نگاهی نو به کلاسیک‌های محبوب گذشته

در خصوص مجموعه‌های تلویزیونی، یک روند رو به رشد در بازبینی کلاسیک‌های محبوب گذشته و اعطای شکل مدرن به آن‌ها وجود دارد. این گونه از مجموعه‌ها فرصتی منحصر به فرد را برای مقایسه جذابیت گذشته با نوآوری حاضر فراهم می‌کنند. این مجموعه‌ها به حافظه‌ی جمعی مخاطبان نزدیک شده و احساس علاقه‌مندی به منابع اصلی را برمی‌انگیزند. آن‌ها جادویی را که یکبار مخاطبان را به خود مشغول ساخته را بازگردانی می‌کنند.

مجموعه‌های تلویزیونی برگرفته از نسخه‌های قدیمی، در عین حال که به گذشته ارجاع می‌دهند، توانسته‌اند با نوآوری و تغییراتی در داستان، شخصیت‌ها و عناصر دیگر، هویت منحصر به فرد خود را خلق کنند. این مجموعه ‌ها قادر به ایجاد ارتباط عمیقی با مخاطبان هستند و اغلب به عنوان محور مشترکی بین افراد عمل می‌کنند. آن‌ها می‌توانند نوستالژی را به عنوان یک ابزار قدرتمند برای ایجاد همبستگی، تعامل اجتماعی و تبادل خاطرات استفاده کنند. علاوه بر آن، این مجموعه‌ها می‌توانند به فرهنگ و هویت جامعه ارتباطی نزدیکتر برسانند و مفاهیمی از جمله ارزش‌ها، ایدئولوژی‌ها و تجربیات تاریخی را بازتعریف کنند.

این مجموعه‌ها به عنوان یک ابزار تجاری بسیار موثر نیز در صنعت سرگرمی شناخته می‌شوند. با استفاده از نام و شخصیت‌های محبوب گذشته، شرکت‌ها توانسته‌اند بازاری بزرگ را جذب و درآمد قابل توجهی را به دست آورند. اگرچه این تجاری‌سازی ممکن است به تخریب برخی از ارزش‌ها و ویژگی‌های اصلی مجموعه‌های قدیمی منجر شود. توازن بین توجه به کیفیت و درونمایه منبع مورد اقتباس (در اینجا مجموعه تلویزیونی) و فرایندهای مرتبط با تجاری‌سازی به عنوان یک چالش مهم در این نوع از مجموعه سازی تلویزیونی مطرح است. ضمن اینکه با افزایش تقاضا برای تجربه‌ی نوستالژیک و تأثیر قدرتمند آن‌ها بر جامعه، احتمالاً بیشتر شاهد مجموعه‌هایی با هدف تجربه نوستالژیک خواهیم بود.

با این حال، تحولات صنعت مجموعه ‌های تلویزیونی و تغییرات در سلیقه و نیازهای مخاطبان ممکن است تأثیری بر آینده این مجموعه ‌ها داشته باشد. چنانچه ممکن است به دلیل خستگی از الگوهای قدیمی و تکراری، مخاطبان به سمت مجموعه ‌های با شکل روایی و پرداخت جدیدتر متمایل شوند. با توجه به اینکه تمایل به تجربه نوستالژیک در جامعه همچنان وجود دارد و این مجموعه ‌ها توانسته‌اند جامعه مخاطبان هدف را به خود جذب کنند، می‌توان پیش‌بینی کرد که مجموعه ‌های قدیمی به عنوان یک ژانر محبوب و مؤثر در صنعت سرگرمی باقی بماند. اگرچه برای موفقیت در آینده، ضرورت دارد تا این مجموعه ‌ها توانایی نوآوری و تجدید خلق را نیز حفظ کنند و با توجه به نیازها و سلیقه‌های مخاطبان، به روز رسانی شوند.

صحنه‌هایی از یک ازدواج؛ نسخه سوئدی، اثر اینگمار برگمان

محور اصلی آثار مهم اینگمار برگمان (Ingmar Bergman)، پرداختن به پرسش هاي وجودي از قبيل مرگ، تنهايي، ايمان، نياز، خوشبختي، سردرگمي انسان، عشق و رهايي است؛ در «صحنه‌هایی از یک ازدواج» (Scenes from a Marriage) نیز تمرکز این کارگردان سوئدی بر روی تحولات روحی یک زوج در طی چند سال پر فراز و نشیب زندگی زناشویی آنها است. او در این اثر که در اصل یک مجموعه شش قسمتی تلویزیونی بود و سپس یک نسخه سینمایی از آن تهیه شد، به خوبی توانست پیچیدگی‌های فرامتنی زندگی به هم گره خورده یک زوج را با همه تنگناها و فراز و فرودهای خودخواسته آنها به تصویر بکشد.

زمانی که این مجموعه برای اولین بار در سوئد پخش شد، تأثیر تکان دهنده‌ای در بین مخاطبان داشت و اکران نسخه کوتاه آن در سینماها این تاثیر را به فراتر از اسکاندیناوی گسترش داد. داستان این درام به از هم پاشیدگی یک زوج متاهل در پس افزایش آگاهی در مورد ماهیت سیاسی روابط خانوادگی می‌پرداخت. برگمان بدون درگیر شدن مستقیم با بحث‌های داغ فمینیستی آن روزها، توانست تغییرات فرهنگی را که جامعه را متحول می‌کرد، در در دل داستان خود بگنجاند.

در نسخه برگمان، گسست بین آنچه شخصیت‌ها می‌گفتند و کاری که انجام می‌داند، نه تنها دوگانگی عمیق آن‌ها، بلکه وضعیت وجودی آشفته‌شان را نیز منعکس می‌نمود. ماریانه و یوهان خودشان را نمی‌فهمیدند و به همدیگر اهمیت نمی‌دادند. برگمان شخصیت‌هایش را به افراط برد تا مجبور شوند چهره‌های واقعی خود را نمایان کنند و بفهمند چه چیزی وجود دارد و چه چیزی وجود ندارد. این جست و جو برای روشنگری، نگاهی ناامیدانه بر تکه‌هایی دیر شناخته شده از خود، بیشتر اشتیاق برای رسیدن به یک صلح دو جانبه می‌نمود.

بازی‌های لیو اولمن (Liv Ullmann) و اورلاند جوزفسن (Erland Josephson) با لحن و اجرای ویژه اغلب آثار برگمان، «صحنه‌هایی از یک ازدواج» را به یک درام تاثیرگذار و فراموش نشدنی تبدیل کرد. چنانچه تا سالها بعد منجر به تاویل‌های جامعه شناختی و روان‌شناسی متعددی با تمرکز بر نقش زن در خانواده و تاثیر جنبش‌های فکری بر نهاد خانواده گردید. "«صحنه‌هایی از یک ازدواج» منبع قابل اعتنایی برای درک عمیق تحولات خانواده در موج دوم جنبش‌های زنان در سوئد نیز به شمار می‌رود و با توجه به نگاه واقع گرایانه، تیزبین و بدون تعصب برگمان می‌تواند برای تحلیل و فهم تحولات آن دوره و انطباق آن با شرایط امروز جوامع رو به توسعه همچون جامعه ما نیز راهگشا باشد"[1].

صحنه‌هایی از یک ازدواج؛ نسخه آمریکایی، اثر هاگای لیوای

در سال 2021 اقتباسی آمریکایی نیز از این اثر برگمان به شکل یک مجموعه پنج قسمتی با بازی تاثیرگذار جسیکا چستن (Jessica Chastain) و اسکار ایساک (Oscar Isaac) منتشر شد. "ماریانه" متخصص مسائل حقوقی طلاق در نسخه سوئدی جای خود را به "میرا"، زنی با پستی مهم در یک شرکت استارت آپی داده بود اما "یوهان" فیلم برگمان و "جاناتان" در اقتباس جدید، هر دو استاد دانشگاه هستند؛ دو بچه خانواده در اثر برگمان به یک بچه در اقتباس امروزی آن بدل شد اما ماهیت ماجراها و فضا، تالمات روحی و سرگشتگی‌های احساسی در مجموعه ساخته شده جدید درست همان است که برگمان در 1973 به آنها پرداخته بود. اقتباس امروزی محصول کمپانی معروف HBO به نویسندگی و کارگردانی هاگای لِوی (Hagai Levi) است که در کشور خود، کارگردانی جایزه بگیر و نسبتا شناخته شده است.

یکی از عناصر برجسته نسخه امروزی، بازیگران استثنایی آن است. جسیکا چستن و اسکار آیزاک با بازیهای قدرتمند و عمیق خود، عملکردی بی‌نقص به ارمغان می‌آورند و عشق و پیچیدگی‌های احساسات شخصیت‌هایشان را به طور بی‌عیب و نقص به تصویر می‌کشند. شیمی بازیگری آنها در صحنه‌های مختلف کاملا محسوس است و تماشاگران را در سفر پرتنش رابطه آنها فرو می‌برد. فیلمنامه نیز با صداقت و صمیمیت به پیچیدگی‌های یک ازدواج می‌پردازد. گفتگوها تیز، درون‌نگر و اغلب ناراحت‌کننده هستند و نشان دهنده چالش‌ها و تضادهایی است که درون روابط بلندمدت بروز می‌کنند.

این مجموعه به طور جسورانه به موضوعاتی مانند صمیمیت، ارتباط، خیانت و طبیعت تغییرپذیر عشق می‌پردازد و تماشاگران را به تأمل درباره تجربیات و باورهای خود درباره روابط دعوت می‌کند. از لحاظ بصری، مجموعه به زیبایی ساخته شده و با سینماتوگرافی شگفت‌انگیز خود، روایت داستان تقویت شده است. استفاده از نمای نزدیک و قاب‌بندی‌های صمیمی، تأثیر عمیق بازیگری را تشدید می‌کند و به تماشاگران اجازه می‌دهد در دنیای درونی شخصیت‌ها عمیقاً فرو روند. طراحی تولید و توجه به جزئیات در دکور و لباس‌ها، جو واقع‌گرایانه و غوطه‌ورکننده را ایجاد می‌کند و به روایت داستان لایه‌ بیشتری از صداقت می‌دهد.

مجموعه با گذر زمان، به بررسی محرک‌ها، آرزوها و آسیب‌پذیری‌های شخصیت‌ها می‌پردازد. ریتم آهسته صحنه‌های عاطفی به بازیگران فرصت می‌دهد تا به آرامی بروز کنند و ساختار داستان به طور پیوسته بین لحظات پر از مهر، تضاد و کشفهای خود سوءاستفاده می‌کند. این مجموعه به جنبه‌های تاریک‌تر روابط انسانی می‌پردازد و درد، خستگی و پیچیدگی‌هایی که درون یک ازدواج به وجود می‌آید را بررسی می‌کند. بنابراین، تماشاگران باید برای تجربه‌ای که هیجان و تأمل زیادی را به همراه دارد، آماده باشند.

در نتیجه صحنه‌هایی از یک ازدواج یک بررسی جذاب و پر احساس از عشق، ازدواج و وضعیت انسانی است. با بازیگری استثنایی، فیلمنامه قوی و ارائه‌ زیبایی بصری، نسخه‌ای معاصر از کار کلاسیک برگمان را ارائه می‌دهد. هرچند ممکن است برای کسانی که به دنبال محتوایی سبک و ساده هضم هستند مناسب نباشد، اما برای کسانی که تمایل دارند با موضوعات عمیق آن درگیر شوند، تجربه‌ای عمیق و تأمل‌برانگیز ارائه می‌کند.

نسخه سوئدی یا آمریکایی؟

با همه این تفاوت و شباهت بین اثر برگمان و اقتباس آمریکایی از آن، متن و فرامتن اصلی صحنه‌هایی از یک ازدواج اثر مهمی از منظر روان‌شناسی ازدواج و زناشویی به شمار می‌رود و هر یک از نسخه‌های سوئدی یا آمریکایی، در نهایت تاثیرگذار و به فکر وادارنده از کار درآمده‌اند و به همان اندازه که گذر زمان نتوانسته از جذابیتهای اثر برگمان بکاهد، اقتباس امروزی نیز به دلیل بهره مندی از اتمسفر خوب بین بازیگران اصلی، جذاب و در لحظات بسیاری نفس گیر از آب در آمده و مخاطب را به خوبی درگیر می‌کند.

علاوه بر دارا بودن وجوه سرگرم کنندگی که ویژگی عمده و برجسته محصولات نمایش خانگی است، «صحنه‌هایی از یک ازدواج» به سبب همذات پنداری و یافتن وجوه ناپیدا و مشترک از خود در لا به لای صحنه‌های حسی، توان جذب طیف گسترده‌ای از مخاطب بزرگسال، از افراد مجرد مانده، متاهل، متارکه کرده، در فکر متارکه و یا تجدید فراش را دارد. مهندسی داستان اصلی که اثر برگمان بر روی آن بنا شده و نسخه تلویزیونی و مدرن آن نیز بر همان بنا گردیده، الگوی جذابی برای آن دسته از مخاطبانی است که خود را نیازمند درمان‌ها یا به اصطلاح تراپی‌های روان شناختی برای بهبود روابط شخصی خود می‌دانند. تماشای بدون قضاوت و پیش داوری این اثر، به ویژه اقتباس آمریکایی و امروزی آن، می‌تواند رهیافتی به مشکلات، پیچیدگی‌ها و درگیری‌های زوج‌ها در هر جایی از این کره خاکی باشد.

علیرغم جذابیت‌ها ارزش‌های سینمایی و حتی فرامتنی اثر برگمان، نسخه اقتباسی با بهره‌گیری از همذات پنداری بیشتر مخاطب عام با اثری مربوط به زمانه امروز، راه به ارتباط با گستره وسیعتری از مخاطبان را می‌دهد تا نسخه سوئدی. البته در اقتباس آمریکایی نیز مخاطب بایستی این فرصت را به شکل ارائه داستان بدهد تا ذهن او را به آرامی فرا بگیرد. در این صورت فضای بسته و حضور یکسره دو بازیگر اصلی آن در عمده لحظات هر پنج قسمت مجموعه، مخاطب را با خود به درون پیچیده‌ترین لایه‌های حسی و فکری یک زوج مثالی می‌برد.

عریانی اتمسفر ارتباطی این زوج، به خصوص در بزنگاه‌های تصمیم‌های مهم چنان غافلگیری‌هایی را به همراه دارد که علیرغم محدوده بسته و دو نفره غالب اثر، به کشش بیشتر داستان برای مخاطب و پیگیری ادامه ماجرا کمک شایانی می‌کند. برخلاف بسیاری از مجموعه‌های نمایشی ماجرا محور مشابه، در این مجموعه، خالق اثر به کمک گره افکنی‌ها و گره گشایی‌های ریز و احساسی در درام، تا آخرین لحظه از آخرین‌بخش داستان همراهی مخاطب را با خود دارد.

آن دسته از مخاطبانی که هر دو نسخه سوئدی و آمریکایی را علیرغم تفاوت در سبک ارائه و بازی‌ها را مشاهده کرده‌اند به احتمال زیاد با این گزاره موافق هستند که متن دهه هفتادی برگمان در ارائه امروزی و مدرن خود نه تنها کهنه و قابل پیش‌بینی از کار درنیامده بلکه با توجه به تغییرات فزاینده در خصوص نقش و حقوق زن در جوامع امروزی و تغییر شکل جایگاه زن از یک صرفا همسر و مادر به همسر و مادرِ شاغل، امروز درک بهتری از درگیری‌های زوج در «صحنه‌هایی از یک ازدواج» نسخه برگمان وجود دارد و فضای فکری طرح اصلی داستان از جا افتادگی و تناسب بهتری نسبت به منبع کلاسیک خود برخوردار شده است. این مسئله در نهایت به عمق نگاه برگمان در پرداخت به موضوع انسان صحه می‌گذارد.

در ابتدای هر قسمت از نسخه آمریکایی بر حضور بازیگران در یک استودیو تاکید می‌شود. هاگای لوی به مخاطبان تاکید می‌کند که شاهد یک نمایش هستید که دو بازیگر در یک استودیو که شبیه خانه یک زوج شده دارند نقش یک زن و شوهر را بازی می‌کنند و همه اینها بخشی از یک نمایش تلویزیونی است؛ این مقدمه تنها چند دقیقه است و فضای حسی دقایق بعدی بین چستن و ایزاک طوری در هم تنیده و درگیر کننده از آب درآمده که مخاطب را از آن پشت صحنه جدا می‌کند و در صحنه‌های یک ازدواج غرق می‌کند. این تمهید اگرچه در ابتدا گیج کننده به نظر می‌رسد اما می‌تواند به مخاطب این نکته را از محتوای اثر اصلی یادآوری کند. زندگی زناشویی با همه فراز و فرود آن، به شدت به یک نمایش طولانی شبیه است که زن و شوهر بازیگران همیشگی و اصلی آن هستند.

[1] مقاله تحولات خانواده و بازخواني معناي عشق به منزلة شورش در رهايي (با تأكيد بر فيلم « صحنه هايي از يك ازدواج » ساختة اينگمار برگمان) نوشته منصوره زارعان و پرديس عامري؛ پژوه شناسة زنان، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي؛ ويژه نامة فرهنگ، ادب و هنر، 1396

نویسنده: جواد صفوی (تحریریه ماجرا)

صحنه هایی از یک ازدواج : نسخه سوئدی یا آمریکایی؟

جواد صفوی

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.