انیمیشن خاطرات یک حلزون ۲۰۲۴ جدیدترین ساخته‌ی آدام الیوت، کارگردان انیمیشن معروف و محبوب مری و مکس است که مانند اثر گذشته‌ی او با استقبال خوبی مواجه شده است.

در این یادداشت به بررسی ابعاد مختلف این انیمیشن و نسبت آن با مری و مکس و همچنین فضای مخاطبان امروز سینما می‌پردازیم.

تیتراژ فیلم یک گشت و گذار مختصر و سوال‌برانگیز در خرت و پرت‌های گریس، شخصیت اصلی داستان است. پس از آن پلانی می‌بینیم که گریس مضطرب دست پیرزن چروکیده و در حال مرگ را گرفته که ناگهان چشمانش بسته می‌شود. گریس با چشم‌های اشکبار می‌گوید:«خداحافظ پینکی» اما پینکی عزیز یک بار دیگر به هوش می‌آید و می‌گوید:«سیب‌زمینی!» و بعد به مردنش ادامه می‌دهد!

همین صحنه شاید بتواند شمایل کلی فیلم را به خوبی توضیح دهد: وضعیت معذب‌کننده و غم‌باری که به موقع یک شوک خنده‌دار و کنایه‌آمیز به آن وارد می‌شود و به سرعت هم به موقعیت تراژیک باز خواهد گشت تا زخم‌های اصلی فراموش نشوند.

فروپاشی یک خانواده

انیمیشن خاطرات یک حلزون مانند مری و مکس یک استاپ موشن خمیری با همان فضای غم‌بار و تیره و پالت‌های رنگی گرفته و خنثی، روایت زندگی دختری به نام گریس است. او که در ابتدای فیلم عزیزی را از دست داده برای یکی از حلزون‌هایش از تنهایی می‌گوید و با ذکر این موضوع که در گذشته انقدر تنها نبوده، بازگویی داستان زندگی خود را آغاز می‌کند. گریس و برادر دوقلویش گیلبرت در هنگام تولد مادرشان را از دست می‌دهند و گریس هم با مشکل مادرزادی تنفسی به دنیا می‌آید که به نظر می‌رسد لب‌های عجیبش علت آن باشد. آن دو پدر فلج و دائم‌الخمری دارند که بر خلاف تصور خاطرات خوشی برای فرزندانش می‌سازد.

پدر پیش از ازدواج با مادرشان یک انیماتور و شعبده‌باز بوده که در ادامه هر کدام از فرزندانش می‌خواهند راه او را در پیش بگیرند: گیلبرت شعبده‌بازی و گریس انیمیشن‌سازی.

شادی‌های کوچک خانواده‌ی آن‌ها چندان دوامی ندارد و با مرگ پدر، دولت آن دو را از هم جدا می‌کند. گریس را یک زوج خسته‌کننده و سطحی‌نگر در شهری دیگر و گیلبرت را یک خانواده‌ی مذهبی افراطی در روستا به فرزندی می‌گیرند و از اینجا ساختار نامه‌نگاری مری و مکسی آغاز می‌شود.

اثر حلزونی: شخصیت‌پردازی خاطرات یک حلزون

فیلم خاطرات یک حلزون در پرداخت به داستان آدم‌ها تکلیفش با تیپ و شخصیت معلوم است. در بیشتر موارد با همان نگاه اول به آدم‌ها می‌توانیم بگوییم چه کسی هستند و حتی قرار است چه کار کنند و شاید بیشتر ابزاری برای پیشبرد داستان باشند تا یک شخصیت. هر چند در موارد معدودی مانند پدر و کن رگه‌هایی از شخصیت‌پردازی را هم می‌توان دید. به طور کلی قرار است تمرکز ما روی گریس و دو آدم مهم زندگی‌اش گیلبرت و پینکی باشد. اما شخصیت‌پردازی در این سه کاراکتر چگونه بوده است؟

گریس: او با کلاه حلزونی، لب‌های عجیب دوپاره و چشم‌های همیشه‌نگران از همان کودکی نیاز شدیدی به حمایت دیگری داشته (از خون گیلبرت تا جعبه‌ی پینکی) به شدت کم‌اعتماد‌به‌نفس است و در هویت‌یابی هم مشکل دارد. او نمی‌تواند گلیم خودش را از آب بیرون بکشد و البته در اندک تلاش‌هایش مانند کار در کتابخانه یا رفتن به جلسات انگیزشی هم شکست می‌خورد. در نهایت راه حل او برای مقابله با بحران‌های مختلف، رویاپردازی و تکیه به وعده‌های گیلبرت و فرورفتن در لاک حلزونی خود به شکل‌های مختلف است. پرخوری، جمع کردن کالکشن، اعتیاد به دزدی و نشخوار فکری که گویی مکانیزم دفاعی او هستند، به مرور شخصیتش را شکل می‌دهند. همین مسئله سبب اعتماد به آدم اشتباه و ضربه‌ی عاطفی عمیق او می‌شود و البته به دنبال نیازش به حمایتگری به جای گیلبرت، پینکی را پیدا می‌کند تا زیستی متفاوت را تجربه کند.

پینکی: پیرزنی سرخوش و بذله‌گو و مهربان با بددهنی بامزه و زخم‌های عمیق از کودکی تا پیری، گویی کسی است که می‌توانسته کاملاً خودش را در شرایط گریس قرار دهد و در نقش قربانی فرو رود اما انتخاب متفاوتی داشته است. پینکی در موقعیت‌های مختلف تلاش می‌کند پیشنهادهای جالبی سر راه گریس بگذارد تا تغییری در خودش ایجاد کند و کم‌کم زندگی را یاد بگیرد. هرچند به نظر می‌رسد پینکی تقریباً تا پایان فیلم شکست خورده است، اما در سه مرحله‌ی مهم اتفاق متفاوتی را رقم می‌زند. یکی کمک به گریس در شرایطی که در اوج ضربه‌های عاطفی است و از چاقی بیش از حد رنج می‌برد. و مهم‌تر از آن بیماری و در آخر مرگش!

بیماری آلزایمر و در ادامه زوال عقل پینکی، گریس را وادار می‌کند تا خودش را جمع و جور کند و برای اولین بار او از دیگری حمایت کند. و در ادامه پس از مرگ پینکی، با میراثی که برایش به جا گذاشته و بیان کردن رازهای زندگی‌اش باعث می‌شود یک بار برای همیشه گریس از ته چاهی که برای خودش کنده بود بیرون بیاید و زندگی‌اش را بسازد.

گیلبرت: پسری جسور، ماجراجو، قانون‌شکن و پس از ورود به خانواده‌ی جدیدش جامعه‌ستیز است که البته همواره مهر فراوانش به گریس او را زنده و سر پا نگه می‌دارد. او از کودکی به شعبده‌بازی و کارهای خطرناک علاقه داشته و مهم‌ترین علاقه‌ی او در زندگی آتش است. چیزی که تا سرحد مرگ می‌بردش اما در عین حال همواره هم ناجی او بوده است. انگار هم درد اوست و هم درمانش. گیلبرت برخلاف گریس همیشه یک راه حل برای شکست دادن مشکلاتش دارد و از چیزی فرار نمی‌کند و حتی با وجود سال‌ها زجر روانی و کار اجباری در مزرعه‌ی این خانواده‌ی مذهبی افراطی همچنان نوید بازگشت را به گریس می‌دهد، کاری که تقریباً غیرممکن است.

گیلبرت هم مانند گریس باید سفری را تجربه کند که او را از قفسش رها کند، هرچند که داستان درونی تغییر گریس در داستان‌گویی مدرن پسندیده‌تر است.

معمای ساده‌ی چاله‌ی حسرت!

فیلم خاطرات یک حلزون در عین بیان داستانی تلخ و زوایایی از حقایق تلخ و آزاردهنده‌ی انسان و جهان، روایت ساده و ریتمی سرپا دارد که در کنار رگه‌های کمدی سیاه در آن درمجموع اثری دیدنی خواهد بود. مخاطب عام در سال ۲۰۲۴ که همواره به دنبال راه‌هایی برای التیام زخم‌های پنهان روان می‌گردد و روزانه با شعارهای انگیزشی و نظریات ضد و نقیض روانکاوانه بمباران می‌شود در همان ابتدا به راحتی با این اثر ارتباط خواهد گرفت. در حقیقت پلات داستانی، شخصیت‌ها و درونیاتشان و همینطور نمادپردازی حلزون در کنار شیوه‌ی روایت که راوی اول شخص حدیث نفس می‌گوید و خاطرات را مرور می‌کند، همه چیز را به مستقیم‌ترین شکل فریاد می‌زند، حتی نمادها و لایه‌های درونی فیلم را! این اتفاقی بود که مری و مکس با آن فاصله داشت.

آدام الیوت در مری و مکس توانست به شکلی عمیق و غیرمستقیم و در عین حال بی‌پروا هم روایت را پیش ببرد و هم کاتارسیس درستی در مخاطبان به وجود بیاورد و هر کسی با زخم‌های خودش با آن پیوند می‌خورد.

در نهایت فیلم خاطرات یک حلزون تجربه‌ای جالب و دوست‌داشتنی به مخاطب می‌دهد اما نباید از آن انتظار یک اتفاق عمیق و چندلایه را داشت و حتی می‌توان گفت منهای بعضی وجوه بزرگسال مانند اشارات آشکار و پنهان به اروتیسم شاید برای نوجوانان فیلم جالب‌تری باشد.

نظر شما درباره‌ی این فیلم چیست؟ برایمان در قسمت کامنت ها بنویسید.

مریم شایسته / تحریریه‌ی ماجرا

نقد و بررسی انیمیشن خاطرات یک حلزون 2024

مریم شایسته

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.