بروتالیست را می‌توان یکی از فیلم‌های مهم ۲۰۲۴ دانست. فیلمی که تاکنون توانسته در بسیاری از جشنواره‌های مطرح موفقیت‌های بزرگی را کسب کند؛ ۱۰ نامزدی در نود و هفتمین دوره‌ی جوایز اسکار در شاخه‌های بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر مرد، بهترین بازیگر مکمل مرد و بهترین بازیگر مکمل زن، ۹ نامزدی در هفتاد و هشتمین دوره‌ی جوایز بفتا و کسب جایزه‌ی بهترین بازیگر و بهترین کارگردانی از این رویداد.این فیلم همچنین به انتخاب انستیتوی فیلم آمریکا جزو ۱۰ فیلم مهم سال ۲۰۲۴ معرفی شده است.

بروتالیست در نگاه نخست ممکن است بیش از حد طولانی و مدت زمان نمایشش نامعقول باشد. کما اینکه مشخصه‌ی گفته شده کم و بیش در برخی از سکانس‌ها خودنمایی کرده و ممکن است هر بیننده‌ای تابِ تحمل سکانس‌هایی با دیالوگ‌های بلند را نداشته باشد‌ اما بروتالیست وجه مشخصه‌اش همین است که به دور از کاربست‌های آزموده شده، خوانش خاص خودش را از واقعه‌ای آشنا شکل دهد. بروتالیست یک بازنماییِ باحوصله اما تراژیک از جنایتی غیرانسانی‌ است. در واقع باید اعتراف کرد که بسیار دشوار خواهد بود که بتوان بدون نمایش المان‌های آشنا و قراردادی (اجساد رها شده، اردوگاه‌های اجباری، کُشتار و مرگِ انسان‌ها و…) و در عوض با استفاده‌ی مناسب و هوشمندانه از امکانات سینمایی و زیبایی‌شناسانه (زبان دوربین، جلوه‌ی مونتاژ، کیفیت میزانسن، شخصیت‌پردازی، بینامتنیت و البته خطوط روایی) خوانشی تأمل‌برانگیز را رقم زد.

بهره‌گیری از تصاویر آشنا

بروتالیست همچون درامی جنگی مشابه آن‌چه تاکنون در آثار دیگر سراغ داشته‌ایم، آغاز می‌شود اما در پایان می‌توان از آن به عنوانِ یک مستند خطابه‌ای هوشمندانه نیز یاد کرد‌. فیلمی که گویی قصد روایت قصه‌ای مشابه دیگر قصه‌های سینمایی را داشته اما در برهه‌هایی خطابه‌های از پیش آماده شده از زیر پوسته‌ی روایی فیلم سربر می‌آورند و مخاطب برای دقایقی با نه تنها انقطاعی روایی مواجه می‌شود بلکه ریتم فیلم هم تا حدود زیادی تحت تأثیر چنین ناخودآگاهِ فروخورده‌ای قرار می‌گیرد. گویی فیلمساز قرار است به هر نحوی به مخاطب (جهان در مقیاسی بزرگ‌تر) هشدار دهد که دچار سوء‌تفاهمی حتی کوچک نشود. قصه‌ای که با تصویری آشنا شروع شده و در ادامه با فراز و فرودهای خوبی هم همراه می‌شود‌.

آدریان برودی که پیش از این با نقش‌آفرینی در "پیانیست" رومن پولانسکی نه تنها تبدیل به چهره‌ای جهانی شد، حالا تماشای او در بروتالیست به خودی خود می‌تواند واجد معانی‌ای ارجاعی و دلالت‌گر باشد. ارجاع به پرسونا و تصویری آشنای خود که می‌تواند نقطه‌ای برای گفتمان‌های پست‌مدرن باشد.

تصویر آشنای دیگر، مجسمه‌ی آزادی‌ای است که در یکی از متهورانه‌ترین و البته بیان‌گرایانه‌ترین نمودهایش به نمایش در می‌آید و فیلمساز ابایی ندارد که چنین خوانش مستقیم و شاید تا حدودی آشکاری را در یک سوم ابتدایی فیلم به مخاطب ارائه دهد. تصویری که خبر از واقعه‌ای نه چندان خوشایند داده و از خلال ارائه‌ی معانی‌ای دلالت‌مند (دلالت‌های مجسمه) گویی مخاطب را با تریلری مینیمال از کلیت فیلم مواجه می‌ساز‌د‌.

در واقع با نگاهی عینی‌تر می‌بایست اذعان داشت که چنین رویکردی می‌تواند تا حدودی عجولانه باشد و سطوحی از برجسته‌نمایی سبکی و روایی را شکل دهد اما به نظر می‌رسد که (برِیدی کوربِت) قصد داشته که چنین تصویرِ استعاری‌ای تا مدت‌ها در ذهن مخاطبان باقی بماند کما این‌که از منظری دیگر می‌توان آن را یکی از بهترین تصاویری دانست که شاید عنصر غافلگیری را در ادامه‌ی فیلم تا حدودی کم‌رنگ سازد اما از سویی بذر انتظارِ "چه بعد از چه" می‌آید را در ذهن بیننده می‌کارد.

نوآر یک تفکر است!

شاید تا حدودی دور از انتظار باشد اما بروتالیست برای من تا حدودی ورژنی مردانه از پلات اصلیِ فیلم‌های نوآر است. در واقع به نظر می‌رسد سینمای آمریکا در حال گذار از میراث هنرمندان مهاجری است که در برهه‌ای به این کشور قدم گذاشته و با ورودشان زیبایی‌شناسی آثار امریکایی را در چارچوبی مشخص دستخوش تغییر کرده‌اند. بیان‌گرایی آلمانی به راحتی راهش را برای ورود و نمایش بر پرده‌های سینما پیدا کرد و سینمایی تثبیت شد که آن را با نام "نوآر" می‌شناسیم. سینمایی که اگر چشمان را بر خصیصه‌های سبکی و فرمال عاریه‌ایش ببندیم، می‌توانیم ما به‌ازاهای روایی‌اش را در جایی دیگر جستجو کنیم. سینمای به اصطلاح ضدجنگ معاصر آمریکا! بروتالیست در برخی جنبه‌ها واجد فصول مشترک با چنین زیر ژانری است. قصه‌ی مردی که به دلایلی،عمدتاً سیاسی، مجبور به ترک محل زندگی‌اش شده و به محلی دیگر مهاجرت می‌کند‌. همچون مردی روستایی که تحت تاثیر عاملی قوی_فم‌فتال_ همسر خود را ترک می‌کند و مدت زمان قابل توجهی از او دور می‌ماند. اغواگری در بروتالیست در دو سطح رخ می‌دهد: یک‌بار در سطح یک بدل‌سازیِ ساده؛ همسر آتیلا نه تنها به شکلی مستقیم و از خلال تمهیدات گفتاری (دیالوگ) بلکه در ابتدایی‌ترین و به زیبایی از طریق تمهیدات کارگردانی، چیدمان، میزانسن و دوربین‌گذاری، در قامت همان فم‌فتاله آشنا ظاهر می‌شود‌. شخصیتی که در ادامه خوانشی مخالف خوان را با پس‌زدن لازلو و تخریب شخصیت او برای مخاطب شکل می‌دهد. فیلمساز در صحنه‌ی دیگر به خوبی از زیبایی‌شناسی نقطه‌ی مقابل آن‌چه استفاده نموده، برداشت بلند، استفاده می‌کند. آتیلا را در یک سمت و لازلو و همسر آتیلا را در سمتی دیگر می‌بینیم. دوربین این‌بار با برش از آتیلا در نمایی تقریباً متوسط به پلانی با فاصله کانونی بلند و دونفره از آن دو که به درستی نقطه‌ دید قوی آتیلا را به مخاطب معرفی می‌کند، در واقع با زبان سینما کیفیت مناسبات دینامیک موجود را برای مخاطب تعریف می‌کند.

در مرحله‌ی بعد، بروتالیست، اِغواگری را این‌بار در فرمتِ یک نقیضه‌ی جنسیت‌مند (با محوریت جنسیت) ارائه می‌دهد‌‌. کاربستی که می‌توان آن را گسستی از بازنماییِ "اغواگری" در سینمای آمریکا دانست. پیش از این و از طریق سینمای نوآر چنین انقلابی رخ داده بود. زن به عنوان یک سوژه‌ی کنش‌مند تصویر تیپیکال زنِ کنش‌پذیر این سینما را شکست. حالا سینمای آمریکا و به خصوص سینمای مستقل شاید قصد دارد بارِ دیگر نه تنها تصویر شکل گرفته را بشکند بلکه در ملاحظاتِ بینامتنی‌ای دیگر، فیلم به مثابه یک متن در رابطه با متنی دیگر(انگاره‌های تاریخی و قراردادهای آشنا و ایدئولوژیک)، مناسبات دینامیک را تغییر دهد‌. به دیگر سخن، شکل دادن سینمایی عاری از خصایص زیبایی‌شناسانه خاصه‌ی چنین سبک بصری، بحران هویت مردانه و ملی را مورد کنکاش قرار دهد.
بروتالیست را می‌توان مدخلی مناسب برای چنین ترجمانی دانست که علی‌رغم ضعف‌هایش توانست تا حدودی این اتفاق را رقم بزند.

گلیزر و کوربِت؛ پیشگامان خوانشی خلاف عرف

بروتالیست همچون منطقه‌ی مورد نظر جاناتان گلیزر و برخلاف دارا از یاسنواچ، فهرست شیندلر و ... قصد ندارد با نگاه و بیانی که نتیجه‌ی بازنمایی ساده‌ (بخوانید آزموده شده) و واقع‌گرایانه جهان پیرامون بوده مخاطب را با وجوه تلخ واقعه‌ای انضمامی روبرو سازد. در واقع ثبت تصاویر و مشاهده‌ی بیرونی گرچه منطبق بر انگاره‌های بازنی(آندره بازن) نه تنها می‌تواند قضاوت بی‌طرفانه‌تری را برای بیننده فراهم آورد بلکه طیِ چنین رویکردی فیلمساز از اتهامی که تلقین و احساسات‌گرایی نیز تا حدود زیادی مبرا می‌شود. چرا که او همچون آلن رنه در شب و مه با ارائه‌ی تحلیلی به سبک و سیاقِ طرفداران اصالتِ رفتار Behaviorism بیننده را با مجموعه‌ای از تصاویر ثبت شده‌ در منفعل‌ترین شکل خود روبرو سازد‌‌. بروتالیست تمام سعی خود را می‌کند تا وجه "بروتال" جنگ را برای مخاطب رونمایی کند و ترجیح می‌دهد همچون گلیزر در منطقه‌ی مورد نظر از ساز و کاری کمتر استقبال شده بهره بگیرد. در منطقه‌ی مورد نظر ما تنها قاب‌هایی از بستر فراهم شده برای رویدادی تلخ و فاجعه‌ای جهانی را می‌بینیم و کنتراست شکل گرفته خوانشی به شدت متفاوت را برای مخاطب رقم می‌زند‌. در بروتالیست هم شاید وجه و نمود آشکارِ چنین پدیده‌ای (جنگ) با پوسته‌ی بیرونی‌اش به نمایش در نمی‌آید اما بروتالیست به خوبی و پس از یک طراحی مناسب مخاطب را با نه تنها وجه تاریک "جنگ" بلکه در خوانشی وسیع‌تر، پرده از دال‌ اصلی چنین مدلولی(جنگ) برمی‌دارد.
بروتالیست علاوه بر نکوهش جنگ تصویری کریه از آدمیزاد را برای‌مان بر پرده می‌افکند. هری در نمایی خارجی (بیرونی) و در پلانی دونفره با لازلو طیِ مکالمه‌ای نه چندان بلند او را با وجه تاریک آدمیزاد روبرو می‌سازد‌. در صحنه‌ی دیگر که دست‌کمی از صحنه‌ای تلخ در بازگشت‌ناپذیر گاسپار نوئه ندارد، خوی غیرانسانی (یا بهتر است گفته شود، بی‌رحم) مسببان جنگ در چیدمانی کمتر دیده شده به نمایش در می‌آید. اما صحنه‌ی سوم در چیدمانی دیالکتیک‌وار مخاطب را با عدم قطعیتی تقریباً آزاردهنده همراه می‌سازد. هری بعد از مکالمه‌اش با لازلو به سمت زوفیا (در پوششی راحت) آمده و در چیدمانی سلطه‌گرانه او را برای قدم زدن دعوت می‌کند. هر چند ابهام و عدم قطعیت به میزانی است که در ادامه حتی اشاره‌ای ولو جزئی هم به عاقبت آن چیدمان نمی‌شود!
فارغ از موفقیت بروتالیست در بازاریابی جهانی و موفقیت‌های رسانه‌ای و جشنواره‌ای آن و به دور از قضاوت‌های مضمون‌زده و فرامتنیِ فرسوده، تماشای چنین اثری را به مخاطبان سینما توصیه می‌کنم.

نقد و بررسی فیلم بروتالیست The Brutalist

مصطفی خانی‌پور

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.