فیلم بیچارگان (Poor Things) یا موجودات بیچاره، آخرین فیلم یورگوس لانتیموس، فیلمساز مطرح یونانی، با بازی اما استون، مارک رافلو و ویلم دفو، در هشتادمین جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز به نمایش درآمد که در آن‌جا برنده جایزه شیر طلایی شد.

بیچارگان (2023) بیش از هر چیز درباره امید به تغییر انسان و دنیای ساخته او است. آیا انسان می‌تواند به نسخه بهتری از خود تبدیل شود؟ آیا روزی نابرابری‌های اقتصادی، اجتماعی و جنسیتی به پایان می‌رسند؟ اصلا انسان می‌تواند با داشتن رویای بهتر شدن جهان کاری از پیش ببرد؟ آیا زنان و مردان می‌توانند خارج از قراردادهای تحمیلی جامعه متمدن، یکدیگر را بپذیرند؟ و پرسش‌های دیگری از این دست که مطرح کردنش تنها از پس ذهن کودکی بر می‌آید که به واسطه قالب بزرگسالانه‌اش می‌تواند در دل جامعه و قراردادهای سفت و سخت آن رخنه کرده و جدی گرفته شود. این کودک/ زن کسی نیست جز بلا باکستر، شخصیت اصلی فیلم. او که نه تنها می‌پرسد بلکه امیدواری‌اش به بهبود جهان را عملی می‌کند.

بلا باکستر کیست؟

زن جوان حامله‌ای به نام ویکتوریا بلینگستون (با بازی اما استون) که از قضا در دوره ویکتوریایی زندگی می‌کند، خودش را به درون دریا پرت می‌کند اما پزشک منحصر به فردی به نام گادوین بکستر (با بازی ویلم دفو) جنازه او را پیدا کرده و با پیوند مغز نوزاد به جای مغز به اغما رفته ویکتوریا، او را از نو زنده می‌کند. گادوین نام این کودک/ زن را بلا باکستر می‌گذارد و همچون مخلوق، دختر و البته موش آزمایشگاهی‌اش از او مراقبت می‌کند. بلا نیز شروع به یادگیری زبان، کشف دنیا و هر ناشناخته‌ای می‌کند که هر کودک نوپایی به شکل طبیعی مشغول یادگیری آن است.

خیلی زود اما دایره شناخت بلا از محدوده کوچکی که گادوین برای او ساخته فراتر می‌رود. او می‌خواهد جهان بیرون را بشناسد، از دایره امن و محدود خانه فراتر برود و با پیشرفت هوش و رسیدن به بلوغ جنسی دست به تجربه‌های تازه بزند. دکتر گادوین، ابتدا مکس، دانشجوی پزشکی ( با بازی رمی یوسف) را مامور ثبت و ضبط مسیر پیشرفت بلا کرده و کمی بعد با اشاره به کشش جنسی و عاطفی میان بلا و مکس، آن دو را به نامزدی هم در می‌آورد. بلا اما هنوز عطش شناخت امیال بشری را دارد، بنابراین وقتی با وکیل مرموز و خوشگذرانی به اسم دانکن ودبرن (با بازی مارک رافلو) آشنا می‌شود، خانه را ترک می‌کند تا با سفر به جاهای مختلف دنیا، خود و جهان را بیشتر و عمیق‌تر بشناسد.

بلا در این سفر ادیسه وار تنها به شناخت درون و دنیای پیرامونش نمی‌پردازد بلکه سعی دارد دنیا را آنطور که خودش می‌خواهد تغییر دهد. او در این مسیر دانکن را ترک کرده و تصمیم می‌گیرد در پاریس به فاحشگی بپردازد. مکس روزی او را به خانه برگردانده و بلا انتخاب می‌کند با او ازدواج کند اما هنگام مراسم، آلفرد بلینگستون، همسر قبلی‌اش سراغ او می‌آید. بلا تصمیم می‌گیرد پیش او رفته و خود گذشته‌اش را بشناسد اما در می‌یابد که زندگی قبلی، داستان زن دیگری است و هیچ ربطی به او ندارد. بلا به خانه برگشته و زندگی تازه‌ای را آغاز می‌کند.

اما استون بازیگر نقش بلا باکستر درخشان و استثنایی است. او با مهارت بی نظیری توانسته کودکی را در قالب زنی زیبا بیدار کرده و در مسیر حرکت کاراکتر برای خلق زنی به نام بلا باکستر، از جزئیات حرکات و نگاه‌های کودکانه کم کرده و به تدریج آن را تبدیل به هوشمندی‌ای ظریف، بازیگوشانه و ساختار شکن کند. عجیب نیست که یورگوس لانتیموس هنگام دریافت شیر طلایی ونیز سال 2023، جایزه را به اما استون تقدیم کرده و فیلم را مدیون او می‌داند.

تو خالق منی؟

فیلم بیچارگان (2023) روایتی فمینیستی است از به چالش کشیدن تمام قوانین و چهارچوب‌هایی است که در طول تاریخ زن را تحت انقیاد خود در آورده است. گویا با زاده شدن دوباره و دوباره و خلق امکان‌های زیست تازه است که یک زن می‌تواند فرای این نظم مسلط و قانون مردانه، زندگی‌ای را که خودش می خواهد و برای خود تخیل می‌کند، خلق کند. همانطور که بلا به سواینی، مدیر فاحشه خانه با آوردن نقل قولی از دکتر گادوین می‌گوید: «هرنظامی پابرجاست تا نظام تازه ای کشف بشه و این داستان همیشه ادامه داره »

ویکتوریا بلینگستون زنی است که تحت انقیاد همسر بی‌رحم و سلطه‌جویش زندگی کرده، بر امیال و باورهایش پا گذاشته و بر خلاف میلش باردار شده‌است. او که به قول خودش عواطف مادرانه نداشته و از کودکش بیزار بوده، راهی جز انتخاب مرگ برای خود نمی‌بیند. او خودش را به دریا پرت می‌کند اما انگار همچون جنینی به زهدان مادر برگشته تا دوباره زندگی را از سر بگیرد. گادوین او را مثل ماهی مرده‌ای که قلابی به دماغش است، پیدا می‌کند. تصویری که تمثیلی از وضعیت ویکتوریا است. زنی متعلق به گذشته و دوره ویکتوریایی که دورانش به سر رسیده است. وجه تسمیه ویکتوریا و استعاره ماهی اسیر، نشان از لحن استعاری این فیلم در تمام طول اثر دارد. لحنی که اگرچه گاهی تن به شعار می‌زند اما در دل جهان بازیگوش و آزادانه این اثر پذیرفتنی و حتی دوست داشتنی است.

ویکتوریا باید بمیرد، چرا که دیگر نمی‌تواند زندگی ظالمانه سابق را ادامه دهد و دوباره زنده می‌شود چرا که باید با ذهنی بکر و بدون چهارچوب بر علیه این زندگی ظالمانه بشورد. او اگرچه از کودک خود به عنوان محصول سرکوب متنفر است اما می تواند خودش به آن کودک بدل شود تا از این نظم پوچ و احمقانه مردانه بگریزد و از نو داستانش را از سر بگیرد. زندگی ای که بلا خود معتقد است که نباید آن را از دست می‌داده است. بنابراین طی آزمایش عجیب و منحصر به فرد گادوین، همزمان دختر و مادر خودش می‌شود و به قول گادوین، شاید هیچکدام از آنها.

بلا گادوین را گاد (خدا) خطاب می‌کند و مگر نه اینکه باید فرض کنیم گادوین پزشک، به عنوان نماینده دانش بشری خالق اوست؟ بلا در انتهای فیلم وقتی متوجه آزمایش گادوین و سرنوشت عجیب خود می‌شود، همین سوال را از او می‌پرسد اما در کمال تعجب گادوین پاسخ می‌دهد که او به هیچ وجه خالق بلا نیست و او در سفر پر پیچ و خمی که داشته، خودش بلا باکستر امروز را خلق کرده‌است.

بنابراین این بازی زبانی «گاد» خطاب کردن گادوین، تنها ناظر به تاثیر علم و تکنولوژی بشری است که با فائق آمدن بر مذاهب و اعتقادات قراردادی، اختیار ذهن و تن انسان را به دست خود می‌دهد. استعاره دیگری که در نهایت با تصمیم بلا برای پزشک شدن کامل می‌شود. او از طرفی به عنوان یک زن، ادامه دهنده شغل پدری (گادوین و پدر گادوین) است و از سوی دیگر با انتخاب این شغل قصد دارد به پیشرفت بشر و دنیا کمک کند، با ابزار خرد و دانش بشری، قراردادهای پوسیده قدیمی را کنار بزند و با شناخت هویت ذهنی و فیزیکی خود به عنوان یک زن، بر دنیا و مناسبات آن مسلط شود.

علاوه بر اینها، گادوین با زندانی کردن بلا در خانه و محدود کردن درک و شناخت او آنچنان هم مورد پسند بلا نیست. تا آنجایی که بلا از مرزهای خدایش نیز فراتر رفته و به او یادآوری می‌کند که فرمانروایی بر او تنها خشم و نفرت را نصیبش خواهد کرد و به این ترتیب حتی از خالقش نیز نافرمانی می‌کند. خالقی که با شمایل فرانکشتاین‌وارش خود هیچ بهره ای از روح سرکش و پر شور زندگی نبرده و برای پدر پزشک خود تنها ابزاری برای پیشرفت علم بوده‌است. به همین دلیل است که زندگی و طبیعت مهارناشدنی آن را در بلا جستجو می‌کند.

بلا همچون کودکی عاشق زندگی و امیدوار به بهبود آن، این مرزهای نافرمانی و سرکشی را ادامه می‌دهد. او نامزدش مکس را که جوانی امروزی و آگاه است، فعلا رها می‌کند تا با پیوستن به دانکن ودبرن برای سفری دور و دراز، خود را تا مرزهای دور زندگی و مرگ ببرد، امیال و غرایزش را بشناسد، با غم بزرگ تنهایی، فقر و نابرابری روبرو شود و در نهایت بتواند دنیا را به جای بهتری برای زیستن تبدیل کند. درست در همین لحظه تصمیم گیری او برای آزادی و زندگی مستقل است که جهان سیاه و سفید فیلم، ناگهان رنگ می‌گیرد و با رنگ‌هایی متنوع و درخشان، تحول بلا از یک کودک با جهانی محدود به زنی شیفته زندگی و تجربه‌گرایی را روایت می‌کند.

اگرچه آزادی کودکانه او در ابتدا مورد توجه مردان اطرافش از جمله دانکن ودبرن است اما کم کم بار قراردادهای برساخته اجتماعی و عموما مردسالارانه بر او سنگینی می‌کند. مردان او را ابزار زیبایی، لذت و باروری می‌دانند اما او خود را موجودی آزاد و مستقل می‌شناسد. از طرفی وقتی به غرایز جنسی‌اش، بی خویشتنداری و تن دادن به قوانین توجه می‌کند، توبیخ و سرزنش می‌شود و از طرف دیگر، وقتی عشق و ازدواج به شیوه سنتی را ابزاری برای کنترل زن می‌داند، مورد خشم دانکن قرار می‌گیرد.

حتی وقتی دانکن متوجه علاقه او به مطالعه کتاب و آموختن فلسفه می‌شود، به او می‌گوید که با این کار طرز شیرین حرف زدنش را از دست می‌دهد. بلا قصد دارد از تمام قوانینی که برای او به عنوان زن و انسان قرار داده‌اند عبور کند و دانکن ودبرن به عنوان نماینده مردسالاری سعی دارد او را به این نظم برگرداند. بلا حتی همه پولهایشان را به فقرا می‌بخشد و هیچ ترس و واهمه ای از تن فروشی ندارد. او پول را بیماری و عامل تفاوت میان انسان‌ها می‌داند و وقتی او را فاحشه خطاب می‌کنند، با لبخندی می‌گوید تنها خودش مالک و صاحب اختیار تن خودش است.

با تمام این احوالات، در نهایت او می‌داند که باید در جامعه زندگی کند، منطق روابط اجتماعی را بشناسد و برای تاثیر گذاری بر آن، جایی را برای خودش در این نظم اشغال کند اما برای رسیدن به این جایگاه فرایند معکوسی را طی می‌کند. با بدن زنی زیبا همه چهارچوبها را مثل یک کودک برهم زده و در نهایت با ساختن دوباره آن، خودش را نیز بازتعریف می‌کند. اتفاقی که می‌دانیم قرار است بارها و بارها بیفتد. این بازسازی، تنها نتیجه امیدی است که از پس شناخت رنجها و رذالت‌های بشر و دنیا خودش را به بلا و به انسان معرفی می‌کند. امیدی که تنها کودکان، دیوانه‌ها و زنان آن را می‌شناسند.

نظر شما درباره فیلم بیچارگان (Poor Things) چیست؟ در قسمت کامنت‌ها بنویسید.

نویسنده: سپیده برنجی (تحریریه ماجرا)

نقد فیلم بیچارگان (2023) اثر جدید لانتیموس

سپیده برنجی

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.