دیوید لینچ، کارگردان افسانه‌ای و خالق داستان‌های سوررئال و تأثیرگذار سینما، در ۱۶ ژانویه ۲۰۲۵ در سن ۷۸ سالگی درگذشت.

در دورۀ دبیرستان کتاب روح هنر نوشتۀ رابرت هِنری را خواندم، که ایدۀ زندگی هنری را در من برانگیخت. برای من زندگی هنری به این معنا بود که خود را وقف نقاشی کنم .. بوشنل کیلر، پدر دوستم توبی، همیشه می‌گفت «اگه بخوای یه ساعت مفید نقاشی کنی، باید چهار ساعت پیوسته براش وقت بذاری».
-بخشی از کتاب صید ماهی بزرگ اثر دیوید لینچ

میراث رمزآلود دیوید لینچ: سفری در زندگی هنری او

مرگ لینچ پایانی بر عصری از روایت‌های جسورانه و بی‌پروایش است. نه، لینچ تنها یک فیلمساز نبود؛ او یک نیرویی فرهنگی بود—استادی در سورئالیسم که برای همیشه دیدگاه مخاطب را از آنچه فیلم می‌تواند باشد و آنچه در تلویزیون پخش می‌شود، تغییر داد.

آثار او مخاطبان را به چالش می‌کشید — دوباره نگاه کنید. شک کنید—

مرگ لینچ تنها از دست دادن یک فیلمساز نیست، بلکه از دست دادن یک متفکر بزرگ است که شیوه‌های مدرن روایت داستان را دگرگون کرد.

زندگی اولیه و پایه‌های هنری

دیوید کیت لینچ در ۲۰ ژانویه ۱۹۴۶ در میسولا، مونتانا به دنیا آمد. پدرش به‌عنوان پژوهشگر وزارت کشاورزی ایالات متحده کار می‌کرد و به‌دلیل شغل پدر، خانواده‌اش مکرراً جابه‌جا می‌شدند.

این جابجایی‌ها، دیوید جوان را با مناظر متنوع و گاه نگران‌کننده‌ای از آمریکا آشنا کرد که بعدها به شدت بر آثار او تأثیر گذاشت.

"..توبی به من گفت که پدر من نقاشه و من یهو به سرم زد که منم می‌تونم نقاش باشم…!"
-بخشی از مستند زندگی‌هنری دیوید لینچ

(دیدن این مستند برای آشنایی بیشتر با مسیر فیلم‌ساز شدن لینچ بسیار توصیه می‌شود.)

لینچ ابتدا به‌دنبال تبدیل‌شدن به یک نقاش بود و در مدرسهٔ هنرهای زیبای بوستون تحصیل کرد اما بعدها به آکادمی هنرهای زیبای پنسیلوانیا در فیلادلفیا منتقل شد. محیط خشن و تاریک فیلادلفیا تأثیر عمیقی بر ذهن خلاق او گذاشت و به شکل‌گیری سبک سورئال و تاریک لینچ کمک کرد.

"..من می‌دونستم که نقاشی‌هام افتضاحن ولی تنها راهم این بود که انقدر نقاشی کنم و نقاشی کنم تا بالاخره به یه چیزی برسم…!"
-بخشی از مستند زندگی‌هنری دیوید لینچ

در همین دوران بود که لینچ شروع به تجربه‌گری با فیلم کرد تا نقاشی‌هایش را به تصویر درآورد.

"..ساعت حدود 3 بعدازظهر بود و داشتم باغی در شب را می‎کشیدم. رنگ سیاه بر نقاشی‌ام غالب بود و از دل تاریکی گیاهان سبز پدیدار بودند. ناگهان گیاهان تکان خوردند و صدای باد شنیدم. هیچ مخدری مصرف نکرده بودم! به خودم گفتم چه جالب…!"
-بخشی از کتاب صید ماهی بزرگ اثر دیوید لینچ

فیلم‌های کوتاهی مانند الفبا (۱۹۶۸) و مادربزرگ (۱۹۷۰) نشان‌دهندهٔ علاقهٔ او به ترکیب هنرهای بصری و روایت داستان بودند.

ورود به سینما: کله پاک کن و بعد از آن

اولین فیلم بلند لینچ، کله پاک کن (Eraserhead) در سال ۱۹۷۷، یک فیلم ترسناک سوررئال بود که با بودجه‌ای محدود طی چندین سال ساخته شد. تصاویر ناراحت‌کننده و طراحی صدای آزار دهنده آن، باعث شد فیلم به یک اثر کالت تبدیل شود و لینچ را به‌عنوان فیلمسازی جسور معرفی کند.

«من از سر خودم می‌ترسم.»

موفقیت کله پاک کن توجه تهیه‌کننده مشهور، مل بروکس، را جلب کرد و باعث شد لینچ برای کارگردانی فیلم مرد فیل‌نما (The Elephant Man) در سال ۱۹۸۰ انتخاب شود. این درام زندگینامه‌ای درباره جوزف مریک با تحسین گسترده منتقدان روبرو شد و هشت نامزدی اسکار از جمله بهترین کارگردانی و بهترین فیلمنامه‌ٔ اقتباسی را برای لینچ به همراه داشت.

«من حیوان نیستم! من یک انسانم!»

اوج‌گیری یک نابغه سوررئالیست

فیلم بعدی لینچ، تل‌ماسه (Dune) در سال ۱۹۸۴، اقتباسی بلندپروازانه از رمان علمی-تخیلی فرانک هربرت بود که با شکست تجاری و انتقادی روبه‌رو شد.

«ترس، کشندهٔ ذهن است. ترس همان مرگ کوچک است که نابودی کامل را به همراه دارد.»

اما لینچ با فیلم مخمل آبی (Blue Velvet) در سال ۱۹۸۶ بازگشتی درخشان داشت. این فیلم تریلری روانشناختی بود که به زوایای تاریک زندگی حومه‌ای پرداخت و نامزدی اسکار بهترین کارگردانی را برای لینچ به ارمغان آورد.

براتس، لینچ را «یک جنتلمن» توصیف می‌کند؛ می‌گوید: «او بسیار مهربان بود، بسیار دوستانه رفتار می‎کرد و هرگز عصبانی نمی‌شد.»

براتس در دوران دانشجویی در مدرسه‌ٔ فیلمی در آلمان، مقاله‌ای درباره فیلم مرد فیل‌نما (The Elephant Man) نوشت، آن را به انگلیسی ترجمه کرد و برای اینکه به دست لینچ برسد، به آدرس مل بروکس ارسال کرد. مل بروکس؟

براتس با ملایمت یادآوری می‌کند: «او تهیه‌کنندهٔ مرد فیل‌نما بود.» او توضیح می‌دهد: «مدرسهٔ ما آدرس‌های تهیه‌کنندگان آمریکایی را داشت و آدرس او یکی از آن‌ها بود. باید از آقای بروکس قدردانی کرد که آن‌قدر سخاوتمند بود که نامه را به دست لینچ برساند.»

مقاله و درخواست برای کارآموزی نزد لینچ واقعاً به دست او رسید و لینچ در پاسخ، روی کاغذی با سربرگ Dune فقط نوشت: «من علاقه‌مندم.»

براتس به یاد می‌آورد که لینچ در پشت صحنهٔ فیلم مخمل آبی (Blue Velvet) او را این‌گونه به عوامل معرفی کرد: «این پیتر است. او دربارهٔ مرد فیل‌نما شعری نوشته است.»

این بخشی از مصاحبه‌ی مجله‎‌ی ووگ با پیتر براتس کارگردان مستند Blue Velvet Revisited است. دیدن این مستند را به علاقمندان این فیلم پیشنهاد می‌کنم.

در سال ۱۹۹۰، لینچ با فیلم دل وحشی (Wild at Heart) موفق به دریافت نخل طلای جشنوارهٔ کن شد. این فیلم عاشقانه-جنایی با بازی نیکلاس کیج و لورا درن، داستانی پر از خشونت و سوررئالیسم بود.

«هیچ‌وقت بهت گفتم این کت نماد فردیته من و باورم به آزادی شخصیه؟»

اما بزرگ‌ترین موفقیت فرهنگی لینچ با سریال تلویزیونی تویین پیکس (Twin Peaks) رقم خورد. این سریال که در سال ۱۹۹۰ با همکاری مارک فراست ساخته شد، روایت معمای قتل لورا پالمر را با طنز، ترس و سورئالیسم ترکیب کرد و تحولی در تلویزیون به‌وجود آورد.

گسترش داستان‌گویی: داستان ساده و فیلم‌های تجربی

در سال ۱۹۹۹، لینچ با فیلم داستان ساده (The Straight Story) مخاطبان را شگفت‌زده کرد. این فیلم روایتگر داستان واقعی مردی مسن بود که با ماشین چمن‌زنی‌اش سفری طولانی برای آشتی با برادر بیمارش آغاز می‌کند. این فیلم تحسین منتقدان را برانگیخت و نشان داد که لینچ توانایی روایت داستان‌هایی ساده و تأثیرگذار را دارد.

لینچ با فیلم بزرگراه گمشده (Lost Highway) در سال ۱۹۹۷ و جاده مالهالند (Mulholland Drive) در سال ۲۰۰۱ به کاوش در داستان‌های پیچیده و سورئالیستی ادامه داد. جاده مالهالند برای لینچ جایزه بهترین کارگردانی جشنواره کن را به ارمغان آورد و یکی از بهترین فیلم‌های قرن ۲۱ نام گرفت.

گسترش افق‌ها: تهیه‌کنندگی عشق، مرگ و ربات‌ها و برنامه گزارش آب‌وهوا

لینچ علاوه بر فیلم و تلویزیون، در پروژه‌های نوآورانه‌ای نیز حضور داشت. او به‌عنوان تهیه‌کننده در سریال انیمیشنی عشق، مرگ و ربات‌ها (Love, Death & Robots) همکاری کرد. این مجموعه که با داستان‌های جسورانه و جلوه‌های بصری بی‌نظیر شناخته می‌شود، کاملاً با دیدگاه هنری لینچ هم‌راستا بود.

لینچ همچنین با برنامهٔ روزانهٔ گزارش آب‌وهوا در یوتیوب، ارتباط متفاوتی با مخاطبان خود برقرار کرد. این ویدیوهای کوتاه که با طنزی خاص و ساده‌لوحانه اجرا می‌شدند، طرفداران بسیاری پیدا کردند و نشان‌دهندهٔ شخصیت خاص و هنرمندانهٔ لینچ بودند.

«امروز هوا کمی ابری است، با احتمالی از پرسش‌.»

پیشینۀ موسیقایی:

جدا از فیلم‌سازی، دیوید لینچ یک موسیقیدان برجسته بود. او چندین آلبوم منتشر کرد که از جمله آن‌ها می‌توان به Crazy Clown Time در سال ۲۰۱۱ و The Big Dream در سال ۲۰۱۳ اشاره کرد. این آثار نشان‌دهندهٔ علاقهٔ لینچ به موسیقی تجربی و طراحی صدای منحصربه‌فرد بودند.

حامی مراقبهٔ تعالی‌بخش (Transcendental Meditation):

لینچ از دهۀ ۱۹۷۰ به‌طور جدی به تمرین مراقبهٔ تعالی‌بخش مشغول بود. او بنیاد دیوید لینچ (David Lynch Foundation) را تأسیس کرد تا مراقبه را به‌عنوان راهکاری برای کاهش استرس و بهبود سلامت روان، به‌ویژه در میان اقشار آسیب‌پذیر، ترویج کند.

جوایز و افتخارات

لینچ طی دوران حرفه‌ای خود جوایز متعددی کسب کرد. او در سال ۲۰۱۹ جایزه اسکار افتخاری را برای یک عمر دستاورد هنری دریافت کرد. همچنین نخل طلای جشنواره کن برای دل وحشی دریافت کرد.

پایان و میراث ماندگار

با وجود ابتلا به آمفیزم در سال ۲۰۲۰، لینچ همچنان به فعالیت‌های هنری خود ادامه داد.

مرگ دیوید لینچ پایانی بر عصری بود که هنر را به چالش کشید. آثار او نشان دادند که داستان‌ها همیشه نیازی به توضیح ندارند؛ بلکه باید حس شوند. از کله پاک کن گرفته تا مخمل آبی و تویین پیکس، میراث لینچ الهام‌بخش نسل‌های آینده باقی خواهد ماند.

"..ولی خب این حس بهم دست داده بود که مادرم فکر می‌کنه من یه چیزی توی وجودم دارم..انگار پتانسیل زیادی داشتم. واسه همین وقتی بهم می‌گفت که ازم ناامید شده،دلیلش این بود که اون چیز رو توی وجودم نمی‌دید. نه صرفًا به عنوان یک هنرمند بلکه به صورت یک چیز کلی، و نمی‌دونم چرا همیشه این فکر تو سرش بود و منم همیشه ناامیدش می‌کردم… ."

-بخشی از مستند زندگی‌هنری دیوید لینچ

دیوید لینچ: یک نقاشی متحرک

پرستو آقایی

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.