در این یادداشت به نقد و بررسی فیلم راهبه ۲ The Nun II می‌پردازیم که قسمت اول آن نیز در سال ۲۰۱۸ توانست به یکی از فیلم‌های پرمخاطب و مهم ژانر وحشت در سال‌های اخیر تبدیل شود.

آیا فیلم راهبه ۲ هم توانسته مانند راهبه ۱ موفق عمل کند؟

آیا مخاطب واقعا می‌ترسد؟

به نظر می‌رسد که سینمای وحشت حداقل در چهارچوبِ اصول و قواعد هالیوود و باید و نبایدهایش با نوعی بن‌بست مواجه شده است. با نگاه به برخی از تولیدات این ژانر در هالیوود که از جمله می‌‌توان به؛ «سری فیلم‌های احضار ساخته‌ی جیمز وان»، «روز شکرگزاری ۲۰۲۳»، «با من حرف بزن ۲۰۲۲»، «میزبان ۲۰۲۰»، « ایت ۱ و ۲»، «راهبه‌ اپیزود اول ۲۰۱۸»، «جن‌گیر؛ معتقد ۲۰۲۳»، «چراغ‌های خاموش ۲۰۱۶»، «بدن‌ها، بدن‌ها، بدن‌ها ۲۰۲۲»، «ساحره ۲۰۱۵» ، اشاره کرد.‌ می‌توان اذعان داشت که هرچند در برخی موارد قدم‌هایی مترقی و متهورانه برداشته شد اما باز هم مساله‌ای که این ژانر با آن در کشمکشی سخت قرار دارد، به طور کامل حل نشده است. مسئله‌ای که هدف و غایتِ چنین گونه‌ای را تبیین و تعریف می‌نماید: «ترساندنِ مخاطب» و فراهم آوردنِ امکانات و شرایطی که او بتواند با سطوحی از فانتزی‌اش (ترسیدن) روبرو شود.

وحشت، ابزاری برای تحقق فانتزی:

ترسیدن برآورده ساختن و تحقق میلی است که در ناخودآگاه‌مان وجود داشته و کم و بیش دوست داریم آن را تجربه کنیم! فانتزی به عنوان سرشاخه‌ی چنین جهانی است که عرصه‌‌ی وحشت و ترس در کنارِ مقولات علمی و تخیلی و حادثه‌ای، زیرشاخه‌هایش به شمار می‌آیند‌.

سینمای وحشت به جز برخی موارد که یکی از بهترین مصادیقش «بچه‌ی رُزماری» ساخته‌ی رومن پولانسکی و «دیگران» ساخته‌ی آلخاندرو آمِنابار و با بازیِ نیکول کیدمن است که با ترس‌های لحظه‌ای را به عنوانِ نقطه‌ی ثقلِ دنیای‌شان انتخاب نکردند و در نتیجه توانستند مخاطب را با وحشتی پیوسته و فضایی رعب‌انگیز مواجه سازند. فضایی که هرچند نقش‌آفرینیِ «جامپ‌اِسکرها» را نادیده انگاشت. تکنیکی که شهرتش را مدیونِ وارد نمودنِ شوک‌های لحظه‌ای به مخاطب است و به عنوان ضمیمه یا ویژگی‌ای جدایی‌ناپذیر از چنین گونه‌ای، در فیلم‌های گفته شده نیز به کار گرفته شده است اما مسئله خلقِ فضایی که مخاطب فارغ از ترس‌های لحظه‌ای و گذرا با اتمسفری رعب‌انگیز مواجه شود. فضایی که به خودیِ خود وحشت‌آور بوده و بدین طریق ترسِ تولید شده امری گذرا و موقتی نخواهد بود و بیننده را تا انتهای فیلم رها نمی‌سازد.

خصیصه‌ی نیابتی سینما در خدمت ژانر وحشت:

موفقیت فیلم‌های گفته شده در واقع به دلیل ترکیب و هم‌نشینیِ مناسب و تعادلی است که میانِ اتمسفرِ وحشت‌آور و تزریقِ ترس‌های لحظه‌ای ایجاد می‌کنند.‌ مخاطب از یک سو با دنیایی پُر رمز و راز مواجه می‌شود که گاهی یادآورِ آموزه‌ها و اصولِ سمبولیست‌ها است، و از سویی دیگر دو تمهیدِ پُرکاربرد و البته مفیدِ قصه‌گویی؛ غافلگیری و تعلیق هم به خدمت گرفته شده تا بیننده ترسی را که دوست ندارد در عالم واقع تجربه نماید از طریق فیلم و خصلتِ نیابتی و جانشینی‌اش، برای او فراهم آورد. در واقع پایه و اساسِ ژانر وحشت را می‌توان به نوعی مبتنی بر همین خصیصه‌ی سینما به عنوان یک بسترِ نیابتی دانست در حالی‌که چنین وجهی برای مثال در سینمای رئالیستی نه این‌که وجود نداشته باشد اما بازنماییِ واقعه یا فضایی واقع‌گرایانه در فیلم‌های رئالیستی هرچند به صورتی نیابتی مخاطب را متوجه امرِ واقع (واقعیتِ موجود و اعمال شاقه‌اش) می‌سازد اما به زعم نگارنده وجه آگاهی‌سازِ چنین فیلم‌هایی کمی از سنگینی کفه‌ی خصلت جانشینی‌اش می کاهد. در ژانر وحشت، مخاطب نه تنها در مسیر کشف و آگاهی قدم نمی‌گذارد، یا اگر هم چنین باشد به شکلی عارضی و جنبی رخ می‌دهد بلکه در انتظارِ ما‌به‌ازای خاصی هم نیست که او را از خواب غفلت بیدار نماید بنابراین او به تماشای وحشت می‌نشیند تا ترس و وحشت را از طریقِ مکانیزم جانشینیِ سینما تجربه نماید.

راهبه‌ی ۲؛ تلاش برای ترساندن!

راهبه‌ ۲ علی‌رغم خلقِ فضایی رعب‌انگیز با استفاده از المان‌های آشنا_ کلیسا، پدر روحانی، راهبه، کشیش و ..._ به نظر می‌رسد که نمی‌تواند «ترس» مورد نظر را نه آن‌که خلق کند بلکه در انتقالش شکست می‌خورد‌ و همین مساله موجب می‌شود که فیلم از یک جایی به بعد از وحشتِ ماورایی(که تا انتها ادعایش را رها نمی‌سازد) به وحشتی فیزیکال و حادثه‌ای تغییر موضع دهد‌. در واقع من «راهبه‌ی ۲» را در نظامی ارگانیک دیدم که گویی با عدم دریافتِ سیگنال‌هایی مبتنی بر تجربه‌ی وحشت از سوی مخاطب، سُکان را چرخانده و به دیگر تمهیدات و استراتژی‌های ممکن و تقریباً آسان دست می‌اندازد تا تجربه‌ی گفته شده را محقق کند! به همین خاطر «راهبه‌ی ۲» را فیلمی محترم می‌دانم که حداقل دست از تلاش برنداشته و سعی دارد ماموریتش را عملی سازد!

تغییر جنسیت میزبان

اما راهبه‌ی ۲ دست به یک نوآوری می‌زند. با مروری بر فیلم‌های وحشت می‌توان به خصیصه‌ای دست یافت که فصل مشترک اغلب چنین فیلم‌هایی‌است و در مقاله‌ای دیگر «زن و بدن زنانه» بدان پرداخته‌ام.

راهبه‌ی ۲، میزبان بازنمایی المان وحشت (عنصری ماورایی) را تغییر داده و حالا ما نه تنها دختربچه‌ای روبرو نیستیم، بلکه این‌بار شخصیتی مذکر و بزرگسال به عنوان میزبانِ انتقال معرفی می‌شود. حتی در ابتدای فیلم، شاهدِ خرق عادت در کلیشه‌های سینمای وحشت(مرگِ کشیش در کلیسا)، پسری نوجوان است. همین مساله راهبه‌ی ۲ را از هم‌نوعانش(دیگر آثار ژانر وحشت) تا حدودی جدا ساخته‌ و می‌توان آن را واجدِ دستاوردی قابل تامل دانست! جایگزینی‌ای جنسیت‌مند که از خلال آن می‌توان به انگاره‌هایی فرامتنی رسید. دیگر دختر و جنسیت زنانه تبلورِ اِلمان دیگر جهانی نیست. او دیگر هدف و مقصدِ نظام مردسالارانه نبوده و کنترل و اداره‌ی پدرسالارانه با چنین رویکردی با خدشه‌ای قابل اعتنا روبرو می‌شود.

راهبه‌ی ۲ با تمام حقه‌ها و کاربست‌های روایی و فرمی جهت پیش‌برد قصه و رسیدن به هدفِ غایی (انتقال وحشت) در برابر تیتراژ پایانی قافیه را می‌بازد! تصاویری سیاه و سفید همراه با برخی افکت‌های تصویری به نظر می‌رسد کارکردی قوی‌تر در خلق فضای رعب‌انگیز پیدا کرده و در نتیجه مخاطب را در موقعیت تجربه‌ی حس وحشت قرار می‌دهد. تصاویری که حسی از نوستالژی و گذشته‌ی گم‌شده را انتقال داده و همین امر حس همذات‌پنداری را با تمسک به «گذشته» به عنوانِ اِلمانی روانکاوانه، بیننده را دچارِ حسی غریب از گذشته‌ی کاراکترهای فیلم و پس از آن گذشته‌ی خود می‌کند. در مجموع راهبه ۲، تلاشی است قابل اعتنا جهت‌ تحقق فانتزی‌های‌مان بی‌توجه به این مسئله که شاید می‌بایست انرژیِ صرف‌شده را به شکلی درست‌تر و در جایگاهی مناسب‌تر خرج می‌کرد!

نویسنده: مصطفی خانی‌پور (تحریریه ماجرا)

نقد و بررسی فیلم راهبه ۲ The Nun II

مصطفی خانی‌پور

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.