♣ هایائو میازاکی پس از گذشت ده سال از «آخرین فیلم» قبلی‌اش (!)، با فیلم «پسر و مرغ ماهی‌خوار» («تو چطور زندگی می‌کنی؟» در ژاپن) برگشته است. جدیدترین اثر میازاکی دومین جایزه اسکار و اولین جایزه گلدن گلوب او را برایش به ارمغان آورد و مورد استقبال گسترده تماشاچی‌ها و منتقدین قرار گرفت. همچنین علی‌رغم استراتژی تبلیغاتی عجیبش، فروش داخلی و جهانی بی‌سابقه‌ای داشت، استراتژی‌ای که طی آن به جز یک پوستر، هیچ تریلر یا تصویر تبلیغاتی‌ای از فیلم منتشر نشد و سازندگان وظیفه‌ی جذب مخاطب را کاملا به اعتبار چند ده ساله‌ی میازاکی و البته استودیو جیبلی سپردند. این شیوه تبلیغات متکی به طرفداران قبلی، خود خبر از اثری شخصی می‌دهد که درک آن نیازمند آشنایی با میازاکی و کارهایش است و شاید بهترین گزینه برای ورود به جهان میازاکی برای اولین بار نباشد.

♣ ردپای تجربه‌ها و زندگی شخصی میازاکی را تقریبا در تمام آثار او می‌توان دید، اما این مسأله در پسر و مرغ ماهی‌خوار در سطوح عمیق‌تری دیده می‌شود. تا جایی که می‌توان این فیلم را شخصی‌ترین اثر او شمرد. صحنه‌های ابتدایی فیلم، بسیار مشابه زندگی میازاکی هستند. به گفته خودش، نخستین خاطراتی که در ذهن دارد، تصویر خانه‌های در حال سوختن بعد از بمباران است. میازاکی در دوران کودکی‌اش درست مثل ماهیتو، در پی بمباران و آتش‌سوزی، به همراه خانواده‌اش توکیو را ترک کردند و در حومه شهر ساکن شدند. پدر میازاکی، مکانیک هواپیماهای جنگنده بود، شبیه به پدر ماهیتو. البته این دست شباهت‌ها فراتر از این نمی‌روند، چرا که مادر میازاکی از پس بیماری سختش برآمد و تا دیدن اولین موفقیت‌های پسرش زنده ماند، اما مادر ماهیتو در آتش جنگ سوخت.

♣ ماهیتو پس از مواجهه با مرغ ماهی‌خوار، در اتاقش کتابی قدیمی پیدا می‌کند که مادرش برای او به جا گذاشته بود، نسخه‌ای از کتاب «تو چطور زندگی می‌کنی؟» اثر گنزابورو یوشینو. میازاکی در دوران کودکی همین کتاب را از مادرش هدیه گرفته بود، و در ساخت این فیلم هم از آن الهام گرفته است. دیدن این کتاب، ماهیتو را مصمم می‌کند که به دنبال مرغ ماهی‌خوار برود و ماجراجویی‌اش را آغاز کند. خود فیلم (با عنوان اصلی «تو چطور زندگی می‌کنی؟») هم برای مخاطب مثل نوعی دعوت به ماجراست، می‌گوید «ماهیتو اینطور زندگی کرد، تو چطور زندگی می‌کنی؟». خود میازاکی در مواجهه با این سوال جواب می‌دهد: «دارم این فیلم را می‌سازم، چون جوابش را نمی‌دانم!»

♣ماهیتو وارد دنیای فانتری‌ای می‌شود که ساخته‌ی عموبزرگ نابغه‌اش است، پیرمردی که به طور کامل خود را از دیگران و دنیای واقعی جدا کرده و مشغول خلق کردن دنیای فانتزی‌اش به وسیله قطعات سنگی مختلفی است که روی هم می‌چیند. عموبزرگ رویای ساخت دنیایی آرمانی دارد، که در آن از زجر و بدبختی دنیای واقعی خبری نیست. اما می‌بینیم که او موفق نشده، و سنگ‌هایی که روی هم می‌چیند آلوده به «نفرت» شده‌اند. دنیایش پر شده از طوطی‌های آدم‌خواری که به دنبال کسب قدرت‌اند. واراواراها، که باید به دنیای بالا بروند و به عنوان انسان متولد شوند، توسط پلیکان‌ها شکار می‌شوند. پلیکان‌هایی که برخلاف میلشان از دنیای طبیعی به این دنیای برساخته منتقل شده‌اند که در آب‌هایش به اندازه کافی ماهی برای خوردن پیدا نمی‌شود. عموبزرگ، می‌تواند خود میازاکی در نظر گرفته شود، که مشغول خلق دنیای انیمیشنی خیال‌انگیز خود است. او هشدار می‌دهد که خلق یک دنیای فانتزی به هیچ عنوان ساده نیست. اثر یک هنرمند این قدرت را دارد که تأثیرات عمیقی بر مخاطب خود بگذارد، و کار کردن با این قدرت نیازمند مهارت زیاد و ذهنی باز است. اشتباهات کوچک می‌توانند فاجعه‌بار باشند، مثل مسأله پلیکان‌ها. شاید میازاکی به نوعی از عملکرد خود به عنوان یک هنرمند انتقاد می‌کند، و معتقد است آثارش لزوما تأثیری که مد نظرش بوده را بر روی مخاطب نداشته‌اند. البته بیشتر از این‌ها، این تأکیدی است بر رابطه خودش به عنوان هنرمند با فانتزی و واقعیت، این دو درهم‌تنیده‌اند و نمی‌توانند از هم جدا شوند.

♣ ماهیتو را هم می‌شود مخاطبی در نظر گرفت که به درستی با جهان میازاکی مواجه می‌شود. هنگام ورود به دنیای فانتزی، او بارها تاکید می‌کند که می‌داند ادعای مرغ‌ ماهی‌خوار دروغ است، اما باید خودش مطمئن شود. او در خودش کمبودی احساس می‌کند، و به دنبال آن است که وارد دنیای فانتزی می‌شود. او حتی یک بار فرصت بازگشت به دنیای واقعی را پیدا می‌کند، اما برنمی‌گردد. نه به این دلیل که مسحور این دنیای خیال‌انگیز شده و می‌خواهد از دنیای واقعی فرار کند، بلکه چون هنوز آن چیزی که دنبالش بوده را پیدا نکرده است. او به دروغین بودن این جهان آگاه است، اما در عین حال می‌داند که فقط در این دنیاست که می‌تواند چیزی که دنبالش است را پیدا کند. واقعیت و فانتزی درهم‌تنیده‌اند، هرچند که گاهی به نظر متناقض بیایند. همانطور که در طول فیلم، یک مرغ ماهی‌خوار دروغ‌گو، هدایت‌گر ماهیتو به سمت حقیقت می‌شود.

♣ در انتها، عموبزرگ تعدادی سنگ جدید به ماهیتو می‌دهد که آلوده به نفرت نیستند، و از او می‌خواهد به جایش به ساخت این دنیا ادامه دهد. ماهیتو اما پس از تمام اتفاقاتی که از سر گذرانده، دریافته است که تلاش برای ساخت دنیایی آرمانی بیهوده است، و حاضر نمی‌شود خودش را در این خیال دروغین حبس کند. البته ماهیتو این جهان را بی‌ارزش یا منفی نمی‌بیند، او دوستانی که در این دنیای فانتزی پیدا کرده را دوست دارد و به خاطر می‌سپارد. اما در نهایت می‌داند که باید به دنیای واقعی برگردد. ماهیتو حالا آنچه را که به دنبالش بوده در دنیای خیال پیدا کرده است، او بالاخره موفق می‌شود ناتسوکو را به عنوان نامادری‌اش بپذیرد، و غم از دست دادن مادرش را پشت سر گذاشته و از آن عبور کند. حالا وقت آن رسیده که به دنیای حقیقی بازگردد، و به زندگی کردن ادامه دهد.

♣ این فیلم به گفته سازندگان، قرار بود آخرین فیلم میازاکی باشد، اما این چهارمین باری است که چنین ادعایی مطرح می‌شود! هنوز زمان زیادی از اکران این فیلم نگذشته، اما گفته می‌شود میازاکی ایده‌هایی برای فیلم بعدیش دارد. بدین ترتیب، نمی‌توان با اطمینان گفت که آیا این آخرین اثری است که از او می‌بینیم یا خیر، اما اگر پسر و مرغ ماهی‌خوار واقعا آخرین فیلم میازاکی باشد، این شایسته‌ترین پایانی است که می‌توان برای کارنامه هنری او متصور شد.

نویسنده: ایلیا لوافی (تحریریه ماجرا)

مروری بر انیمه ی پسر و مرغ ماهیخوار هایائو میازاکی

ایلیا لوافی

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.