از زمانی که افراد بهترین لباس‌هایشان را به تن می‌کردند و مسافتی طولانی را طی می‌کردند تا به سالن سینما برسند و فیلمی سیاه‌وسفید را ببینند زمان زیادی می‌گذرد و گذر زمان شاید کم‌کم سینما را به سمت مرگ روانه کرده باشد.

در این متن قرار است به سؤالاتی درباره‌ی سینما و مرگ احتمالی‌اش پاسخ دهیم سؤالاتی چون:

آیا سینما واقعاً در حال مرگ است؟
چه افراد و سیستم‌هایی در مرگ سینما نقش دارند؟
آیا می‌توان سینما را از مرگ نجات داد؟

در سال 1908، در یک روزنامه، مطلبی تحت عنوان قبری برای سالن سینما چاپ شد که در آن از سینما به‌عنوان یک سرگرمی جدید یاد شده بود که به‌زودی جای خودش را به ابداعی جدیدتر می‌دهد و از بین می‌رود. در سال 1951، دیوید سلزنیک (David O. Selznick)، درباره‌ی سینما نوشت: هالیوود مثل مصر است، پر از اهرام فروریخته است که هرگز بازنمی‌گردند. در سال 1995 سوزان سانتاگ (Susan Sontag) در مقاله‌ای به نام زوال سینما، از مرگ سینما خبر داد. در سال 2005 ژان لوک گدار (Jean Luc Godard) اعلام کرد که سینما به پایان رسیده است.

دلیل بیان این سخنان و تاریخ عنوان شدن آن‌ها، این است که در عین بررسی دلایل مرگ سینما، در نظر داشته باشیم که سینما پس از طی کردن راهی پر پیچ‌وخم، هنوز زنده است و خوشبختانه این پیش‌بینی‌ها همگی اشتباه از آب درآمدند.

اکنون ضمن نگاهی به عوامل احتمالی که در مرگ سینما نقش دارند، مهم‌ترین این عوامل را به اختصار بررسی می‌کنیم.

مارول (Marvel) و ماشین تولید پول!

چرا مارول اصلی‌ترین نقش را در از بین بردن سینما دارد؟

داستان از سال 1991 شروع شد، زمانی که جرج لوکاس (George Lukas) قسمت دوم از فیلم جنگ ستارگان (Star Wars) را ساخت و این فیلم یک موفقیت تجاری بسیار بزرگ بود که پیام واضحی برای هالیوود داشت: ساختن فیلم بر اساس آنچه که مخاطب آن را می‌شناسد و طرفدار آن است، می‌تواند آورده‌ی مالی بسیار زیادی به همراه داشته باشد.

در سال 2001، سری فیلم‌های هری پاتر (Harry Potter) و ارباب حلقه‌ها (Lord of The Rings) وارد سالن‌های سینما شد. فیلم‌های این‌چنینی که در چند قسمت ساخته می‌شوند، مخاطب را وادار به تماشای همه‌ی قسمت‌ها می‌کنند تا بتواند به پایان روایت فیلم پی ببرد. همین مسئله و ایجاد ارتباط مثبت با مخاطبان و پی‌ریزی موضوع فیلم بر اساس آنچه امتحانش را پس داده بود و طرفداران خودش را داشت، باعث شد هر دوی این سری فیلم‌ها به موفقیت‌های تجاری عظیمی دست یابند.

همچنین سازندگان این فیلم‌ها، رضایت مخاطب را در صدر اولویت‌های خودشان قراردادند که منجر به فروش بالای سری فیلم‌های ارباب حلقه‌ها و هری پاتر شد. در سال 2002 مرد عنکبوتی (Spiderman) به سالن‌های سینما آمد و نشان داد که کتاب‌های کمیک می‌توانند الگوهای بسیار خوبی برای ساخت فیلم‌های پرطرفدار باشند و می‌توان ساخت این فیلم‌ها را تا مدتی طولانی ادامه داد و به سودهای کلان دست‌یافت.

نتیجه آن‌که پرفروش‌ترین فیلم‌های سال 2002 به ترتیب ارباب حلقه‌ها، هری پاتر، مرد عنکبوتی و جنگ ستارگان بودند. پس کم‌کم استودیوها به سمت فیلم‌هایی گرایش پیدا کردند که فروش بالا را تضمین می‌کردند.

طبق گفته‌ی لیندا ابست (Lynda Obst)، تهیه‌کننده و نویسنده‌ی آمریکایی، این فیلم‌ها برای جلب نظر استودیوها به باید سه ویژگی داشته باشند:

1) دارای عنوانی باشند که مخاطب از قبل با آن آشناست.

2) قابل فروش در بازار جهانی به‌خصوص چین باشند.

3) توانایی تبدیل به نسخه‌ی فیلم چندقسمتی را داشته باشند.

بنابراین آنچه برای استودیوها حائز اهمیت است، نه دیدگاه هنری کارگردان و نه سینما به‌مثابه‌ی یک هنر که میزان سود حاصل از فروش فیلم است. چنین نگاه تاجرمآبانه‌ای مسلماً زیست سینما را به خطر می‌اندازد. در همین راستا مارول و سایر استودیوهایی که به تقلید از آن شروع به ساخت فیلم‌های ابرقهرمانی سریالی کرده بودند، به‌جای استفاده از کارگردانان بزرگ که دارای سبک هنری خاص و نگاهی ویژه هستند، کارگردان‌های تلویزیونی را انتخاب کردند. تا مطمئن شوند که خارج از حالت مرسوم فیلم‌های مارول فیلمی ساخته نمی‌شود و موفقیت تجاری فیلم تضمین می‌شود.

اما سؤالی که ایجاد می‌شود این است که اگر مردم این فیلم‌ها را دوست دارند پس چه بهتر که بیشتر شاهد حضور همین فیلم‌ها بر پرده‌ی نقره‌ای سینما باشیم، مارتین اسکورسیزی (Martin Scorsese) که از مخالفان سرسخت رویه‌ای است که سینما به سمت فیلم‌های ابرقهرمانی در پیش گرفته است می‌گوید:

«اگر همیشه به مردم تنها یک نوع از چیزی (فیلم) ارائه و فروخته شود، آن‌ها مسلماً میزان بیشتری از همان را طلب خواهند کرد »

درواقع اگر به‌جای تنوعی از ژانرهای سینمایی مثل کمدی، رمانتیک، جنایی و معمایی شاهد یک نوع از فیلم آن‌هم فیلم‌های ابرقهرمانی باشیم، پرواضح است که مردم مکرراً فیلم‌های ابرقهرمانی را انتخاب می‌کنند چرا که به این نوع از فیلم عادت کرده‌اند.

مرگ ستاره‌ها و تولد ابرقهرمان‌ها!

در زمانی نه‌چندان دور، از مهم‌ترین عواملی که افراد را به تماشای فیلم ترغیب می‌کرد، ستاره‌های سینما بودند. حضور چهره‌های آشنایی که مخاطب به دیدنشان عادت کرده بود فروش یک فیلم را تضمین می‌کرد. تا اینکه فیلم‌های مرد عنکبوتی از راه رسید و ستاره‌ها پشت ماسک او پنهان شدند.

بازیگران زیادی ازجمله اندرو گارفیلد (Andrew Garfield) و توبی مگوایر (Tobey Maguire) به ایفای نقش مرد عنکبوتی پرداخته‌اند، ولی وجه تفاوت این فیلم‌ها با فیلم‌هایی که با حضور ستارگان مشهور مخاطب را به سینما می‌کشاندند، حضور کاراکتری محبوب و مشهور به نام مرد عنکبوتی است که با توجه به سابقه‌ای که در ذهن مخاطبان دارد، موفقیت تجاری فیلم را تضمین می‌کند. بنابراین رفته‌رفته بازیگرانی که آن‌ها را ستارگان سینما می‌دانستیم، جای خود را به ابرقهرمان‌ها می‌دهند.

آیا چنین امری واقعاً منجر به مرگ سینما می‌شود؟

پاسخ مثبت است. امروزه در فیلم‌های استودیوی ابرقهرمانی بازیگران زیادی را می‌بینیم که هیچ‌یک به ستاره تبدیل نشده‌اند و حضورشان در فیلم‌های درام خانوادگی یا کمدی، آن‌ها را به موفقیتی تجاری تبدیل نمی‌کند.

مسیر ستاره شدن برای بسیاری از بازیگرانی که می‌شناسیم با فیلم‌هایی چون مرد بارانی (Rain Man)، فارغ‌التحصیل (The Graduate) و فیلم‌هایی ازاین‌دست طی شده است. فیلم‌هایی که امروز نسخه‌های مشابهشان به‌واسطه‌ی نبود تبلیغات مناسب و ستارگانی که مخاطب را به‌سوی سالن سینما روانه کنند و رقبای سرسختی چون مارول، رونق زیادی ندارند.

ویروس کرونا و قرنطینه‌های طولانی!

گسترش ویروس کرونا در سال 2020، ضربه‌ای مهلک به بدنه‌ی سینما وارد کرد. بسته شدن سالن‌های سینما، تعطیلی جشنواره‌ها و به تعویق افتادن اکران فیلم‌ها همگی از تأثیرات همه‌گیری کرونا بود که شوک بزرگی به صنعت سینما وارد کرد که آثار و تبعاتش همچنان باقی است.

تیک‌تاک و بازه توجه‌های 10 ثانیه‌ای!

در گذشته سینما سرگرمی مهم و اصلی مردم بود تا اینکه تلویزیون به میدان آمد و سینما تا حدی کمرنگ شد ولی توانست همچنان جایگاهش را به‌عنوان یک سرگرمی مهم حفظ کند. تلویزیون اگرچه رقیب قدرتمندی بود اما در کنترل توجه مردم هرگز به پلتفرم‌های مجازی چون اینستاگرام، یوتیوب و تیک‌تاک نمی‌رسید.

امروزه تصویر فردی که در سالن سینما یا روی مبل خانه‌اش، در حین تماشای فیلم، سرکی هم به موبایلش می‌کشد، تصویر ناآشنایی نیست. انگار دو رسانه‌ی بزرگ در کشمکش و جنگی عجیب برای جلب‌ توجه انسان‌ها به سر می‌برند و انسان‌ها هم به نظر در حال انتخاب‌اند، اما در دنیای الگوریتم‌ها انسان‌ها با توهمی از اختیار کنترل می‌شوند.

درنتیجه فیلمی که هر ثانیه‌اش با تلاش یک تیم شکل‌گرفته است در کنار ویدیویی چندثانیه‌ای که اغلب از محتوایی نه‌چندان بااهمیت تولیدشده است، رنگ می‌بازد و گویی سینما در مقابل این رقبای جدی شکست می‌خورد.

نتفلیکس و پایین آمدن ارزش فیلم‌ها!

اگرچه نتفلیکس کمک شایانی به ساخت فیلم‌های بزرگی مثل مرد ایرلندی (The Irishman) و داستان ازدواج (Marriage Story) کرده است اما ماهیت آن در تقابل با ادامه‌ی زندگی سینما در درازمدت قرار دارد. فروش ویدیو و سی دی فیلم‌ها درگذشته منبع مهمی برای درآمد استودیوها بود و گاهی حتی نیمی از درآمد فیلم حاصل از فروش و اجاره‌ی سی‌دی‌ها و ویدیوهای فیلم بود.

نتفلیکس با ابداع روشی نوین برای پخش فیلم، کلوپ‌های اجاره‌ی فیلم را به ورطه‌ی نابودی کشاند. درنهایت یکی از منابع درآمد استودیوها به این شیوه از دست رفت و احساس ناامنی ایجادشده باعث شد که استودیوها بیشتر به سمت فیلم‌های ابرقهرمانی گرایش پیدا کنند.

علاوه بر این، نتفلیکس فیلم‌ها را به خانه آورد. این امر در ظاهر به دیدن فیلم‌های بیشتر کمک می‌کند اما عارضه‌ی جانبی چنین ابداعی، تعطیلی سالن‌های سینما و در بهترین حالت کم رونق شدن آن‌هاست. نتفلیکس انقلابی در عادت‌های فیلم دیدن مخاطبان ایجاد کرد که سخت بتوان آن‌ها را تغییر داد و زمانی که فیلم‌ها به خانه‌های ما می‌آیند و ما با نیم‌نگاهی به تلفن همراهمان و دستی در پاکت پاپ‌کورن، به فیلم گوش می‌سپاریم، نمی‌توانیم خود را به دست جادوی سینما بسپاریم و غرق شدن در تصویری بسیار بزرگ‌تر از خودمان را تجربه کنیم، تجربه‌ای ناب که تنها سالن‌های سینما می‌توانند برای ما به ارمغان بیاورند.

نتفلیکس، مارول و تیک تاک و از بین رفتن ستاره‌ها در سینما، عواملی هستند که به مرگ سینما دامن می‌زنند و سؤال آخر اینجاست که آیا هنوز امیدی هست؟

امید را می‌توان در دو فیلم پرفروش سال 2023 جستجو کرد. باربی (Barbie) و اپنهایمر (Oppenheimer).

این دو فیلم می‌توانند خط بطلانی بر مرگ سینما باشند، چرا که با بودجه‌ای نه‌چندان زیاد فروش بسیار زیادی داشته‌اند و گوی سبقت را از فیلم‌های ابرقهرمانی ربوده‌اند. هر دو فیلم میل به حضور در سالن‌های سینما را با تبلیغات فراوان و استفاده از ستاره‌های سینما در بین مخاطبان ایجاد کرده‌اند و هر دو فیلم با نگاه خاص دو کارگردان مؤلف ساخته‌شده‌اند. برای مثال فیلم باربی، باوجود استفاده از عروسکی که شهرتش را سال‌ها قبل از تولید فیلم به دست آورده بود، فیلمی بر اساس دیدگاه‌های فمینیستی گرتا گرویگ (Greta Gerwig) است و حرفی برای گفتن دارد.

پس می‌توان امیدوار بود که دوران فیلم‌های ابرقهرمانی به سر برسد و عادت حضور پیدا کردن روبه روی پرده‌ی نقره‌ای در جمعی از آدم‌هایی که به‌واسطه‌ی فیلم به آن‌ها وصل می‌شویم، دوباره زنده شود و سینما دوباره حیات یابد.

نویسنده: پرنیان مصطفوی (تحریریه ماجرا)

آیا مرگ سینما نزدیک است؟

پرنیان مصطفوی

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.