عکاسی مستند می‌تواند مشکلات اجتماعی را به‌شدت تحت تاثیر قرار دهد. جنگ، پناهندگی و قحطی از موضوعاتی هستند که به راحتی در دسترس جوامع قرار دارند. برای مثال، جنگ ویتنام اولین جنگی بود که به صورت تصویری در سراسر جهان ثبت شد. شهروندان به جدی بودن این مسئله پی بردند و علیه آن قیام کردند.

سباستیائو سالگادو، که در سال ۱۹۴۴ در برزیل متولد شد، یک عکاس مستند معاصر است. او ناراحت‌کننده‌ترین جنبه‌های جهان معاصر ما را ثبت کرده است: دردهای انسانی ناشی از استثمار، وحشت ناشی از‌ جنگ و تخریب محیط زیست. افراد بسیاری کارهای او را می‌ستایند.

با این حال سوزان سانتاگ، نویسنده‌ی مشهور آمریکایی، عکس‌های سالگادو را مورد انتقاد قرار می‌دهد و این عقیده را که عکاسی مستند می‌تواند به بهتر شدن جهان کمک کند، زیر سوال می‌برد.

مشکل سوزان سانتاگ با عکاسی مستند چیست؟

سوزان سانتاگ در کتاب خود به نام «تماشای رنج دیگران»، شک و تردیدش را درمورد عکاسی مستند مطرح می‌کند. او در این کتاب سالگادو را به‌خاطر عکس‌هایش محکوم می‌کند و دیدگاهش را چنین توضیح می‌دهد:

در شرایط تجاری کنونی، با عکس‌های سالگادو به تلخی رفتار شده، بالاخص که فقط پرتره‌های او از محنت و اندوه به نمایش گذاشته می‌شوند؛ اما مشکل خود عکس‌ها هستند، نه این ‌که چه‌طور و کجا به نمایش درمی‌آیند: تمرکز آن‌ها بر سلب اختیار از آن دسته تیره‌بختانی است که به عجزشان منتهی می‌شود. در حقیقت، مشکل کار سالگادو این‌جاست که در شرح عکس‌ها هیچ نامی از سوژه‌های مفلوکش نیاورده؛ ثبت پرتره‌ای که مشخصات سوژه‌اش ذکر نمی‌شود، به‌نوعی مشارکت در جرم محسوب می‌شود. در طرف دیگر این ماجرا، عکس‌های افراد مشهور قرار می‌گیرند که ناخواسته عطشی ارضانشدنی برای معرفی کردن‌شان وجود دارد: تنها کافیست نام‌شان ذکر شود تا دیگران به حرفه، نژاد یا مصیبت محتوم‌شان تنزل یابند. مجموعه‌ی «مهاجرت» سالگادو که از سی و نه کشور عکاسی شده و همگی عکس‌ها با این عنوان گرد‌آوری شده‌اند، میزبان انواع و اقسام مشقت‌هاست.

به عبارت دیگر، سانتاگ می‌گوید که پرتره‌های سالگادو بیشتر از آنکه به مفاهیم خاصی بپردازند، مبتنی بر ابهام هستند. به همین ترتیب، افراد فردیت خود را از دست می‌دهند و صرفاً پدیده‌ها را بازنمایی می‌کنند. احساس همدلی برای مخاطب سخت می‌شود چرا که تصور می‌کند این پرتره‌ها از دنیای دیگری می‌آیند. به‌نظر می‌رسد مشکلات مربوط به شخص دیگری هستند و در نتیجه تاثیر چنین عکس‌هایی ضعیف می‌شود.

هیرومی ناگاکورا، چگونه با مسئله‌ی ابهام در عکاسی مستند مقابله می‌کند؟

هیرومی ناگاکورا، عکاس ژاپنی، با همین مسئله مقابله می‌کند. ناگاکورا که در سال ۱۹۵۲ در هوکایدو متولد شد، از درگیری‌های افغانستان، اردوگاه پناهجویان اِلسالوادور و جاهای دیگر عکاسی کرده است. اکنون به بررسی دو ویژگی کارهای او می‌پردازیم.

۱) اسم شخص را می‌نویسد و داستان یا پیشینه‌ی او را ذکر می‌کند:

زمانی که ناگاکورا حرفه‌ی خود را به‌عنوان عکاس مستند آغاز کرد، قصد داشت تصویری چشمگیر ثبت کند که جهان را شگفت زده کند. با این وجود، پس از اینکه در دهه‌ی ۱۹۸۰ از جنگ داخلی در اِلسالوادور عکس گرفت، نظرش را تغییر داد. او همانطور که با نیروهای دولتی درگیر شده بود و در عین حال با چریک‌های چپ‌گرا نیز مصاحبه می‌کرد، احساس کرد سوژه‌های مهم دیگری نه تنها در صحنه‌های پرتنش مبارزه، بلکه همچنین در صحنه‌های مربوط به زندگی روزمره، برای عکاسی مستند وجود دارند.

بنابراین، او علاوه بر عکس گرفتن به مصاحبه و گفتگو با مردم پرداخت تا بتواند آن‌ها را بهتر و عمیق‌تر درک کند. عکس‌های او شامل توضیحاتی است که در آن‌ها اسم شخصِ داخل تصویر و داستان یا پیشینه‌ی او ذکر می‌شود. سبک عکاسی او بیش از آنکه منحصر به خودِ وقایع چشمگیر باشد، به هر انسان و داستان زندگی‌اش می‌پردازد. ناگاکورا در یک مصاحبه چنین می‌گوید:

به تعداد آدم‌های زنده در جهان، داستان‌هایی درباره‌ی شادی و غم و اندوه وجود دارد. من می‌خواهم به جای اینکه صرفاً یک عکس خوب ارائه کنم، به ثبتِ هرکدام از این داستان‌ها ادامه دهم.

۲) بعد از چند سال یک پرتره‌ی دیگر (از همان سوژه) می‌گیرد:

ناگاکورا طی سال‌های متوالی از یک شخص عکس می‌گیرد. این پرتره‌های تکمیلی به مخاطب کمک می‌کنند تا متوجه شود مسائل اجتماعی، مانند جنگ و درگیری، چگونه ساختار پیدا کرده و بر زندگی مردم تاثیر می‌گذارند. نمونه‌ی آن پرتره‌ی «ژِسوس» است که در اردوگاه پناهجویان در اِلسالوادور بزرگ شد. عکاس زمانی که سوژه سه سال داشت، او را ملاقات کرده بود. سپس بارها و بارها به دیدارش رفت و تا زمانی که این دختر در هفده سالگی نوزادی به دنیا آورد و در نوزده سالگی نیز مراسم عروسی برگزار کرد، به ثبت داستان او پرداخت.

ژسوس در پنج‌سالگی در اردوگاه پناهجویان اثری از هیرومی ناگاکورا

از دید برخی افراد، ممکن است داستان ازدواج و بچه‌دار شدن او چندان چشمگیر به‌نظر نرسد. با این حال، باور نکردنی‌ است که دختری که در اردوگاه پناهجویان بزرگ شده بود، کار پیدا کرد و صاحب خانواده شد. البته در خانواده‌اش او تنها کسی بود که توانست به‌طور رسمی مراسم عروسی برگزار کند.

ناگاکورا در یک مصاحبه توضیح داد که چرا دوباره سراغ سوژه‌هایش برمی‌گردد:

وقتی برای دومین یا سومین دفعه از یک مکان بازدید کردم، متوجه ‌شدم که هنگام بازدید اول همه چیز را فقط به شکل سطحی مشاهده کرده بودم. زمانی که شخصی را طی سال‌های متوالی ملاقات می‌کردم، می‌توانستم از ماهیت انسانی آن‌ها آگاهی بیشتری کسب کنم. این تجربیات و همچنین افکار شخصی‌ِ آن‌ها در ملاقات اول قابل مشاهده نبود.

ممکن است عکاسی مستند ناگاکورا بلافاصله توجه مردم را به خود جلب نکند، اما با این وجود، عکس‌هایش دچار ابهام مذکور نیستند و فردی را نشان می‌دهند که مثل ما نام و داستانِ مربوط به خودش را دارد. از این نظر، عکس‌های او تا مدت‌ها در ذهن آدم‌ها حک می‌شوند.

منبع: medium.com

ترجمه: مائده معینی از تحریریه ماجرا

همراه قسمتی از کتاب «تماشای رنج دیگران»، نویسنده: سوزان سانتاگ، مترجم: زهرا درویشیان، نشر چشمه

اگر به عکاسی علاقه‌مند هستید می‌توانید در دوره عکاسی مدرسه فیلم ماجرا و آمورش آنلاین عکاسی شرکت کنید.

برای ثبت‌نام از اینجا وارد شوید

آیا عکاسی مستند می‌تواند جهان را تغییر دهد؟

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.