فیلم همسایه شما، زهره به کارگردانی علی درخشنده و بازی رؤیا افشار و ندا جبرائیلی و تهیه‌کنندگی مجید برزگر در حال اکران در سینمای هنر و تجربه است. این فیلم در ژانر رازآلود و معمایی و البته درام و شاعرانه ساخته‌شده است. در این یادداشت تحلیلی درباره‌ی فضای شاعرانه و معمایی این اثر خواهیم داشت.

این تنوع ژانری که ممکن است به‌ظاهر نقطه‌ی مثبتی باشد، عاملی بسیار ضربه زننده به فیلم است. در ابتدا به نظر می‌رسد با زنی منفعل و بی‌دست‌وپا مواجهیم که نمی‌تواند جواب اطرافیانی که مدام به او حمله می‌کنند را بدهد و این موضوع همدلی و بهتر است بگویم دلسوزی مخاطب را برمی‌انگیزد اما کم‌کم متوجه مرموز بودن زهره می‌شویم.

تا نیمه‌ی داستان ما منتظر برملا شدن این راز و حل این معما هستیم که چه کسی شب‌نامه‌هایی را علیه زهره پشت در خانه‌ی همسایه‌ها می‌اندازد؟ اما از نیمه‌‌‌ی داستان پاسخ آشکار می‌شود و معمای دیگر احتمالاً این است که چرا خود زهره دست به چنین عمل سادومازوخیستی می‌زند که منجر به بی‌آبرویی خودش و آزار نزدیکانش می‌شود؟

معماهای فیلم در پس جملات شاعرانه قدرت و کشش خود را از دست می‌دهند. شاعرانگی در این فیلم به نظر به‌جای کمک به پیشبرد داستان و فضاسازی، بیشتر به وصله‌ای ناجور شبیه می‌شود. زمانی که شخصیت‌پردازی چندان قدرتی برای برانگیختن همدلی مخاطب ندارد، شاعرانگی نمی‌تواند کارساز باشد؛ اما چرا همدلی صورت نمی‌گیرد؟

اولین دلیل این است که برانگیختن همدلی مخاطب با شخصیتی که بیماری روانی دارد به‌خودی‌خود کار بسیار دشواری است. شخصیت به‌واسطه‌ی بیماری یا نشانگان بیماری از جامعه جدا افتاده و مخاطب نیز فاصله‌ی خودش با او را احساس می‌کند بنابراین باید عوامل بیشتری برای نزدیک شدن به او در نظر گرفت.

دومین دلیل فاصله‌ای است که فیلم تا انتها با مخاطب حفظ می‌کند. استفاده از لانگ شات به‌جای کلوزآپ، نورپردازی low key که بسیاری از اشیا و شخصیت‌ها را مبهم می‌سازد و اطلاعاتی که از دسترس مخاطب به شیوه‌های مختلف خارج می‌شود، همگی عواملی هستند که فرصت همدلی را از مخاطب می‌گیرند.

پیش‌داستان و زخم‌های زهره

یکی از مهم‌ترین روزنه‌های همدلی با زهره، پیش‌داستان او و مرگ پسرش است. او به‌وضوح سوگوار است. این کشیده شدن به‌سوی مرگ، در خودش نیز وجود دارد و می‌خواهد دیگران نیز به همین ورطه گرفتار شوند.

او پسرش، شهاب را از دست‌ داده چرا که او را به دلیل اعتیاد از خانه بیرون انداخته است و پس از مدتی جنازه‌ی او را جلوی در خانه انداخته‌اند. این موضوع درواقع زخم پیش‌داستانی است که شخصیت زهره را به‌کلی تحت تأثیر قرار داده است‌.

او عذاب وجدان دارد پس با شب‌نامه‌ها علیه خودش دست به شورش می‌زند. درعین‌حال در تنهایی خود فکر می‌کند که بقیه هم باید به همراه او عذاب بکشند. این رویکردی است که برخی افراد نسبت به رنج در زندگی پیش می‌گیرند، چون آسیب‌دیده‌اند، آسیب می‌زنند. زهره آسیب‌دیده و البته زمینه‌ی روان‌شناختی خاصی هم دارد که به اعمال سادیسمی‌اش دامن می‌زند.

او از دست‌فروشان انتقام می‌گیرد، از گربه‌ها انتقام می‌گیرد، از مادرش انتقام می‌گیرد، از دختر و همسرش انتقام می‌گیرد و درنهایت این چرخه که از خودش شروع‌شده، به خودش می‌رسد.

درواقع با این کار انگار به دنیا می‌گوید، همان‌طور که من عذاب کشیده‌ام شما هم باید عذاب بکشید یا می‌پرسد: چرا من باید متحمل این رنج باشم؟ چرا من باید پسرم را از دست بدهم؟

شیوه‌ی انتقام او عجیب است‌. انگار زهره در یک برزخ بین بودن و نبودن قرار دارد. زمانی که مادرش روی زمین می‌افتد و فریاد می‌زند، زهره مدتی را صبر می‌کند، انگار که اصلاً برای مدتی وجود ندارد، سپس به‌سوی مادرش می‌رود.

آیا فضای مبهم در فیلم در جهت پیشبرد داستان است یا مانع از آن می‌شود؟

فیلم فضای مبهم و رازآلودی دارد که مخاطب را بیرون پنجره‌ای مه‌گرفته نگه می‌دارد. گاهی مخاطب نمی‌تواند حتی قاب‌ها و سوژه‌های داخل قاب را به‌درستی ببیند، این ابهامی‌ است که در فیلم‌نامه هم وجود دارد. معرفی برخی از شخصیت‌ها بسیار دیر اتفاق می‌افتد و درنهایت اطلاعات قطره‌چکانی و ناکافی به مخاطب ارائه می‌شود. وقایع نیز بدون عمق کافی درگذرند و از شفافیت و وضوحی که بتواند مخاطب را درگیر کند دورند. شاید این تدبیر کارگردان برای دیدن جهان از دریچه‌ی چشم زهره باشد اما در تصویر بزرگ‌تر این نگاه مخاطب را آن‌قدر دور نگه می‌دارد که همدلی و همذات‌پنداری بین مخاطب و شخصیت اصلی را مختل می‌کند.

بازی رؤیا افشار از نکات مثبت فیلم است. او شخصیت زنی بیمار، سوگوار و در خود فرورفته را به‌خوبی ایفا می‌کند. در ابتدای فیلم بازی او به همراه نماهایی که او را در تنهایی مقابل جمع نشان می‌دهند مثل صحنه‌ی جلسه‌ی او با همسایه‌ها

دلسوزی مخاطب را برمی‌انگیزد اما در ادامه او کم‌کم نشانه‌هایی از روان‌پریشی را از خود بروز می‌دهد.

بنابراین فیلم با وجود ایده‌ی جالبی که دارد، به دلیل ارائه ندادن اطلاعات کافی، و نمایش اتفاقات در هاله‌ای مرموز، نمی‌تواند به‌اندازه‌ی کافی اثرگذار باشد.

نویسنده: پرنیان مصطفوی (تحریریه ماجرا)

شاعرانگی مریض در فیلم همسایه شما، زهره

پرنیان مصطفوی

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.