تمام فیلمنامه‌های خوب جهان یک ویژگی مشترک دارند و آن برقراری ارتباط با تماشاگر است.
مک‌کی در کتاب داستان خود می‌گوید: وقتی آدم‌های بااستعداد چیزِ بدی می‌نویسند، معمولا به یکی از این دو دلیل است: یا احساسِ پای‌بندی به اثباتِ یک ایده آن‌ها را کور کرده و یا افسار خود را به احساسی داده‌اند که باید بیانش کنند. اما وقتی آدم‌های بااستعداد چیز خوبی می‌نویسند عموما یک دلیل بیش‌تر ندارد: نیروی محرکه‌ی آن‌ها تمایل به لمس کردن تماشاگر است.
چه بخواهید بر اساس اصول کلاسیک پیش بروید و چه بخواهید فیلمنامه‌ای مدرن بنویسید و تمام قواعد پیشین را دور بزنید، تنها قاعده‌ای که در هر مدل فیلمنامه‌ای باید رعایت کنید این است که مخاطب شما به نوعی درگیر روایتتان شود.

در طول تاریخ، از زمانی که ارسطو بوطیقایش را نوشت تا زمانی که آلن رنه با سال‌ِ گذشته در مارین‌باد رویا و توهم را طوری در فیلمنامه‌اش تنید که از مهم‌ترین فیلمنامه‌های ضدِ پیرنگ شد، تمام فیلمنامه‌های بزرگ خودآگاه یا ناخودآگاه یک دغدغه‌ی همگانی داشته‌اند: تأثیر بگذارند و تأثیر بگیرند. اهمیت تأثیرگذاری را می‌توان در این دانست که همه مردم در هر قشری که باشند، در درجه اول برای سرگرم شدن به سینما می‌روند. در اینجا منظور از سرگرمی، تأثیر حسی عمیق با مخاطب و نوعی مکالمه با درونیات اوست که مک‌کی آن را این‌گونه تعریف کرده است: تمام فیلم‌ها، رمان‌ها و نمایشنامه‌های خوب، در تمام انواع کمیک یا تراژیک، با ارائه‌ی مدل تازه‌ای از زندگی که از معنایی عاطفی و تأثیرگذار نیرو می‌گیرد، بیننده را سرگرم می‌کنند.

در این یادداشت قرار است با توجه به تعاریف بالا، مهم‌ترین عناصری که باعث خلق یک فیلمنامه سرگرم‌کننده می‌شود را قدم‌به‌قدم بررسی کنیم. توجه به این نکته ضروری است که در ادامه عناصری از داستان را بررسی می‌کنیم که وجهِ تمایز فیلمنامه‌های سرگرم‌کننده و غیرِ سرگرم‌کننده اند و قرار نیست مراحل نوشتن فیلمنامه‌ی شما براساس آن‌ها باشد. هر اقدامی را که از آن حرف زده می‌شود، عملی برای کنترل کیفیت داستان در نظر بگیرید.

قدم اول: میزان جذابیت قهرمان یا قهرمان‌هایتان را با معیارهای عینی بسنجید.

به شخصیت‌های محبوبی مثل ویل هانتینگ، فارست گامپ و آملی پولن فکر کنید، قهرمانانی که ضعف‌هایشان آینه‌ی بخش‌های تاریک وجودمان است و می‌توانیم با آن‌ها هم‌دلی و همذات‌پنداری کنیم. تمام نکات ذکر شده درمورد شخصیت‌های نام‌برده، باید در نگاه اول موجب جذابیت آن‌ها شود. جذابیتی که ریشه در نیازها و معیارهای ناخودآگاه جمعی جامعه دارد و در عین حال، می‌توان بنیاد آن را در خود نویسنده جست‌وجو کرد.
کدام ویژگی‌ها باعث خلق این نوع از جذابیت می‌شوند؟بررسی می‌کنیم!

شخصیت‌های جذاب تجلی میل و آرزوی بشر اند!

در درجه‌ی اول، در فیلمنامه‌ای که با مخاطب تعامل می‌کند، شخصیت همان خواست و آرزوی مخاطب است؛ کسی که او دوست دارد برایش زمان بگذارد و ویژگی هایش را درون خود پیدا کند. فارست گامپ هرگز از بیان احساسات خود نمی‌ترسد. شجاعت خود بودن مهم ترین نیاز بشر در تاریخ است. فارست بسیار پاک و معصوم است. همه دوست دارند با فردی پاک و معصوم در ارتباط باشد.
ویل در ویل هانتینگ خوب عاصی و مغرور و نابغه است.چه کسی نمی‌خواهد این ویژگی‌ها را داشته باشد و چه کسی دوست ندارد فردی مانند ویل را در زندگی اش ببیند؟
شخصیت شما چه ویژگی هایی دارد؟ تیپیکال‌ترین ویژگی‌های او را با توجه به نیاز مخاطب دسته‌بندی کنید. فراموش نکنید که اولین مخاطب فیلمنامه کسی جز خودتان نیست!

شخصیت‌های جذاب چند بُعد دارند؛ زیرا استعاره ای از ذات پیچیده بشر اند.

اریک ادسون در کتاب راه‌حل داستان می‌گوید: قهرمان باید شخصیتی جهان‌شمول و دوست‌داشتنی باشد و در عین حال فردی منحصر به فرد با نقاط ضعف، کمبود ها، و دلشوره‌های مختص به خود.

اگر بُعد در شخصیت را طبق تعریف مک‌کی تضاد در نظر بگیریم، با ایجاد تضاد در صفات تیپیکال شخصیت و از آن مهم‌تر، نیاز خودآگاه و ناخودآگاه او، به شخصیتی چند بعدی و پیچیده می‌رسیم که همگان می‌توانند با او همذات‌پنداری کنند.

ویل در ویل هانتینگ خوب جوانی عیاش و خوشگذران است که خشونت‌طلبی و اعتیاد به سیگار و نوشیدنی در او دیده می‌شود. بُعد شخصیت در جایی شکل می‌گیرد که پای ارزش ها نیز از زبان همین جوان خشونت‌طلب به میان می‌آید. او با احترام به قانون در دادگاه حاضر می‌شود. در کسوت یک وکیل به قوانین استناد می‌کند و در قالب جملاتی بنیادی و ارزشی از خود دفاع می‌کند.
" آزادی مثل نفس کشیدن برای روحه و بدون آزادی انسان یک موجود چهارپاست" از زبان همان ویل خوش‌گذرانی بیرون می‌آید که هر اقدام عصیانگرانه‌اش مربوط به آزادی است.

تضادی که ویل را در ویل‌هانتینگ خوب، از آدمی که می‌توانست سطحی و رو به نظر برسد تبدیل به انسانی عمیق و چند لایه می‌کند، تفاوت در نیازِ خودآگاه و ناخودآگاه اوست.
خودآگاه او می‌خواهد قانون‌شکنی کند و ناخودآگاهش به دنبال ارزش‌ها و اصول و قاعده‌ها است. نبوغ او در ریاضیات و تمایلش به خوش‌گذرانی این تضاد را در ظریف‌ترین و در عین حال شفاف‌ترین حالت ممکن نشان می‌دهد.

پ.ن: تمام ویژگی‌هایی که برای قهرمان ذکر شد، باید در ضدقهرمان نیز بررسی شود. حتی اگر ضدقهرمان جامعه و نیروهای فرا فردی باشد، شما باید ویژگی های تیپیکال و ابعاد آن را در فیلمنامه به شکلی کاربردی ترسیم کرده باشید. بدون موشکافی قهرمان و ضدقهرمان سراغ قدم بعدی نروید!

قدم دوم: ساختار فیلمنامه‌تان را براساس فرمِ زندگی بسنجید.

در حال حاضر دنیا در چنان حجم وسیعی و با چنان اشتهای شدیدی به مصرف فیلم، رمان، تاتر و تلویزیون مشغول است که هنرهای قصه‌گو به نخستین منبع الهام بشر که در جست‌وجوی نظم و شناخت زندگی‌است، بدل شده اند. عطش ما برای داستان انعکاسی است از نیاز عمیق بشر به یافتن الگوهای زندگی، نه صرفا به عنوان یک عمل فکری و ذهنی بلکه در قالب تجربه ای کاملا شخصی و عاطفی.

به کلام ژان آنوی نمایشنامه‌نویس، داستان به زندگی شکل می‌دهد. اگر این گفتار آنوی را به شکل کاربردی در ساختارِ فیلمنامه‌ی خود پیاده کنیم، زیستی جهان‌شمول خواهیم نوشت که قلبِ هر انسانی را لمس می‌کند.

زندگی شکل داده شده را بر اساسِ چه معیارهایی تشخیص دهیم؟

ارتباط کهن‌الگو هارا با پیرنگتان پیدا کنید.

کهن‌الگو تاریخ زندگی بشر است. کهن‌الگو روش به ارث بردن الگوهای غریزیِ رفتار است. کهن‌الگو تاریخِ جمعی بشر است. کهن‌الگو تاریخ رفتار بشر است. کارل گوستاو یونگ که برای اولین‌بار مفهوم کهن‌الگو را در علم روانشناسی مطرح کرد، جمله ای طلایی دارد که گویی آن را برای فیلمنامه‌نویسان آینده به جا گذاشته.
او می‌گوید: قوی‌ترین ایده‌های تاریخ، همه‌شان ریشه در کهن‌الگوها دارند.

یونگ با بیان مفهوم کهن‌الگو سعی داشت بگوید که بین زندگی انسان‌ها در تمام ادوار و تمام فرهنگ‌ها اشتراکات واضح و الگوهای تکرارشونده‌ای وجود دارد. کهن‌الگوهای یونگ براساس شخصیت بنا شده اند که می‌توان الگوهای ثابت پیرنگ را از آن‌ها بیرون کشید. در ادامه به بررسی چند کهن‌الگو می‌پردازیم:

پرسونا(Persona): نقابی که برای بقا در اجتماع از آن استفاده می‌کنیم. (برداشتن این نقاب قصه‌ی بسیاری از فیلمنامه‌های شخصیت‌محور است.)
سایه(Shadow): غرایز زندگی و جنسی که نیروهای سرکوب شده آن را شکل می‌دهد.
خود(Self): در فرآیندی موسوم به تفرد، جنبه های مختلف شخصیت در هم ادغام می‌شوند و تمامی ضعف و کمبودها و ویژگی‌های خوب و بد او در کنار هم، پخته‌ترین وجه یک شخصیت را می‌سازند.
معصوم(Innocent): شخصیتی با کهن‌الگوی معصوم جهان را بسیار مثبت می‌بیند و ممکن است ساده لوح و رویا باف به نظر برسد. رسیدن به بلوغ شخصیت معصوم را کامل می‌کند.
یتیم(Orphan): نشان‌دهنده افرادی قابل اطمینان و واقع‌بین که همواره خواهان ایجاد حس تعلق و وابستگی اند.
قهرمان (Hero): فردی که درصورت قوی بودن و حمایت از دیگران شکوفا می‌شود.
کاوشگر(Explorer): کهن‌الگوی کاوشگر نمی‌تواند شاد باشد مگر این‌که چیز های جدیدی را تجربه کند.
یاغی(Rebel) : قصه‌ی فردی که وقتی چیزی را در جهان می‌بیند که درست نیست، برای تغییر دادن آن دست به کار می‌شود.

در اینجا از کهن‌الگوهای شخصیتی نام برده شده زیرا خلق قصه از شخصیت‌های اسطوره‌ای بر خلق کهن‌الگوهای پیرنگ ارجح است و اگر بخواهیم از پیرنگ‌های پرتکراری مثل انقام و بلوغ حرف بزنیم، امکان افتادن در دام کلیشه‌ها بسیار بالاست.
مک‌کی می‌نویسد: یک فیلم – چه در هالیوود ساخته شده باشد چه در پاریس یا هنگ کنگ- در صورتی که واجد کیفیات کهن‌الگویی باشد در سراسر جهان و در زنجیره‌ای پیوسته مورد استقبال قرار می‌گیرند،استقبالی که سینه‌به‌سینه و نسل به نسل تداوم می‌یابد. داستان کهن‌الگویی نخست یک تجربه انسانی فراگیر را کشف می‌کند و آن‌گاه خود را در لفافه یک بیان هنری یکه و به لحاظ فرهنگی خاص، می‌پیچد. اما داستان کلیشه‌ای به دلیل فقر یکان در فرم و محتوا فرآیند فوق را معکوس می‌کنند. این نوع داستان خود را به تجربه‌ای محدود و درون‌فرهنگی مقید می‌کند و سپس به جامه‌ی کلیات فرسوده و نامشخص درمی‌آید.

اگر بخواهیم صرفاً نابغه‌ای را نشان دهیم که در جایگاه درستش نیست در دام کلیشه افتاده‌ایم؛ اما اگر نابغه‌ای را نشان دهیم که به هنجار و قانون نه می‌گوید و پس از دیدار با زنی به دنبال آزادی توام با آرامش است، با استفاده از کهن‌الگوی یتیم و سایه، داستانی با پتانسیل بهترین فیلمنامه‌ی اورجینال اسکار نوشته‌ایم!

نویسندگان ویل هانتینگ خوب شاید خودآگاه به کهن‌الگو‌ها فکر نمی‌کردند اما مطمئناً از الگوهای رفتاری جوانان اطراف خودشان ایده گرفته‌اند و با تزریق این نگاه‌ِ نو که افراد باهوش در همه زمینه های زندگی کامل نیستند و به دنبال دوست دختر خود رفتن سود و منفعت بیشتری از درآمد چندهزار دلاری دارد، تماشاگر عام و خاص را هم‌زمان راضی کرده و فیلمنامه‌ای بسیار عمیق و در عین حال سرگرم‌کننده نوشته‌اند.

2.تطابق الگوی سفر قهرمان با خطوط داستانیتان را بررسی کنید.

اگر کهن‌الگو را تجربه فراگیر انسانی بنامیم، سفر قهرمان فراگیرترین الگویی‌است که می‌توان هر تجربه عمیق و یگانه‌ای را با آن تطبیق داد. کریستوفر ووگلر این الگو را براساس نظریات یونگ و جوزف کمپل طراحی کرده و می‌توان ادعا کرد بیش‌تر فیلم‌های کهن‌الگو محور بر این اساس نوشته شده‌اند .
این الگو 13 مرحله و سه بخش به نام‌های ‌جدایی (سفر از دنیای عادی به دنیای ناشناخته ها)، تشرف (شرح ماجراهای قهرمان در دنیای ناشناخته ها) و بازگشت (بازگشت به دنیای عادی) دارد. لازم نیست هر 13 مرحله را در فیلمنامه خود داشته باشید اما الگوی خروج از دنیای عادی و بازگشت به آن، حتما باید در داستانتان مشهود باشد. هفده مرحله‌ی سفر قهرمان از این قرار است:

برای جا افتادن مطلب، ساختار فیلمنامه ویل‌هانتینگ خوب را در ارتباط با الگوی سفر قهرمان می‌سنجیم:

ویل پس از حل معادله‌ی سخت ریاضی از دنیای عادی خود خارج می‌شود. او دعوت پیوستن به سیستم جاسوسی آمریکا را رد می‌کند و در مسیر رسیدنش به آزادی با استاد دانایش آشنا می‌شود و درنهایت با راهنمایی‌های او به رستگاری‌ای نسبی می‌رسد. نمی‌دانیم ویل به معشوق می‌رسد یا نه، اما مطمئنیم او پا به دنیایی گذاشته که همواره دنبال آن بود.

جمع بندی: همان طور که دیدید، تمام معیارهای سرگرمی در عمیق‌ترین وجهِ خود را می‌توان در ویل‌هانتینگ خوب پیدا کرد. با وجود آن که بسیاری از دیالوگ ها بداهه پردازی شده و فیلمنامه‌نویسان تلاشی برای پیروی صد درصد از الگو‌ها نکرده‌اند، داستان پای‌بند به اصول و کهن‌الگوها است؛ جذابیت شخصیت‌ها تحمیل شده به نظر نمی‌رسد و کنش‌ها و تصمیمتشان نماینده امیال پیچیده و پرتناقض انسانی است. پیروی از غریزه و زندگی در فرمی مشخص، مهم‌ترین عامل تاثیرگذاری این داستان است.

شما نیز اگر تصمیم بگیرید زندگی و انسان را با یک زیست شخصی بامعنا و بی‌پروا کشف کنید، داستانی نامیرا خواهید نوشت که در هر برهه‌ای از تاریخ درک و احساس می‌شود. برای رسیدن به این نتیجه، تجربه کردن به معنی مواجه با بشر و زندگی را مهم‌ترین قدم برای خود در نظر بگیرید و تا می‌توانید حواس و ادراکتان را قوی کنید.
به این امید که داستان شما تجربه از لمسِ قلبِ بشر باشد.

نکته‌ی پایانی: پس از بررسی فرم فیلمنامه، نظر دیگران را راجع به آن جویا شوید. سفر قهرمانی شما تنها با همراهی دیگران کامل می‌شود.

یک فیلمنامه سرگرم کننده چه ویژگی‌هایی دارد؟

تینا صفارزادگان

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.