در این متن با استفاده از کتاب هنر اقتباس لیندا سیگر، ضمن اشاره به دلایلی که به اهمیت اقتباس اشاره دارند، به‌اختصار به نکات مهم اقتباس سینمایی از رمان، نمایشنامه و بیوگرافی می‌پردازیم.

چرا اقتباس‌ها اهمیت دارند؟

۸۵درصد برندگان اسکار بهترین فیلم، ۴۵درصد فیلم‌های تلویزیونی، ۸۵درصد مینی سریال‌ها و ۹۵درصد برندگان جایزه‌ی امی از این فیلم‌ها برگرفته‌شده‌اند.

بیشترین فیلم‌هایی که در طول یک سال درباره‌ی آن‌ها صحبت می‌شود، فیلم‌های اقتباسی هستند، بسیاری از نویسندگان رمان به اقتباس سینمایی به‌عنوان فرصتی برای بالا بردن شانس خوانده شدن کتابشان نگاه می‌کنند.

اقتباس چیست و چه نیست؟

اقتباس به معنی تغییر رسانه‌ای است که با آن قصه را بیان می‌کنیم و بسیار پیچیده‌تر و دشوارتر از تنها به تصویر کشیدن یک کتاب رمان یا نمایشنامه است. یک نمونه از این موضوع گتسبی بزرگ اثر اقتباسی فرانسیس فورد کاپولا است محصول سال ۱۹۷۴ است که یک شکست سینمایی تلقی می‌شود.

اقتباس سینمایی از رمان

رمان از کلمات برای قصه‌گویی توصیف شخصیت و پرداختن به ایده‌ها استفاده می‌کند درحالی‌که فیلم از تصویر و کنش بهره می‌برد این دو رسانه‌هایی هستند که اگرچه می‌توانند باهم همراه شوند اما گاهی در تقابل با یکدیگر قرار می‌گیرند. در زیر نکاتی را عنوان می‌کنیم که می‌تواند این تقابل را کاهش دهد یا ما را متوجه محدودیت‌های رایج در اقتباس فیلم از رمان بکند.

در اقتباس از رمان با یک روند کاهشی مواجهیم. کار فرد اقتباس کننده مثل مجسمه‌سازی است که هر آنچه غیر دراماتیک است را از متن جدا می‌کند تا تنها بخش‌های دراماتیک که قابلیت تبدیل‌شدن به تصویر سینمایی را دارند باقی بماند.
مخاطبان رمان را به‌طورکلی مردم فرهیخته‌تری تشکیل می‌دهند، درحالی‌که مخاطبان سینما اغلب عامه‌ی مردم هستند، بنابراین باید دقت کنید که عناصر رمزآمیز و مبهمی که برای مخاطب رمان جذاب است، می‌تواند مخاطب سینما را گیج کند؛ بنابراین بهتر است محتوا را به محتوایی تبدیل کنید که برای عموم مردم قابل‌درک باشد.
برای تبدیل رمان به فیلم، باید به وجه تجاری سینما نیز توجه کنید. برای موفقیت تجاری یک فیلم اقتباسی از اولین اقدامات خلق یک خط داستانی واضح است که تمرکز و حرکت را به‌طور هم‌زمان داراست و می‌تواند از ابتدا تا انتها مخاطب را درگیر فیلم نگه دارد. همچنین بهتر است شخصیت اصلی داستان، شخصیتی منحصربه‌فرد، همدلی برانگیز و دوست‌داشتنی باشد.
اگر قرار است شخصیت اصلی فیلم را از بین ببرید از حضور مرکز احساسی دیگری در فیلم اطمینان حاصل کنید. مطمئن شوید که مخاطب برای سوگواری تنها نمی‌ماند. به مخاطب همراهانی در قالب شخصیت‌های دیگر بدهید که بتواند با آن‌ها همدلی کند. شخصیت‌های دیگر می‌توانند به مخاطب کمک کنند تا مرگ را به‌مثابه‌ی یک پیروزی درک کند.

وقتی خطوط داستانی را از رمان خارج می‌کنید، ابتدا به دنبال خط داستانی اصلی بگردید که داستان را به حرکت و جنبش درمی‌آورد.
در اقتباس از رمان به این نکته توجه کنید که تجربه‌ی خواندن رمان، می‌تواند در یک مدت طولانی با رفت‌وبرگشت به صفحات قبل و بعد اتفاق بیفتد، اما در سالن سینما این امکان وجود ندارد و زمان و ترتیب اتفاقات در دست مخاطب نیست.
علاوه بر تجربه‌ی ما در خواندن رمان، محتوای رمان نیز می‌تواند سیال باشد و در گذار بین گذشته، حال و آینده اتفاق بیفتد. این سیالیت در جریان رمان وقفه یا تقطیع ایجاد نمی‌کند اما در فیلم، فلاش‌بک منجر به تقطیع جریان فیلم می‌شود و تأثیر متفاوتی دارد.
نکته‌ی مهم دیگر در اقتباس از رمان این است که در رمان نویسنده فهم درونی و عمیق از شخصیت‌ها ارائه می‌دهد و علاوه بر قصه‌گویی، ایده‌های مختلف را در قالب شخصیت‌های متنوع و درک درونیات آن‌ها به ما ارائه می‌کند. تلاش برای ترجمه‌ی این فهم درونی و عمیق به تصاویر سینمایی معمولاً با شکست مواجه می‌شود، چراکه در رمان ما گویی به درون شخصیت نگاه می‌کنیم درحالی‌که با فیلم نمی‌توان این کار را کرد.
فیلم هم مانند رمان نقطه‌ی دید ارائه می‌دهد اما برای تعیین اینکه نقطه دید چه کسی ارائه می‌شود فیلم‌نامه‌نویس سؤالات متفاوتی را می‌پرسد او درباره‌ی این می‌پرسد که تا چه حد باید روی دنیای یک کاراکتر متمرکز بماند و تنها صحنه‌هایی را نشان دهد که آن کاراکتر خاص را نشان می‌دهد و تا چه حدی نقش راوی دانای کل را بر عهده بگیرد و تمرکز را بین شخصیت‌های مختلف پخش کند؟

اقتباس سینمایی از تئاتر

تئاتر با تمرکز بر تم‌هایی که بر انسان متمرکزند، میکروسکوپی روی شرایط انسانی می‌گیرد یا طبق آنچه هملت می‌گوید: آینه‌ای مقابل طبیعت انسان قرار می‌دهد.

برای این کار، تئاتر به خط داستانی قوی نیاز ندارد، بسیار از نمایشنامه نویسان از یک فلسفه آغاز می‌کنند و با استفاده از شخصیت‌ها تمی را که در نظر دارند مجسم می‌کنند.

تئاتر برای کاویدن تم‌ها و درگیری‌های درونی انسانی بسیار بهتر از فیلم عمل می‌کند. اگر قرار بود آمال، دغدغه‌ها و امیال خود را بکاوید تئاتر گزینه‌ی مناسب‌تری بود.
تمام آنچه در تئاتر نیاز است فضایی برای تعامل دراماتیک است.
تئاتر حتی وقتی در فضایی بسته اتفاق می‌افتد سیال است.
در تئاتر دیالوگ‌ها و مونولوگ‌های طولانی، رایج و محبوب هستند چراکه تئاتر رسانه‌ای است که با دیالوگ داستان را پیش می‌برد، فیلم اما رسانه‌ی تصویر است و دیالوگ‌های تئاتری طولانی در سینما می‌تواند خطایی مرگبار باشد.

بنابراین در اقتباس از نمایشنامه بهتر است نمایشنامه‌ای را انتخاب کنید که

1) در فضایی واقع‌گرا اتفاق بیفتد.

2) بتواند بسط و گسترش پیدا کند.

3) خط داستانی داشته باشد.

4) تأثیرش را از استفاده‌ی منحصربه‌فرد از فضای تئاتری نگرفته باشد.

5) در آن تم‌های سینمایی می‌توانند با استفاده از تصاویر به‌جای دیالوگ بیان شوند.

اقتباس سینمایی از بیوگرافی

در تقابل با عینیت موجود در فیلم قرار می‌گیرد. اگر همه‌ی آنچه با بیوگرافی دارید یک زندگی درونی است کار اقتباس شما بسیار سخت و نزدیک به ناممکن خواهد بود

جزئیات خاص داستان‌های واقعی معمولاً مانعی بر سر راه خلق داستانی مشخص هستند.
معمولاً اقتباس از یک اتفاق یا حادثه‌ی واقعی به دلیل داشتن خط داستانی فرارونده(افزایشی) که به نقطه اوج ختم می‌شود، راحت‌تر است.

برای اقتباس از بیوگرافی

بهتر است نکات زیر را در انتخاب متن خود در نظر بگیرید و بیوگرافی‌ای را انتخاب کنید که:

1) اتفاقی مرکزی موضوع آن را متمرکز کرده است.

2) داستانی دارد که به نقطه اوج مشخص می‌رسد.

3) شخصیت‌های اصلی آن همدلی برانگیز هستند

4) زمان کوتاهی را در برمی‌گیرد.

5) رابطه‌ای مداوم حداقل بین دو تا از شخصیت‌ها وجود دارد.

6) داستان می‌تواند به شیوه‌ی بصری بیان شود.

7) خط داستانی فرارونده یا افزایشی است.

نکات و مراحل کلی برای یک اقتباس سینمایی خوب:

اتفاقات مهم و کلیدی را در داستان بیابید. این اتفاقات مثل ستون فقرات برای داستان شما عمل می‌کنند.
روند اتفاقات را به‌گونه‌ای بچینید که در انتها به نقطه اوج برسد. ممکن است در رمان یا رسانه‌ی مبدأ روند اتفاقات به سمت کندی پیش برود اما در سینما اتفاقات فرارونده به نقطه اوج می‌انجامند بنابراین بهتر است چیدمان اتفاقات نیز به این امر کمک کند.
پرده‌ی آغازین خود را که در آن شخصیت اصلی معرفی می‌شود پیدا کنید. معمولاً این صحنه‌ها 10 تا 15 صفحه از فیلم‌نامه را در برمی‌گیرد. با استفاده از این صحنه‌ها مخاطب می‌فهمد که کلیت داستان درباره‌ی چیست.
صحنه های انتقالی را نیز مشخص کنید. صحنه‌هایی که از فیلم را از پرده‌ی اول به پرده‌ی دوم منتقل می‌کنند، صحنه‌های انتقالی نامیده می‌شوند.
مراقب باشید که پرده‌ی اول را زیادی طولانی ننویسید (40 دقیقه و بیشتر در یک فیلم دوساعته) چراکه در این صورت زمان کافی برای پرداختن به پرده‌های دوم و سوم را نخواهید داشت و مخاطبان معمولاً احساس می‌کنند که فیلم از ریتم می‌افتد و تا پایان کند می‌شود.
خطوط داستانی را از یکدیگر جدا کنید. ممکن است در رمان یا نمایشنامه همیشه داستان‌های فرعی وجود دارد که به بعد بخشیدن به داستان اصلی کمک می‌کند. توجه کنید که تعداد زیادی داستان فرعی می‌تواند فیلم شما را گیج‌کننده کند؛ بنابراین یک خط داستانی اصلی و نهایتاً سه داستان فرعی می‌تواند مناسب باشد.
خواست شخصیت را مشخص کنید. با این سؤال شروع کنید که شخصیت چه چیزی می‌خواهد؟ خواست شخصیت و اقداماتی که انجام می‌دهد تا خواسته‌اش را محقق کند، قوس داستانی را ایجاد می‌کند که از نقطه‌ی شروع تا نقطه‌ی رسیدن به هدف ادامه می‌یابد.
به دنبال سکانس‌هایی بگردید که یک ایده‌ی مشخص را با شروع میانه و پایان ارائه می‌دهند. هر سکانس علتی برای سکانس بعدی می‌شود و این ارتباط مخاطب را درگیر فیلم نگه می‌دارد. توجه کنید که گاهی سکانس‌های مربوط به خط داستانی اصلی توسط سکانس‌های مربوط به داستان‌های فرعی قطع می‌شوند.
هر سکانس باید آن‌قدر طولانی باشد که خط دراماتیک فرارونده ای را دنبال کند و آن‌قدر کوتاه باشد که انگیزه‌ی مخاطب برای تماشای ادامه‌ی فیلم حفظ شود. سکانس‌ها معمولاً بین سه تا هفت صفحه هستند.
از تمام اتفاقات رمان یا نمایشنامه، آن‌هایی که سینمایی هستند را انتخاب کنید. گاهی نیز باید خودتان صحنه را بسازید. از بخش‌هایی از کتاب که سینمایی نیست کمک بگیرید و صحنه‌های خلاقانه‌ی خودتان را بنویسید. مثلاً ممکن است در کتاب شخصیت اشاره‌ی کوتاهی به کودکی‌اش و اتفاقی ناگوار بکند که می‌تواند دستمایه‌ای برای ایجاد یک صحنه‌ی سینمایی باشد.
می‌توانید با استفاده از فلاش‌بک، بین پلات اصلی و پلات فرعی وحدت ایجاد کنید.
اگر خط داستانی اصلی رمان یا نمایشنامه به‌اندازه‌ی کافی قوی نیست می‌توانید به دنبال داستان‌های فرعی بگردید که امکان بسط و گسترش دارد و از آن به‌عنوان خط اصلی داستان فیلم‌نامه‌تان استفاده کنید. در این صورت بهترین حالت این است که داستان فرعی حول محور شخصیت اصلی بچرخد.
گاهی اوقات داستان رسانه‌ی مبدأ شامل خط دراماتیک قوی نیست و باید برای تبدیل‌شدن به فیلم‌نامه آن را دراماتیک‌تر کنید. در برخی از فیلم‌های اقتباسی مثل پنجره‌ی عقبی، این کار با استفاده از ایجاد رابطه‌ی عشقی انجام‌شده است اما راه‌های دیگری نیز وجود دارد.
اگر خط داستانی رمان با تعداد زیاد شخصیت جلو می‌رود و جزئیات و توضیحات بسیاری دارد، پیشنهاد می‌کنم آن را ساده کنید. مخاطب باید با نگاه کردن به تصاویر یک فیلم، داستان کلی آن را متوجه شود و اگر به دیالوگ‌های زیاد نیاز است، یعنی داستان به حد کافی سینمایی نیست.

درس‌های اقتباس از لیندا سیگر

پرنیان مصطفوی

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.