در این یادداشت می‌خواهیم نوع نگاه لری دیوید به کمدی و موقعیت و شخصیت‌هایش را با تمرکز بر سریال زیاد ذوق‌زده نشو (curb your enthusiam) بررسی کنیم تا ساز و کار شوخی‌ها را بهتر بفهمیم و ببینیم چطور می‌توان مانند لری دیوید کمدی‌های موفق و جسورانه خلق کرد؟

لری دیوید را اینطور برای خودم تصویر میکنم: یک پسربچه‌ی هفتاد و شش ساله‌ی کچل قدبلند با اندامی تکیده و صورتی رنجور که همیشه غر یک چیزی را دارد. در دهه‌ی چهارم زندگی‌اش ساینفیلدseinfeld تاریخ‌ساز را خلق کرد که الگوی مهم سیتکام‌سازی برای آثار پس از خود مانند فرندز Friends، آشنایی با مادر How I met your mother، و… شد. با همان احوالات سردرگم و پریشان از فصل هفتم ساینفیلد را رها کرد. رفت پی وودی آلن شدن و در سینما تقریباً شکست خورد. برگشت و دو قسمت شاهکار پایانی ساینفیلد را نوشت که بیش از هر چیز خودش بود و همان نقل قول معروف «نمایشی درباره‌ی هیچ» .

در نهایت سال ۲۰۰۰ دیگر لری دیوید بودن را به شکل یک شیوه‌ی زیست منحصربه‌فرد با سریال زیاد ذوق‌زده نشو نشان داد. لری دیوید، طی بیست و چهار سال با صبر و حوصله و از سر فراغت ۱۲ فصل از این سیتکام را ساخت. حالا هم پخش فصل ۱۲ از شبکه‌ی HBO تمام شده که پایانی بر ماجراهای لری دیوید است.

سریال زیاد ذوق‌زده نشو که تصویری از زندگی روزمره‌ی لری دیوید، سازنده‌ی سریال محبوب ساینفیلد را نشان می‌دهد، در فصل‌های ابتدایی تقریباً روی شانه‌های ساینفیلد سوار است. از شوخی‌ها گرفته تا آشنایی مخاطب با فضا و موضوع، یکی دو فصل اول حول ساخت سریالی با بازیگران قبلی مانند جیسون الکساندر و جولیا لویی دریفوس می‌گذرد.

در حقیقت انگار آن سال‌ها هنوز خود لری دیوید هم از زیر سایه‌ی ساینفیلدی خودش بیرون نیامده. اساساً چنین وضعیت برزخی‌ای برای عمده‌ی سازندگان و بازیگران سریال‌های طولانی، بالاخص سیتکام‌های محبوب پیش می‌آید چنین موقعیتی دستمایه‌ی ساخت فیلم و سریال‌های مختلفی شده است که شاید بارزترین نمونه‌ی آن بوجک هورسمن باشد.

لری هم از این قاعده مستثنی نیست و با وجود این که دهه‌ی پنجاه زندگی‌اش را می‌گذراند، همچنان به دنبال خلق اثری جدید و تجربه‌های متفاوت اما با همان شیوه‌ی منحصربه‌فرد خودش می‌رود. هر فصل از سریال، یک اتفاق محوری دارد که در قسمت‌های مختلف تکمیل می‌شود. مثلاً در فصل ۴ مل بروکس او را به عنوان بازیگر موزیکال producers انتخاب می‌کند و لری به طرز غیرمنتظره‌ای تبدیل به ستاره‌ی برادوی می‌شود! در فصل ۱۰ طی یک بگومگوی ساده با صاحب کافه از آنجا بیرون می‌شود، تصمیم می‌گیرد یک مغازه‌ی لجبازی دقیقاً کنار کافه‌ی موکا جو تأسیس کند، و به طرز مسخره‌ای الهام‌بخش هالیوودی‌های سرشناس می‌شود و بالآخره در فصل ۷ به شیوه‌ی خودش یک ریونیون متفاوت و خلاقانه از سیتکام محبوب ساینفیلد خلق می‌کند.

و اما چطور می‌توانیم برای خلق یک سیتکام حسابی، لری دیوید درونمان را فعال کنیم؟

اول. همه‌ی غرهایت را بزن!

لری دیوید همواره به شکل‌های مختلف نشان داده که از قراردادهای اجتماعی، عاطفی و حتی قانونی که معنایشان را در جهان خودش درک نکند، آزرده و بیزار است. شاید برای خیلی از ما پیش بیاید که خرده‌رفتارهای رایج آدم‌ها روی مغزمان راه برود یا از تسامح و خوش‌رفتاری‌های ساختگی که بقای ما را در جامعه تضمین می‌کنند خسته شده باشیم، اما فرق لری با ما این است که بی‌پرده غرهایش را همان جا بیان می‌کند و کمتر پیش می‌آید چیزی را در دلش نگه دارد.

مثلاً موقعیت ساده‌ی ایستادن در صف بستنی‌فروشی را تصور کنید. اگر یک نفر جلوی شما باشد که دائم تست طعم‌های مختلف را بگیرد و حس کنید، فقط می‌خواهد شیادانه از این امکان رایگان استفاده کند احتمالاً همانجا بلند بلند مسخره‌اش نمی‌کنید و کنش اجتماعی‌تان را برای مسائل قابل توجه‌تری نگه می‌دارید. اما لری وقتی یک چیزی روی اعصابش می‌رود به خودش فشار نمی‌آورد. تا جای ممکن همان لحظه چیزی که به نظرش درست می‌رسد را بیان می‌کند. نه برای این که انسانی آزادی‌خواه و کنشگر است. فقط برای این که دلیلی نمی‌بیند بی‌خود و بی‌جهت قوانین یا آدم‌هایی را که آزارش می‌دهند تحمل کند.

همین برخوردهای بعضاً دور از ادب یا شأن اجتماعی او که در عین حال حرف‌ دل بسیاری از ما را می‌گوید، راز خنده‌ی دلچسب و البته کمی شرم‌آلودی است که لری دیوید از ما می‌گیرد.

دوم. با کل جهان درگیر شو!

یکی از خصوصیات بارز لریِ قصه این است که از کنار هیچ چیز به سادگی نمی‌گذرد و اصلاً دقیق‌تر بگوییم در برخورد او باهر وسیله‌ای، ورودش به هر مکانی، مواجهه‌اش با هر پدیده‌ی جدیدی یک مشکل و دردسر جدید رقم می‌خورد. از استفاده از یک وسیله‌ی روزمره مثل سیفون توالت یا چاقو گرفته تا تکنولوژی جدید و گفت‌وگو با Siri.

نکته‌ی مهمِ درگیری لری دیوید با جهان این است که فارغ از لحظات «اسلپ استیکی» خودش با پدیده‌ها به سادگی و صراحت، مسئله‌اش را با هر آدمی مطرح می‌کند. خواه مدیر شبکه‌ی نتفلیکس باشد یا یک پیشخدمت رستوران یا دوست صمیمی‌اش.

حتی ممکن است این مشکل معطوف به او نباشد و مثلاً یکدفعه دلش به حال شغل‌هایی که مجبورند تمام روز در شیفتشان بمانند و فرصتی برای دستشویی رفتن ندارند بسوزد و اپلیکیشنی بسازد که آن‌ها بتوانند در مواقع ضروری یک نفر را به جای خود بگذارند! ایده‌ی بدی هم نیست. نه؟

پس درگیری‌ها و مسائل کلی و جزئی شما می‌توانند به خوبی دستمایه‌ی خلق و گسترش موقعیت‌ها باشند. اول در مشاهده‌ی همه‌ی مسائل آزاردهنده‌ی خود و اطرافیانتان دقیق‌تر عمل کنید و مترصد فرصتی در داستانتان باشید که همین مسائل ساده را بی‌پروا درمیان بگذارید و ایده‌های احمقانه برای حل مشکلات را حداقل در جهان سیتکامی امتحان کنید.

سوم. دومینوی کمدی را دقیق بچین!

چیدمان دقیق و درست وقایع یک اپیزود و پیوستگی جالب آن‌ها تا انتهای کار، ویژگی مهم فیلمنامه‌های لری دیوید از ابتدای ساینفیلد تا همین فصل آخر زیاد ذوق‌زده نشو بوده است، که الگوی سیتکام‌های پس از خود قرار گرفت اما هرگز کسی نتوانست به خوبی خودش این کار را انجام دهد.

لری دیوید ساز و کار سیتکام را خوب می‌شناسد. می‌داند قرار بر این نیست که اپیزودهای سیتکام در کنار هم داستان منسجمی را روایت کنند و انسجام قصه را باید در جای دیگر کاشت و برداشت.

کار مهم لری دیوید این است که در هر اپیزود، مسائل کوچک و پیش‌پاافتاده را در میان خرده‌روایت‌هایش جا می‌دهد و کم‌کم هر کدام را در بهترین نقطه به یکدیگر متصل می‌کند. مثلاً در اپیزودی از فصل دهم که دو موضوع اصلی آن «راه انداختن یک کافه‌ی لجبازی» و «اتهام لری به آزار جنسی» است، چند مسئله‌ی ساده‌ی لری با «گذاشتن نان تست کنار تخم مرغ»، «میوه‌ی مصنوعی»، «اسکون خشک» و «سطل آشغال» به شکلی ساده و گذرا نشان داده می‌شوند.

اما در نقطه‌ی حساس پایانی، دندان پریده‌ای که میوه‌ی مصنوعی گاززده و تخم مرغ بدون نان تست باعث می‌شوند لری در یک مجلس ختم لاتین، افتضاح به بار بیاورد و به سطل آشغال پرت شود. یا در جای دیگری اسکون بدمزه‌ی خشکش، او را از شر پرونده‌ی آزار جنسی خلاص کند!

برای رسیدن به این چفت و بست دقیقِ لری دیویدی باید وقایع و گفت‌وگوهای ساده را در میان اتفاقات اصلی داستان کاشت تا بتوان در پانچ لاین Punch Line موعود، برداشت کرد. پس دومینوی کمدی‌تان را با ظرافت و دقت بچینید و لحظه‌ای را رها نکنید.

چهارم. از شوخی کردن نترس. تو فقط کمدینی!

«دین»، «میهن‌پرستی»، «روابط خانوادگی»، «سیاست»، «جنبش می تو»، «سرویس استریم‌ها و صنعت سرگرمی» و… مسائل مهمی هستند که لری دیوید به اشکال مختلف آن‌ها را سوژه‌ی موقعیت‌های بزرگ و کوچک کمدی قرار می‌دهد.شاید هر کدام از این عناوین را جداگانه و حتی در کنار هم در سیتکام‌ها و سریال‌های کمدی دیگر دیده باشیم اما نکته‌ی اصلی کار لری دیوید، جسارت و رهایی او از بسیاری قید و بندهای جامعه به او این امکان را می‌دهد که ذهنش را برای شوخی کردن نبندد و بتواند در هر بستری به موقعیت‌های کمدی فکر کند.

بیایید چند نمونه از کارهای عجیب لری را مرور کنیم: دعوت آزارگر جنسی که تازه همسایه‌شان شده به مراسم شام، کنار زدن سنت‌ و آیین یهودی برای ورود به مرغ‌فروشی فلسطینی که نمی‌تواند از مزه‌ی فوق‌العاده‌ی غذایش بگذرد،‌ بیرون کشیدن چوب گلفش از تابوت مرحوم تازه گذشته، خوردن آخرین وعده‌ی غذایی سگ در حال مرگ و… . در هیچ کدام از این موارد لری خجالت نمی‌کشد و در لحظه خرابکاری‌هایش را توجیه می‌کند. در حقیقت به شخصیت کمدی اجازه میدهد تا جایی که می‌شود بدجنسی و خودخواهی رایجِ پس ذهن آدم‌های متمدن شهرنشین را داشته باشد.

اگر شما هم ذهن شوخ‌طبعی دارید و به نوشتن سیتکام علاقمندید پس احتمالا در هر شرایطی ممکن است به جنبه‌های کمیک فکر کنید و در ذهنتان شوخی بسازید اما شرم‌های درونی و تحمیلی یا ترس از سانسور مانع این می‌شود که حتی به سمتش بروید.

فارغ از مسائل پیچیده و گسترده‌ی سانسور در کشور ما،‌ تابوهای فرهنگی هم مانع بزرگی برای خلق کمدی‌های صریح و جسورانه هستند. از سویی رسالت کمدی دقیقاً دست گذاشتن روی زخم‌ها و سرپوش‌هاست تا حقیقت را به شکلی تماشایی نشانمان دهد.

امیدواریم روزی ما هم بتوانیم بدون ترس از سانسور در پلتفرم‌های رسمی، کمدی‌های ناب خلق کنیم، اما تا آن روز بیایید ذهن خودمان را رها کنیم و در هر فرصتی که پیدا کردیم داستان‌ها و شوخی‌هایمان را بدون درنظر گرفتن قضاوت‌ها بگوییم. یادمان نرود ما فقط کمدینیم. انقدر جدی نگیریم!

در نهایت بزرگ‌ترین درس من از این پیرمرد عبوس لاغرمردنی، این است که زندگی خوب نیست اما اگر خوب باشد، دیگر آنقدر خنده‌دار نمی‌شود. پس قاعده‌ی شوخی را یاد بگیریم و اگر فرصتی بود گاهی هم خوب زندگی کنیم.

شما چطور فکر می‌کنید؟ نظرات خودتان را درباره‌ی جنس کمدی و سیتکام‌سازی لری دیوید در قسمت کامنت‌ها بنویسید.

نویسنده: مریم شایسته (تحریریه ماجرا)

پای درس سیتکام نویسی لری دیوید : زیاد ذوق زده نشو!

دوره های مرتبط

نظرات کاربران

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.