر عصبانی می‌شود و در این صحنه، آنچه می‌توان آن را تم اصلی فیلم دانست عنوان می‌شود. پادریک از مهربانی حرف می‌زند و کالم از جاودانگی و ماندگار بودن آثار هنری، اما به‌راستی باید کدام راه را برگزید؟

روز بعد، کالم انگشت قطع‌شده‌اش را جلوی خانه‌ی پادریک می‌اندازد و شوبان با عصبانیت انگشت را پس می‌برد. پادریک بعد از چند روز سکوت به خانه‌ی کالم می‌رود و او را مشغول رقصیدن با سگش می‌بیند و دوباره تلاش می‌کند دوستی ازدست‌رفته را بازگرداند. شوبان که قصد رفتن از روستا را دارد از پادریک خداحافظی می‌کند و زمانی که پادریک به خانه برمی‌گردد متوجه می‌شود که کالم انگشت‌هایش را قطع کرده و جلوی خانه انداخته و الاغ پادریک به نام جینی با خوردن یکی از انگشت‌ها مرده است.

مرگ جینی باعث می‌شود که پادریک به فکر انتقام بیفتد. او باخبر قبلی به کالم، خانه‌ی او را به آتش می‌کشد و زمانی که متوجه می‌شود کالم زنده است، به او می‌گوید که از این کینه‌ای که بین آن‌ها به وجود آمده نمی‌توان گذشت.

جدایی و میل به جاودانگی

معمولاً زمانی که از جدایی سخن به میان می‌آید افراد به جدایی از شریک عاطفی فکر می‌کنند و کمتر کسی به دوستانی که از همدیگر جدا می‌شوند می‌اندیشد. در فیلم بنشی‌های اینیشرین این موضوع اساس داستان فیلم می‌شود.

عامل جدایی کالم از پادریک، این است که او حالا که به مرگ نزدیک‌تر شده است، می‌خواهد از باقیمانده‌ی عمرش استفاده کند و ویولن بنوازد و برای ویلن قطعه بنویسد. درواقع این تقابل ارزش‌های پادریک و کالم است که باعث دوری آن‌ها شده است. پادریک آدم خوبی است و همین برای او کافی است. کالم می‌خواهد اثری ماندگار بر جای بگذارد.

اثری ماندگار یا رفاقتی که تنهایی را می‌زداید؟

کالم تنهاست و احتمالاً خودش این مسئله را لمس می‌کند ولی نمی‌خواهد این تنهایی را با پادریک پر کند. او با سگش می‌رقصد و تنها قطعه موسیقی می‌نویسد و اثری خلق می‌کند که شاید بماند. از سوی دیگر پادریک، اثری خلق نمی‌کند، با الاغش گوشه‌ای می‌نشیند و یا با دومینیک و خواهرش وقت می‌گذراند. این زندگی از دید بسیاری، عبث و بیهوده است، چراکه نتیجه و حاصلی ندارد و همیشه به یک‌شکل پیش می‌رود تا فرد یک روز بمیرد. پادریک احمق است، چنانچه همه در خفا به آن اذعان دارند ولی آدم خوبی است. چه کسی به خوب بودن اهمیت می‌دهد؟

اگر مرگ را پایانی نهایی در نظر بگیریم، کالم و پادریک هر دو به یک اندازه «بی‌اثر» اند. پادریک الاغش را از دست می‌دهد ولی کشیش می‌گوید «فکر کردی خدا به الاغ‌ها اهمیت میده» الاغ پادریک وقتی‌که هست خلأ زندگی پادریک را پر می‌کند و رفتنش تبدیل به خلائی بزرگ می‌شود، آن‌چنان بزرگ که او حاضر است کالم ساری لری را بکشد. آیا وجود جنی بی‌اثر است؟

دومینیک در انتهای فیلم خودش را می‌کشد و پدرش شوکه از مرگ او به جسدش خیره می‌شود. پدری که او را کتک می‌زد و به‌حساب نمی‌آورد. دومینیک با شخصیت‌پردازی دقیق کارگردان و بازی درخشان بری کئوگان (Barry Keoghan) آن‌قدر دوست‌داشتنی هست که حتی از این دور بر مخاطب هم تأثیر بگذارد.

پس می‌توان گفت برای تفاوت بین بودن و نبودن، نیازی به خلق اثر هنری نیست، هر موجودی با حضورش مؤثر است؛ اما کالم، با نشانه‌های پیری روی صورتش، دیگر نمی‌خواهد بیهوده زندگی کند. به نظر می‌رسد کالم، به مرگ خودش سرعت می‌بخشد. او از قیچی کردن انگشتانش یا نشستن در خانه‌ای که در حال سوختن است واهمه‌ای ندارد. رفتارهای کالم به‌گونه‌ای دعوت از مرگ است اما ارواح مرگ فعلاً نمی‌خواهند مرگ او را خبر دهند. فکر مرگ اما او را رها نمی‌کند، چنانچه به شوبان می‌گوید: «گاهی اوقات فکر می‌کنم دارم خودم رو سرگرم می‌کنم تا به چیزی که اجتناب‌ناپذیر فکر نکنم.» اندوه ناشی از سکوت و دوری کالم، خشم درون پادریک را لبریز می‌کند، چراکه او ناتوان است. همه‌ی تلاش‌هایش به قطع انگشت‌های بیشتر می‌انجامد و او مستأصل به تنهاتر شدن خود می‌نگرد.

در فیلم بنشی‌های اینیشرین، موقعیت مکانی خاص و دنیایی نه‌چندان مدرن در دهه‌ی 1920 میلادی و روستایی دورافتاده در ایرلند، بر دشواری‌های تنهایی می‌افزاید. پادریک، با رفتن خواهرش و مرگ جنی و خودکشی دومینیک به معنی واقعی کلمه، تنهاست و این تنهایی است که کالم به او تحمیل کرده است.

راه نیکی چنانچه عنوان شد، جدا از جاودانگی نیست و پادریک به خوبی از این امر آگاه است، کالم اما راه جاودانگی‌اش را در انزوا و هنر جستجو می کند و این امر او را تا حدی افسرده و پریشان کرده است چرا که نمی تواند صدای عقربه هایی که او را به مرگ نزدیک می کنند را بشنود و از زندگی گذشته اش معنایی بیرون بکشد که او را آرام کند.

دوستی کالم و پادریک به پایان رسیده است و نمی‌توان دیگر به آن امیدی داشت، چراکه پادریک که مرد خوب روزگار بود، توانی برای بخشیدن کالم ندارد و راهی که کالم در آن قدم گذاشته راهی بی‌بازگشت می‌شود.

*بنشی (Banshee) در فرهنگ ایرلندی به روح زنی اشاره دارد که حضورش، خبر از مرگ کسی می‌دهد.

نویسنده: پرنیان مصطفوی (تحریریه ماجرا)

نقد روانکاوانه فیلم بنشی‌ های اینشیرین ۲۰۲۲

پرنیان مصطفوی

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.