"من چیزهایی رو دوست دارم که اشتباه به نظر میان."

(فرانسس ها، 2012)(Frances Ha)

جمله‌ی بالا می‌تواند دنیایی را برای ما مجسم کند که بیش از هر چیز به زندگی نزدیک است. دنیایی که اشتباه به نظر می‌رسد، ساختار و نظمی که گویا وجود ندارد و شخصیت‌هایی که نمی‌دانند به دنبال چه چیزی هستند. پشت این بی‌نظمی، ترتیب و ساختاری وجود دارد که شاید تنها فیلم‌سازی چون گرتا گرویگ (Greta Gerwig) می‌تواند آن را شکل دهد. گرتا گرویگ انگار سنگی را به رودخانه‌ی روان و آرام می‌اندازد و همه‌چیز را به هم می‌زند ولی به شیوه‌ای خارق‌العاده، نظمی جدید می‌سازد، نظمی متعلق به ذهن خودش.

گرتا گرویگ، فیلم‌ساز و بازیگر آمریکایی، به‌عنوان رئیس هیئت داوران بخش مسابقه اصلی جشنواره فیلم کن 2024 حضور خواهد داشت.

گرتا گرویگ، کارگردان و فیلمنامه‌نویسی است که نه تنها جوایز زیادی را از جشنواره‌های مختلف از آن خود کرده است، بلکه با فیلم اخیرش باربی(Barbie) توانسته یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ سینما را بسازد.

آنچه گرتا گرویگ را به کارگردانی خلاق تبدیل کرده است، شجاعت "اشتباه به نظر رسیدن" است. در نگاهی ساده شاید در برخی از فیلم‌هایش به دنبال منطقی علت و معلولی باشیم یا تمامی نکاتی که در کتاب‌های مرتبط با فیلم‌نامه‌نویسی خوانده‌ایم را مرور کنیم تا بفهمیم ماجرا از چه قرار است. اما گرتا، معتقد است که ما انسان‌ها از لحظه‌ای که زبان به سخن می‌گشاییم، داستان می‌سازیم و ناگزیر همه‌چیز را به یک داستان تبدیل می‌کنیم، پس تقریباً غیرممکن است که نتوانیم فیلم‌نامه بنویسیم. درنتیجه لزوماً رعایت ساختارهای فیلم‌نامه‌نویسی تنها راه موفقیت در فیلم‌سازی نیست.

گرتا گرویگ و سینمای شخصی

گرتا گرویگ در ساکرامنتو (Sacramento) به دنیا آمد و در مدرسه‌ی دخترانه‌ی کاتولیک تحصیل کرد. ساکرامنتو نامی است که در فیلم‌هایی مثل فرانسس ها و لیدی برد (Lady Bird) می‌شنویم و زادگاهی است که گرویگ تعلق‌ خاطر ویژه‌ای به آن احساس می‌کند. زادگاهی که گرویگ در لیدی برد، آن را جایی می‌داند که تنها وقتی از آن هجرت می‌کنیم، دوستش خواهیم داشت.

از دیگر عواملی که به ذهنیات گرویگ شکل داده، رقص است. او مدتی طولانی به یادگیری رقص باله پرداخته و در فیلم‌هایی مثل فرانسس ها، باربی (Barbie) و لیدی برد از صحنه‌های رقص استفاده‌ شده است. گرویگ همچنین به تئاتر و دیالوگ‌ علاقه دارد. دیالوگ‌های تئاتری نیز از دسته مواردی است که در فیلم سینمایی باربی محصول سال 2023 می‌بینیم.

گرتا گرویگ به گفته‌ی خودش، در مدرسه‌ی کاتولیک با اجراهای کلیسایی به تئاتر علاقه‌مند شده است و در فیلم‌هایش سعی می‌کند با نوشتن دیالوگ‌های ریتمیک، فضایی تئاتری ایجاد کند.

در فیلم‌های گرویگ چند ویژگی مشخص به چشم می‌خورد.

برهم زدن انتظارات مخاطب.

با تماشای فیلم‌های گرتا گرویگ، مخاطبی که به پایان‌های خوش عاشقانه عادت دارد، متعجب می‌شود. گرویگ در این باره می‌گوید: من فیلم‌های عاشقانه‌ی بسیاری را دیده‌ام که در آن زن و مرد باهم ازدواج می‌کنند و خوشبخت می‌شوند و لذت هم برده‌ام اما برای شخص من به‌عنوان یک زن، هرگز این‌گونه نبوده که هدفم ازدواج با یک مرد باشد. روابطی مثل روابط مادر و دختر و دوستان با همدیگر اهمیت ویژه‌ای داشته‌اند در نتیجه در فیلم‌های او شاهد روابط دوستانه‌ای که پررنگ‌تر از روابط عاشقانه هستند (فرانسس ها) و روابط عاشقانه‌ای که به پایان می‌رسند و در عوض هدفی مستقل از رابطه برای یک زن در نظر گرفته می‌شود (زنان کوچک)(Little Women) و همچنین رابطه‌ی عمیق و پرفرازونشیب بین مادر و دختر (لیدی برد) هستیم. حتی در فیلم باربی نیز شاهد ارتباط هر فرد با خودش و ارتباط نیروبخش زنان با یکدیگر هستیم.

دیالوگ و ریتم

دیالوگ‌ها در آثار گرویگ اغلب به‌گونه‌ای نگاشته شده‌اند که یادآور موسیقی باشند و ریتم مخصوص به خودشان را داشته باشند. گرویگ معمولاً سر صحنه بیش از آنکه به بازی بازیگران دقت کند به ریتم دیالوگ‌ها و شیوه‌ای که شخصیت‌ها با پریدن وسط حرف همدیگر به صحنه ریتم می‌بخشند دقت می‌کند. برای مثال در فیلم باربی (2023) دیالوگ‌هایی که همراه با آواز بیان می‌شوند و دیالوگ‌های ریتمیک بیش از سایر فیلم‌های گرتا گرویگ به چشم می‌خورد.

شیوه‌ی بازی گرفتن از بازیگران

گرتا گرویگ معمولاً از بازیگران می‌خواهد که ابعادی از شخصیت خودشان را به کاراکتری که می‌خواهند بازی کنند، اضافه کنند. اگرچه او به دلیل اینکه کلمات هر دیالوگ را با دقت بر ریتم و موسیقی می‌نویسد، اجازه‌ی بداهه‌پردازی به بازیگران نمی‌دهد.

گرویگ و جنبش مامبل کر (Mumblecore)

جنبش مامبل کر اشاره به فیلم‌های مستقل کم بودجه‌ای دارد که از نابازیگران استفاده می‌کند تا روابط افراد جوان را به تصویر بکشد. گرتا گرویگ در فیلم‌هایش از این جنبش تأثیر پذیرفته است.

ساختن کاراکترهایی که از جنسیتشان فراتر می‌روند.

در فیلم زنان کوچک، جو مارچ (Jo March) کتابش را می‌نویسد و بر سر حق‌وحقوقش چانه می‌زند. در اینجا نه‌تنها کلیشه‌ی ازدواج زن با یک مرد در انتهای فیلم شکسته می‌شود، بلکه زن برای خود مستقلاً هدفی میابد و از رسیدن به آن خرسند می‌شود. صحنه‌ای که شاید حتی امروز نتوانیم به‌اندازه‌ی کافی در سینما پیدا کنیم.

در فیلم سینمایی باربی، به جای هدف کلیشه‌ای عشق و ازدواج که اغلب برای زنان جوان در نظر گرفته می‌شود، ارتباط سالم با بدن و نقص‌های انسانی است که محور فیلم قرار می‌گیرد.

چه نکاتی را از روند فیلم‌سازی گرتا گرویگ می‌توان آموخت؟

از نوشتن نهراسید.

گرتا گرویگ نسخه‌ی اولیه‌ی لیدی برد را در 350 صفحه و زنان کوچک را در 400 صفحه نوشت. او معتقد است که نباید از قبل به فکر ساختار بود، بلکه کم‌کم از بین نوشته‌های اولیه می‌توان به ساختار دست‌یافت.

به خودتان رجوع کنید.

گرویگ به نوشتن داستان‌های شخصی شهرت دارد. در فیلم‌هایش همواره بخشی از شخصیت خودش را می‌بینیم. به گفته‌ی او فیلم‌های من آینه‌ی آن چیزی هستند که از سر می‌گذرانم.

وقتی به نسخه‌ی نهایی رسیدید، چیزی را تغییر ندهید.

گرتا گرویگ پس از نوشتن نسخه‌ی نهایی، دیالوگ‌ها و متن فیلم‌نامه را تغییر نمی‌دهد.

به‌گونه‌ای بنویسید که بداهه به نظر برسد.

از شیوه‌هایی که گرتا گرویگ به کار می‌گیرد نوشتن متن‌های طولانی و دیالوگ‌های واقع‌گرا است که پس از بازنویسی تبدیل به فیلم‌نامه‌ای می‌شود که انگار بداهه است.

برداشت‌های زیادی بگیرید.

تا زمانی که از ایده‌های خود برای هر پلان خسته شوید، برداشت بگیرید تا دقیقاً به همان چیزی که می‌خواهید برسید.

از تکرار کلمات برای ایجاد ریتم در دیالوگ‌ها استفاده کنید.

گرویگ از سنت تئاتری برای نوشتن دیالوگ فیلم‌هایش استفاده می‌کند و اهمیت ویژه‌ای به خوش‌آهنگ بودن و ریتمیک بودن دیالوگ‌ها می‌دهد تا جایی که گاهی سر صحنه‌ی فیلم‌برداری فقط به دیالوگ بازیگران، نحوه‌ی ادای کلمات توسط آن‌ها و ریتمی که ایجاد می‌شود توجه می‌کند.

مکالماتی برای شنیدن بنویسید.

گرویگ در نوشتن مکالمات به واقع‌گرایی آن‌ها توجه می‌کند و از ویژگی‌های دیالوگ‌هایش قطع شدن حرف یک کاراکتر توسط کاراکتری دیگر است. برای مثال درباره‌ی صحنه‌ای از فیلم زنان کوچک که خواهران در حال صحبت با یکدیگرند او می‌گوید:"من می‌خواستم حرف همدیگر را قطع کنند تا درست شبیه زمانی باشد که در واقعیت خواهران با هم حرف می‌زنند."

برای نویسندگی بهتر، کارگردانی کنید.

همان‌طور که می‌دانید فیلم‌نامه دستورالعملی است برای ساخت فیلم، درنتیجه زمانی که فیلمی را کارگردانی کنید خیلی بهتر می‌توانید تشخیص بدهید که چه نکاتی را بهتر است در فیلم‌نامه بیاورید.

با خودتان روراست باشید.

باید ببینید که عمیقاً چه چیزی شما را هیجان‌زده می‌کند و درباره‌ی همان فیلم‌نامه بنویسید. ایده‌ای که با فکر کردن به آن از خود بپرسید، چطور ممکن است کسی این ایده را نساخته باشد؟

برای مثال خلق فیلمی درباره‌‌ی عروسک باربی، با وجود همه‌ی بدفهمی‌هایی که ممکن بود میان مخاطبان گرتا گرویگ ایجاد کند، ایده‌ای بود که او را هیجان‌زده می‌کرد.

به شخصیت‌های خود گوش بسپارید.

زمانی که در حال نوشتن فیلم‌نامه هستید، باید زمان‌هایی را در آرامش به آنچه شخصیت‌های فیلم‌نامه از درونیاتشان افشا می‌کنند گوش بسپارید، همه‌چیز را بنویسید تا درنهایت به هسته‌ی واقعی داستان دست‌ یابید.

با دوستانتان (حرفه‌ای یا غیرحرفه‌ای) جلسات فیلم‌نامه‌خوانی برگزار کنید.

از خلال این جلسات شما کمی از ذهن خود بیرون می‌آیید و فیلم‌نامه را با صدای بلند می‌شنوید و بهتر می‌توانید تصمیم بگیرید که کدام قسمت مهم‌تر است و کدام قسمت را باید حذف کنید.

برای مواجهه با ترس از کارگردانی، با امکانات کم و در دسترس فیلم بسازید.

گرتا گرویگ می‌گوید:"برای من هم زمانی فکر کردن به کارگردانی فیلم رؤیایی دور از دسترس بود اما در یک نقطه با خودم گفتم که این لحظه‌ای است که باید بپری."

از کلیشه‌ها دوری کنید.

به عقیده‌ی گرتا گرویگ باید بدانید که چگونه می‌خواهید ایده‌ای جدید به یک ژانر اضافه کنید. گرویگ خود در فیلم اخیرش، باربی، عروسکی که نماد کمال زیبایی مصنوعی است را به یک انسان ناکامل تبدیل می‌کند و قصه‌ای که آمیخته به کلیشه‌ها بوده را به داستانی برای قدرتمند ساختن زنان بدل می‌کند.

از اینکه دست رد به سینه‌ی شما بزنند، نترسید.

گرتا تعریف می‌کند که از دانشگاه‌هایی مانند UCLA دانشگاه بوستون(Boston University)، نیویورک(New York university) و جولیارد(Juilliard) رد شده و در آن زمان با خود فکر میکرده که این اصلاً نشانه‌ی خوبی نیست اما درنهایت با قرار دادن خود در محیط‌های سینمایی و تجربه کردن کارهای مختلف در این حیطه اهدافش را عملی کرده‌‌است.

شخصیت‌هایی بسازید که شکل دیگری از خودتان هستند.

برای مثال گرویگ درباره‌ی لیدی برد می‌گوید که شخصیت لیدی برد، نمونه‌ی شجاع‌تری از من است ولی شباهت‌های زیادی نیز با من دارد.

گرتا گرویگ، الگویی برای فیلم‌سازی است که با اتکا به شخصیت، تجربیات و یافته‌های خودش از زندگی و مهم‌تر از همه اتکا به جنسیتش، فیلم‌هایی ساختارشکن می‌سازد و نه‌تنها در ساخت فیلم‌های مستقل که در ساخت فیلم‌های پرفروشی چون باربی نیز موفق است.

نویسنده: پرنیان مصطفوی(تحریریه ماجرا)

درس های کارگردانی و فیلمسازی از سینمای گرتا گرویگ

پرنیان مصطفوی

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.