فرقی نمی‌کند به خاطر علاقه‌ی شخصی باشد، بودجه‌ی کم یا سفارشی بودن کار. در هر صورت ممکن است شرایط طوری پیش برود که ایده‌تان با لوکیشنی خاص گره خورده باشد. این یادداشت بر اساس کتابِ «داستان» رابرت مک کی و تجربه‌ی شخصی نگارنده، قدم به قدم الگوهایی را برای رسیدن به ایده یک‌ فیلمنامه بر اساس مکان/لوکیشن ارائه می‌دهد.

برای درک بهتر مطالب و شناخت رویکرد کلی آن، ابتدا تعریف مختصری از ایده‌ی اولیه و ایده‌ی ناظر خواهیم داشت.

ایده‌‌ی اولیه:

فرآیند آفرینش داستان به طور کلی حرکتی است میان دو ایده: ایده‌ی اولیه، یعنی ایده‌ای که نویسنده را به خلق داستان برمی‌انگیزاند. و ایده‌ی ناظر، یعنی معنای نهایی داستان که از طریق کنش و حس زیبا شناختی موجود در نقطه‌ی اوج پرده‌ی آخر منتقل و بیان می‌شود. عمیق‌ترین پرسشی که به ذهن نویسنده می‌رسد و منجر به سوال‌های بیشتر می‌شود، خلاقانه‌ترین ایده را به وجود خواهد آورد. بر همین اساس، ایده‌ی اولیه پرسشی است که پایان آن نامعلوم است و موقعیتی دراماتیک را تشریح می‌کند.

استانیلاوسکی این پرسش را اگرِ جادویی می‌نامید. فرضی خیالی که یک لحظه از خاطر می‌گذرد و در را به روی دنیای تخیلات، دنیایی که در آن هر چیز ممکن به نظر می‌رسد می‌گشاید. این اگرِ جادویی در قالب چه خواهد شد اگر... برای بیان موقعیتی دراماتیک به کار می‌رود. موقعیت دراماتیک معمولاً از دو عنصر شخصیت و کنش تشکیل شده و محرک کشمکشی درونی یا بیرونی است. برای مثال جمله‌ی چه خواهد شد اگر دختر بچه‌ای تصادفا باعث آتش سوزی در خانه مادربزرگش شود می‌تواند نمونه‌ی کاملی برای یک ایده‌ی اولیه باشد.

بر این اساس، برای رسیدن به ایده‌ی اولیه، با لوکیشن به عنوان عنصری کشف نشده مواجه شوید که بستر موقعیتی ویژه است.

ایده‌ی ناظر:

ایده‌ی ناظر از دو جزء تشکیل شده است: ارزش و علت. جزء نخست معرف بار مثبت یا منفی ارزش بنیادی داستان در نقطه‌ی اوج پرده آخر است و جزء دوم معرف دلیل اصلی برای رسیدن این ارزش به حالت نهایی خود. جمله‌ای که از این دو عنصر تشکیل شده بیانگر معنای اصلی و مرکزی داستان است. ارزش یعنی بار ارزشی مثبت یا منفی که در نتیجه‌ی کنش نهایی داستان وارد زندگی شخصیت می‌شود. به عنوان مثال در یک داستان جنایی نیک‌فرجام، دنیایی ناعادلانه به عدالت بازمی‌گردد و در وصف آن می‌توان گفت عدالت ابقا می‌شود.

منظور از علت، دلیل اصلی رسیدن زندگی یا دنیا‌‌‌‌ی قهرمان به ارزش مثبت یا منفی آن است. با حرکت معکوس از پایان به آغاز داستان، علت اصلی بروز این داستان را در اعماق شخصیت و محیط پی می‌گیریم. بنابراین در یک داستان جنایی عدالت پیروز می‌شود تنها دارای نیمی از معناست و با ذکر دلیل می‌تواند کامل شود. برای مثال جمله «عدالت پیروز می‌شود زیرا قهرمان خشن‌تر از جنایتکاران است» می‌تواند ایده‌ی ناظر کاملی برای یک فیلمنامه باشد.

ایده‌های ناظر را می‌توان به سه دسته‌ی آرمانگرا، بدبین و کنایه پرداز تقسیم کرد. ایده‌های آرمان گرایانه داستان‌هایی با پایان خوش و ایده‌های بدبینانه، همان طور که از اسم آن‌ها پیداست، دارای دیدگاهی منفی نسبت به ارزش‌ها و زندگی اند. ایده‌های ناظر کنایی اما بیانگر سرشت پیچیده و دوگانه‌ی وجوداند. دیدگاهی که همزمان مثبت و منفی است؛ زندگی در کامل‌ترین و واقعگرایانه‌ترین شکل خود.برای رسیدن به ایده‌ای جامع و قابل بسط، باید براساس نوع نگاهتان به لوکیشن که بیانگر رویکرد شخصیتان است، به دنبال بهترین اگرِ جادویی، ارزش و علت ممکن باشید.

رویکرد اول:

اگر دائماً به این فکر می‌کنید که چه داستانی مناسب این لوکیشن است، باید لوکیشن را بستری برای کنش و ارتباط شخصیت‌ها در نظر بگیرید و براساس آن به خلق موقعیتی دراماتیک برسید.

مرحله‌ی اول: تمام کنش هایی که می‌توانند در یک لوکیشن ماجرا ایجاد کنند، مانند مرگ، ورود پنهانی، دزدی، هم‌آغوشی، مهمانی، اسباب‌کشی و ... را روی کاغذ بیاورید.

مرحله دوم: هر کنش را آغاز یک حادثه در نظر بگیرید و به شخصیت‌هایی فکر کنید که این کنش‌ها به آن‌ها ربط پیدا می‌کند. شخصیت‌هایی با ویژگی‌هایی منحصر به فرد و نیازهایی عمیق که باید در طول قصه به آن برسند.

مرحله سوم: سراغ پرسش‌هایتان بروید. چه می‌شود اگر در لوکیشن مورد نظر‌تان، شخصیتی که به آن فکر می‌کنید، کنش‌های محتمل را انجام دهد؟

بررسی ایده‌ی اولیه و ایده‌ی ناظرِ فیلم خانه‌ی خالی( 3iron):

خانه‌ی خالی ساخته کیم‌‌‌ کی‌-دوک، محصول سال 2004 میلادی است. کیم‌ کی‌-دوک در این فیلم به خوبی از خانه به عنوان بستری برای ارتباط شخصیت‌ها و پیشبرد روایت و کنش استفاده کرده. او کنشِ ورود پنهانی را با یک مرد جوان و بیخانمان پیوند زده و به این ایده‌ی درخشان رسیده است:

چه می‌شود اگر مرد جوانی با نصب آگهی رستوران بر روی دستگیره‌ی در و زیر نظر گرفتن آن‌ها به خالی بودن خانه‌ها پی ببرد و تا زمانی که صاحب خانه بازگردد در هر کدام از خانه‌ها زندگی کند؟ در ادامه مفهوم عشق در قالب ایده‌ی ناظر، ایده‌ی اولیه را بسط داده و زندگی در خانه‌های متعدد و خالی بر بی‌کرانگی عشقی که مولف در نظر دارد تأکید می‌کند. شما نیز می‌توانید به ارزش و علت داستانتان پس از رسیدن به ایده‌ی اولیه فکر‌کنید و براساس آن کنش‌ها و شخصیت را جلو‌ ببرید.

رویکرد دوم:

اگر لوکیشنی به خودی خود برایتان جذاب است؛ چون یادآور تجربه ای عمیق برای شماست، دارای تاریخچه‌ای مهم است یا در یک جغرافیای ویژه مانند طبیعت یا شهری خاص قرار دارد، باید از کلیات به سمت جزییات حرکت کنید و ایده‌ی اولیه و ایده‌ی ناظر را در ترکیب با هم، موجودیتی درهم تنیده در نظر بگیرید.

مرحله اول: به مکان هویتی مستقل بدهید. مکانی که ویژگی های دراماتیکش آن را منحصر به فرد کرده است.

بخش اول ایده‌ی اولیه‌تان را با این الگو پیش ببرید:

چه می‌شود اگر مکان مورد نظر من، چنین ویژگی دراماتیکی داشته باشد؟مانند:

چه می‌شود اگر مکان مورد نظر من تنها پناهگاه شهری کوچک در جنگ باشد؟

چه می‌شود اگر مکان مورد نظر من محل ملاقات پنهانی زن و مردی عاشق باشد؟

چه می‌شود اگر مکان مورد نظر من افشا کننده رازی باورنکردنی باشد؟

بررسی مکانِ خیالیِ فیلمِ 2046:

2046 فیلمی به کارگردانی وونگ‌‌ کار وای و محصول سال 2004 است که خطوط داستانی مختلفی دارد. ایده‌ی اولیه‌ی بخش فانتزی این فیلم تماماً بر اساس هویت مکان است:

چه می‌شود اگر در مکان خیالی 2046، زمان متوقف شده و هرکس بتواند خاطرات خود را بیابد؟همان طور که میبینید، هویتِ ویژه‌ی مکان هسته‌ی اولیه‌ی این ایده را شکل داده است.

مرحله دوم: براساس ارزشی که از ایده‌ی ناظر خود در ذهن دارید به سرنوشت شخصیت‌هایتان فکر کنید.

مرگ همان رستگاری است یا پایانی بر همه چیز است؟ عشق درمانگر است یا همیشه به رنج می‌انجامد؟ برای به ثمر رسیدن این ایده، چه شخصیتی نیاز است؟پیرمردی عبوس؟ مردی که هرشب با یک زن تازه ملاقات می‌کند؟ یا...؟

مرحله‌ی سوم: مکان ویژه‌تان را در ترکیب با ایده‌ی ناظر و شخصیت، تبدیل به یک پرسش عمیق کنید.

چه می‌شود اگر مکان مورد نظر من تنها پناهگاه شهری کوچک در جنگ باشد و تمام افراد درون آن قبل از مرگ به رستگاری برسند؟

چه می‌شود اگر مکان مورد نظر من محل ملاقات پنهانی زن و مردی عاشق باشد و مرد را به مرز جنون ببرد؟

چه می‌شود اگر مکان مورد نظر من افشا کننده رازی باورنکردنی باشد و باعث قضاوتی تازه از مردی تنها و تند خود شود؟

پیوند ایده‌ی اولیه و ایده‌ی ناظر در فیلمِ 2046:

دوباره 2046 را درنظر بگیرید، در این فیلم، ایده‌ی اولیه خط داستانی که در زمان حال می‌گذرد از این قرار است:

چه می‌شود اگر اتاق 2046 هتلی، عشق حقیقی مردی شکست خورده و تنها را برای او یادآور شود؟ایده‌ی ناظر فیلم از این قرار است: عشق هم لذت است و هم رنج. عذابی جانکاه و ستمی دردناک که آن را طلب می‌کنیم زیرا زندگی بدون آن فاقد معناست. بر اساس ایده‌ی ناظر، می‌توان ایده‌ی اولیه را بسط داد:

چه می‌شود اگر اتاق 2046 هتلی، محلی برای زنده کردن عشقی قدیمی باشد و روابط متعدد مردی را نشان دهد که در ارتباط با هر زنی، می‌خواهد از پوچی و تنهایی اش خلاصی یابد؟ همان طور که می‌بینید مکان در این فیلم به تمام کنش ها، شخصیت ها و مضامین بُعد و معنا می‌دهد و بستری برای بیان احساسات درونی مولف است. نکته نهایی: ممکن است الگو های پیشنهادی را مزاحم آزادی و خلاقیت خود ببینید. اگر بخواهید تنها براساس غریزه‌ی خود پیش بروید در انسجام ایده‌هایتان به مشکل می‌خورید.

هر چه قدر هم برایتان سخت باشد، در شروع ایده‌پردازی با ذهنی ساختارمند پیش‌ بروید. خلق ایده را یک مکاشفه در نظر بگیرید. ، با توجه به نوع نگاهتان به مکان، تمام موقعیت‌ها و ویژگی‌های دراماتیک مربوط به آن را بررسی کنید.در انتهای کار که ایده‌ای کامل و منسجم دارید پذیرای هر مسیر خلاقه‌ای باشید و هیچگاه از مکاشفه دست نکشید. ممکن است ایده‌ی ناظر یا حتی ایده‌ی اولیه‌تان عوض شود، تا زمانی که میدانید چگونه مسیرتان را ادامه دهید از هر تغییری استقبال کنید.

حرف آخر: اگر تا به حال از لوکیشن به ایده رسیده اید، می‌توانید تجربیات خود در هر مرحله را برای ما بنویسید.

نویسنده: تینا صفارزادگان‌ (تحریریه‌ی ماجرا)

چگونه از لوکیشن/مکان به ایده‌ی یک فیلمنامه برسیم؟

تینا صفارزادگان

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.