"..هیچ‌کس هیچ‌وقت به این که زیاد تلویزیون می‌بیند افتخار نمی‌کند، اما آمارها نشان می‌دهند که بسیاری از ما بارها و بارها به تماشای محتوای مورد علاقه‌مان می‌پردازیم. برای مثال، فردی در سال گذشته فیلم ارباب حلقه‌ها: بازگشت پادشاه را ۳۶۱ بار در نتفلیکس دیده است، که به نظر افراطی می‌آید. اما او تنها نیست. از نظر مالی نیز این علاقه قابل توجه است؛ نتفلیکس ۱۰ سال پیش حقوق پخش فرندز را با ۱۰۰ میلیون دلار خرید و مردم آن را ۳۲ میلیون دقیقه تماشا کردند. بعدها، HBO این حقوق را با ۵۰۰ میلیون دلار خرید که نشان‌دهنده‌ی ارزش محتوای قدیمی و محبوب است.
یکی از دلایلی که ما به تماشای دوباره محتوا علاقه داریم، اثر آشنایی است. یعنی هرچه بیشتر با چیزی آشنا باشیم، احتمال بیشتری وجود دارد که آن را دوست داشته باشیم. ما تمایل داریم چیزهایی را که از کودکی با آن‌ها آشنا شده‌ایم، دوباره تجربه کنیم، زیرا حس امنیت و آرامش را در ما ایجاد می‌کنند."
-بخشی از تد تاک (TED TALK) چرا ما یک برنامه تلویزیونی را بارها و بارها می‌بینیم / مایکل اسمیت

چه بخواهید برای دهمین بار "Friends" را ببینید، چه دیدن یک فیلم انیمیشنی دیزنی را دوباره تجربه کنید یا لذت تماشای درام مورد علاقه‌تان را تکرار کنید، واضح است که تماشای دوباره‌ی محتوا به طور مستقیم با احساس راحتی، نوستالژی و سلامت روانی مرتبط است.

در این مقاله، با کمک علم، روانشناسی و فرهنگ به بررسی 6 عامل پشت پرده‌ی تماشای دوباره‌ی محتوا در پلتفرم‌های استریمینگ می‌پردازیم و نشان می‌دهیم که چگونه این عوامل به عنوان یک مکانیسم‌های مقابله‌ای، منابع امنیت وجودی و عادت‌های عمیق روانشناختی عمل می‌کند.

چرا دوباره تماشا می‌کنیم؟

1. قابل پیش‌بینی بودن و کاهش استرس

یکی از اصلی‌ترین دلایل تماشای مجدد یک محتوا، قابل پیش‌بینی بودن آن است. انتخاب اینکه چه چیزی تماشا کنیم اغلب با اضطراب و خستگی تصمیم‌گیری همراه است. بسیاری از افراد، به خصوص در شرایط استرس‌زا، ترجیح می‌دهند به محتوایی بازگردند که با آن آشنا هستند—یک سریال یا فیلم که احساس ثبات عاطفی به آن‌ها می‌دهد.

مثال واقعی از فردی که در پژوهشی در کشور کاستاریکا مورد آزمایش قرار گرفته بود:
"اگر بخواهم چیزی ببینم، سراغ منطقه‌ی امن خودم می‌روم. اگر محتوای جدید باشد،برایم استرس‌زا می‌شود."

این مفهوم در امنیت وجودی ریشه دارد؛ چارچوبی روانشناختی که نشان می‌دهد تماشای دوباره‌ی فیلم‌ها و سریال‌ها، احساس کنترل و امنیت را در ذهن ما تقویت می‌کند و به عنوان راه فراری از فشارهای روزمره عمل
می‌کند.

جادوی آرامش در تکرار است.

2. نوستالژی به عنوان مکانیسم مقابله‌ای

تماشای دوباره اغلب با نوستالژی مرتبط است، که به حس دلتنگی برای گذشته اشاره دارد. این رفتار به افراد اجازه می‌دهد تا احساسات و خاطرات گذشته را دوباره زنده کنند و به این ترتیب، احساس ثبات و پیوستگی در دنیای در حال تغییر خود ایجاد کنند.

مطالعات روانشناسی نشان داده‌اند که افرادی که استرس دارند، بیشتر به تماشای محتوای قدیمی می‌پردازند و این مسئله نشان‌دهنده‌ی نقش نوستالژی در تنظیم احساسات است.

مطالعه موردی: دیزنی+ و قدرت نوستالژی

در طول همه‌گیری کووید-۱۹، تعداد کاربران دیزنی+ به ۷۳ میلیون نفر رسید. دلیل آن چه بود؟ این پلتفرم میزبان آرشیوی از انیمیشن‌های کلاسیک، فیلم‌های مارول و فیلم‎هایی که یادآور خاطرات دوران کودکی می باشند بود که برای افراد، به عنوان یک راه فرار از استرس‌های دنیای واقعی عمل می‌کرد.

بسیاری از بزرگسالان به فیلم‌های کلاسیک دیزنی مانند شیر شاه و علاءالدین بازگشتند، نه فقط برای سرگرمی، بلکه برای یافتن آرامش در جهانی پر از عدم اطمینان. این سریال‎ها و فیلم‎ها قطعاً برای زمان‌های هستند که شخص کمتر درگیر بوده. همه چیز ساده تر بوده و گویی این رسانه‌ها قلابی هستند که شخص را به زندگی پیشین خود وصل می ‌کنند.

3. پلتفرم‌های استریمینگ: آرشیوی از خاطرات و احساسات

پلتفرم‌های استریمینگ مدرن مانند نتفلیکس، HBO Max و آمازون پرایم به آرشیوی دیجیتالی تبدیل شده‌اند که به کاربران اجازه می‌دهد در هر زمانی به گذشته‌ی خود بازگردند. این پلتفرم ها علاوه بر سریال‌ها و فیلم‎های به روز پر از سریال‌ها و فیلم‎های قدیمی هستند که فرد می‎تواند از بین آن‌ها انتخاب کند. می‎‌توان گفت تا به امروز انتخاب و دسترسی فیلم انقدر آسان نبوده. فاصله‎ی شخص با برگشتن به حسی که از یک سکانس گرفته به اندازه‌ی یک کلیک کوتاه شده؛ پس چرا باید بیننده خودش را درگیر انتخاب چیز جدیدی بکند وقتی به راحتی می‌تواند با فیلمی که امتحانش را پس داده به آرامشی که می‌خواهد دست پیدا کند؟

تحقیقی در کشور کاستاریکا نشان می دهد که افرادی که در جستجوی امنیت وجودی هستند، از پلتفرم‌های استریمینگ به عنوان وسیله‌ای برای زنده نگه داشتن خاطرات خود استفاده می‌کنند.

مطالعه موردی: "Friends" و "The Office" – سلطان‌های سریال‌های نوستالژیک

چرا سریال‌هایی مانند Friends و The Office سال‌ها پس از پخش اولیه، همچنان پرطرفدار هستند؟

قابل پیش‌بینی بودن: بینندگان می‌دانند چه اتفاقی خواهد افتاد. به عنوان مثال، من همیشه سراغ فصل 4 فرندز می‌روم و تا پایان فصل 7 سریال را می‌بینم. چرا؟ چون می‌دانم که در این فصل‌هاست که رابطه‌ی چندلر و مانیکا شکل می‌گیرد و این مرا دلگرم و خوش‌حال می‌کند.

«..ما به‌طور طبیعی برای یافتن آرامش در الگوها و ساختارهای آشنا تکامل یافته‌ایم، زیرا داستان‌ها و روایت‌ها از دیرباز نقشی اساسی در شکل‌گیری جوامع داشته‌اند. تماشای دوباره سریال‌ها یا فیلم‌های محبوب باعث احساس تعلق و کاهش تنهایی می‌شود، این موضوع همچنین به ما کمک می‌کند از اضطراب ناشی از انتخاب‌های زیاد جلوگیری کنیم، زیرا انتخاب یک محتوای آشنا از میان گزینه‌های بی‌شمار، استرس تصمیم‌گیری را کاهش می‌دهد و انرژی ذهنی ما را حفظ می‌کند.»
-بخشی از تد تاک (TED TALK) چرا ما یک برنامه تلویزیونی را بارها و بارها می‌بینیم / مایکل اسمیت

بار شناختی پایین: این سریال‌ها پیچیدگی کمتری دارند و برای تماشای پس‌زمینه ایده‌آل هستند. یعنی می‌توان آن‌ها را گذاشت و در کنارش به کارهای خود پرداخت.
پیوند احساسی: این سریال‌ها برای بسیاری از افراد، یادآور دوران خاصی از زندگی‌شان هستند، مانند دانشگاه یا دوران مجردی.
جای تعجب نیست که وقتی شما دوباره به تماشای چیزی که دوست دارید می‌پردازید، احساس تنهایی کمتری می‌کنید. و این یکی از آن ویژگی‌های عجیب ذهن است، اما وقتی به آن فکر می‌کنید، منطقی به نظر می‌رسد. هیچ دلیل واقعی وجود ندارد که ما در تکامل خود تفاوتی بین یک شخص واقعی و یک شخصیت تخیلی که در تلویزیون می‌بینیم قائل شویم.
پس وقتی سریال‌ها یا فیلم‌های مورد علاقه‌مان را می‌بینیم، حتی در انزوا، احساس می‌کنیم که وقت خود را با آن شخصیت‌ها می‌گذرانیم و احساس تنهایی کمتری می‌کنیم.

در مقیاس بزرگتر، این چیزی است که به آن رابطه پارا سوشیال می‌گویند. و این زمانی است که شما احساس می‌کنید که ارتباط یا رابطه‌ای با کسی در یک برنامه تلویزیونی، یک شخصیت تخیلی، یا یک سلبریتی دارید، اما شما آن‌ها را نمی‌شناسید.
این فقط تصویر آن سلبریتی است، کسی که شما هرگز ملاقات نکرده‌اید. و این‌ها به نوعی مثبت هستند.
رابطه‌های پارا سوشیال، شخصیت‌های تخیلی مورد علاقه‌مان نمی‌توانند با ما بحث کنند، ما را توهین نمی‌کنند، ما را ناامید نمی‌کنند، هیچ کاری نمی‌کنند که ما از آن خبر نداشته باشیم.
آن‌ها خیلی راحت قابل مشاهده هستند، همیشه هر وقت که بخواهیم در دسترس هستند. و تنها مشکل این است که آن‌ها واقعی نیستند، اما به هر حال این‌ها روابط عالی هستند و برای ما بسیار راحت و آرامش‌بخش هستند.

4. هزینه‌ی فرصت: اگر اینو نبینم چی ببینم؟

داشتن انتخاب‌های زیاد می‌تواند باعث اضطراب شود، و یکی از دلایل اصلی آن هزینه فرصت است. این مفهوم اقتصادی به این معناست که وقتی یک گزینه را انتخاب می‌کنیم، دیگر گزینه‌ها را از دست می‌دهیم. مثلاً اگر برای شام پیتزا را انتخاب کنیم، فرصت خوردن همبرگر را از دست داده‌ایم. حتی اگر این موضوع چندان مهم نباشد، باز هم احساسی از از دست دادن یک انتخاب در ما شکل می‌گیرد که می‌تواند اضطراب‌آور باشد.
دلیل دوم این است که ما همیشه فکر می‌کنیم که یک انتخاب ایده‌آل وجود دارد. این شاید در زمینه‌هایی مثل شغل یا انتخاب شریک زندگی درست باشد، اما برای تصمیم‌های روزمره، مانند انتخاب شام، معمولاً یک گزینه کاملاً ایده‌آل وجود ندارد. با این حال، ما اغلب احساس می‌کنیم که باید بهترین انتخاب ممکن را انجام دهیم و نگرانیم که انتخاب اشتباهی کنیم، که این مسئله اضطراب را افزایش می‌دهد.
در نهایت، انتخاب‌های ما اغلب تحت تأثیر این است که دیگران درباره ما چه فکری می‌کنند. مثلاً اگر در یک رستوران گران‌ترین غذا را سفارش دهیم، ممکن است متکبر به نظر برسیم، و اگر ارزان‌ترین را انتخاب کنیم، ممکن است دیگران ما را خسیس بدانند. این فشار اجتماعی باعث می‌شود که بسیاری از افراد گزینه‌ای را انتخاب کنند که میان این دو حد قرار دارد تا مورد قضاوت قرار نگیرند. به همین دلیل، گاهی اوقات برای کاهش این اضطراب‌ها، به گزینه‌های آشنا و تکراری بازمی‌گردیم، زیرا امتحان کردن چیزهای جدید انرژی بیشتری از ما می‌گیرد، در حالی که انتخاب‌های آشنا این انرژی را به ما بازمی‌گردانند.

من یک جادوگرم: کنترل همه چیز دست منه!

وقتی به تماشای دوباره می‌پردازیم، ما تمایل داریم بسیار خلاقانه عمل کنیم. ما خیلی زیاد از این طرف به آن طرف می‌پریم. صحنه‌ها را سریع رد می‌کنیم. ما ابتدا پایان فیلم را می‌بینیم، ما از صحنه‌هایی که شخصیت‌ها را دوست نداریم سریع عبور می‌کنیم. در واقع، ما کنترل کامل موقعیت را در دست داریم.
و این باعث ایجاد یک ویژگی عجیب دیگر در مغز به نام اثر جادویی می‌شود.
چون ما داریم خودمان ویدیو را کنترل می‌کنیم، آن را متوقف می‌کنیم، رد می‌کنیم، جلو می‌بریم، احساس می‌کنیم که داریم اتفاقات در فیلم یا سریال را کنترل می‌کنیم.
پس اگر راس و ریچل الان دارند با هم می‌روند بیرون، این کار ما می‎شود و نه کارگردان.

هویت شخصی

محتوایی که در گذشته تماشا کرده‌ایم، به شکل‌گیری هویت و دیدگاه‌های ما کمک می‌کند.
تماشای دوباره‌ی آن‌ها می‌تواند احساس پیوستگی به گذشته و پایداری هویت را تقویت کند.

نتیجه‌گیری: آینده‌ی تماشای دوباره و رسانه‌های نوستالژیک

با رشد مداوم پلتفرم‌های استریمینگ، تقاضا برای محتوای نوستالژیک و دوباره‌بینی همچنان افزایش خواهد یافت. در آینده، شاهد خواهیم بود که پلتفرم‌ها بیشتر بر روی محتوای نوستالژیک سرمایه‌گذاری خواهند کرد.

✅ تماشای دوباره‌ی محتوا یک فرآیند روانشناختی است که احساس پیش‌بینی‌پذیری، آرامش و کاهش استرس را فراهم می‌کند.
✅ پلتفرم‌های استریمینگ به آرشیوهای دیجیتالی نوستالژی تبدیل شده‌اند که به کاربران کمک می‌کنند با گذشته‌ی خود ارتباط برقرار کنند.
✅ نوستالژی نقش مهمی در مصرف رسانه‌ای ایفا می‌کند، به ویژه در شرایط استرس، عدم اطمینان و بحران‌های جهانی.

هیچ چیز عظیم و بزرگی بدون نفرین وارد زندگی انسان نمی‌شود.
سوفوکل، تراژدی‌‎نویس یونان

منابع:

Kaur, Sohni, “The Comfort Watch: Psychology And Media Theory Perspectives On Nostalgia And Film” (2021). Scripps Senior Theses. 1700.
Why do you keep rewatching the same TV show - Michael Smith https://youtu.be/wjFvKau-0pA?si=3lb56YrcJgnNP-rF
Siles Ignacio, Munoz-Gonzalez Rodrigo, Valerio- Alfaro Luciana, Valiati Vanessa, “Rewatching Content On Streaming Platforms: The Pursuit Of Ontological Comfort” (2025). Volume 13. Article 9338
Menke Manuel, “Seeking Comfort In Past Media: Modeling Media Nostalgia As A Way Of Coping With Media Change” (2017). International Journal Of Communication

چرا یک فیلم را دوباره و دوباره می‌بینیم؟

پرستو آقایی

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.