Flow (جریان) انیمیشن محصول سال 2024 و به کارگردانی گینتس زیلبالودیس است و تاکنون موفق به کسب دستاوردهای بسیار از جمله چهار جایزه انسی، دو جایزه آنی، جایزه گلدن گلوب بهترین انیمیشن و البته جایزه اسکار بهترین انیمیشن شده است. این فیلم با بودجه‌ای بسیار محدود و توسط گروهی کوچک ساخته شد و با این حال، از رقبای خود که با بودجه‌هایی چند ده برابر ساخته شده بودند (no pun intended) پیشی گرفت و توجه بسیاری را به خود جلب کرد. یک نکته قابل توجه در مورد این انیمیشن موفق، صامت بودن کاراکترهای آن است. هیچ دیالوگی در طول 85 دقیقه فیلم رد و بدل نمی‌شود و داستان تنها از طریق آنچه می‌بینیم روایت می‌شود. در واقع این فیلم مثال بسیار خوبی برای اصل مهم «نگو، نشان بده!» در داستان‌گویی است.

در دنیایی آخرالزمانی، همه چیز توسط سیل‌های عظیم نابود شده و به زیر آب رفته است. به جز سازه‌های فروریخته و خانه‌های رها شده، هیچ اثری از انسان‌ها دیده نمی‌شود. فقط حیوانات هستند که روی خشکی‌های باقی مانده، به زندگی خود ادامه می‌دهند. در این حال، گربه‌ای که در یک کلبه تنها زندگی می‌کند، مجبور می‌شود به دلیل بالا آمدن سطح آب، خانه‌اش را ترک کرده و روی یک قایق کوچک به یک کپی‌بارا بپیوندد. کم کم و با پیش‌روی قایق، حیوانات دیگری هم به گروه اضافه می‌شوند و گربه، سفری پرماجرا به مقصدی نامعلوم را آغاز می‌کند.

داستان‌گویی با زبان بسته

روایت یک داستان یک ساعت و نیمه در مورد حیوانات بدون حتی یک دیالوگ، کار دشواری است. چطور می‌توان تمام اطلاعات را به بیننده منتقل کرد؟ ممکن است نقاطی از داستان نامفهوم شود، و یا حوصله مخاطب به قدری سر برود که داستان دیگر اهمیتی نداشته باشد. کارگردانی چنین فیلمی بدون شک کاری چالش‌برانگیز و نیازمند تجربه زیاد در این شکل داستان‌گویی است. فیلم‌های قبلی زیلبالودیس (چه کوتاه و چه بلند) همه بدون دیالوگ بوده‌اند و او در طول سالیان، این فرصت را داشته که این شکل داستان‌گویی را در داستان‌ها و موقعیت‌های مختلف امتحان و تمرین کند. انتخاب‌های او در کارگردانی Flow، باعث شده‌اند تا داستان فیلم بدون هیچ مشکلی به مخاطب منتقل شده و او را با خود همراه کند.

داستان در مورد گربه‌ای است که ناچار می‌شود زندگی‌اش در یک کلبه آرام را رها کند و شناور در یک قایق، ماجرایی غیرمنتظره را آغاز کند. اطراف کلبه گربه پر از «مجسمه» است، مجسمه‌هایی که همه از روی گربه ساخته شدند. این مجسمه‌های گربه حس سکون و ایستایی زندگی او در ابتدای داستان را تداعی می‌کنند، که با آمدن سیل، یکی یکی به زیر آب رفته و حتی بزرگترین مجسمه هم نمی‌تواند دوام بیاورد. از این جا، زندگی گربه مدام در حرکت خواهد بود، گاه حرکت آرام و نرم قایق روی آب، و گاه توفان‌های شدید. حرکت دوربین به بهترین شکل این ایده داستانی را همراهی می‌کند. تقریبا هیچ لحظه‎ای در فیلم نیست که در آن تصویری ثابت ببینیم، دوربین همیشه حرکتی نرم دارد که خصلتی مستندگونه به تصویر فیلم می‌دهد. انگار درست مثل عنوان فیلم و دریایی که تمام دنیا را فرا گرفته، دوربین هم مدام در «جریان» است. طبیعتا این شکل کارگردانی به طراحی میزانسن وابستگی بیشتری پیدا می‌کند، و زیلبالودیس با شیوه خاص خود در چینش اجزای هر نما، به خوبی از پس آن برآمده است. حرکتِ جاری در طول فیلم خود در انتقال حس و حال داستان و البته حفظ توجه مخاطب به فیلم تاثیر زیادی دارد. دوربین در محیط صحنه حرکت می‌کند، گاهی توجهش به چیزی جلب می‌شود، گاهی غافلگیر می‌شود، و گاهی صبر می‌کند تا منظره‌ای را ستایش کند. طراحی چنین رفتاری برای دوربین در کنار استایل بصری فیلم و بافت ساده سطوح، حس و حال یک ویدیوگیم walking simulator (شبیه‌ساز قدم زدن) مثل Myst یا Outer Wilds را یادآور می‌شود، خصوصا که این عناوین هم مثل Flow به دلیل محدودیت‌هایی که در گیم‌پلی دارند، به شیوه‌های خلاقانه و مشابهی برای روایت داستانشان روی آورده‌اند.

محیط بازی MYST

رفتار طبیعی

مسأله‌ای که با حذف دیالوگ اهمیتی مضاعف پیدا می‌کند، طراحی انیمیشن و حرکت حیوانات و به نوعی بازی آن‌هاست. زیلبالودیس و تیم انیماتورهای فیلم، به دقت رفتار هر یک از حیوانات را از طریق فیلم‌های مستند و تصاویر دوربین‌های باغ‌وحش‌ها، مطالعه کردند. حرکات باید در عین واقعی بودن، تا حد ممکن اکسپرسیو می‌بودند، چرا که این حرکات تنها راه انتقال افکار و احساسات حیوانات بودند. نتیجه کار، حرکاتی شد که نمونه آن را کمتر در دنیای انیمیشن دیده‌ایم، حیواناتی که شاید ظاهرشان نزدیک‌ترین چیز به واقعیت نباشد، ولی رفتارشان چرا.

بازسازی انیمیشن Lion King محصول سال ۲۰۱۹ را به خاطر بیاورید. این فیلم به لحاظ میزان واقع‌گرایی انیمیشن آن بی‌سابقه و حیرت‌انگیز بود. حیوانات و محیط ساخته شده با واقعیت مو نمی‌زدند. اما وقتی کارکترها با این ظاهر بسیار واقع‌گرایانه و photorealistic، مانند انیمیشن اصلی شروع به آواز خواندن و حرف زدن می‌کردند، نتیجه چیز عجیب و ناآشنایی شد که شاید حتی عادت کردن به آن کمی سخت باشد. با وجود ظاهر فوتوریلستیک دقیق حیوانات، این فیلم چقدر واقع‌گرایانه محسوب می‌شود؟

آنچه Flow ارائه میدهد، تقریبا برعکس این است. فضای انیمیشن و کارکترها ظاهری استایلیزه و شبیه‌سازی نور و بافت سطوح با واقعیت فاصله دارد. اما با این حال رفتار و حرکت حیوانات بسیار به آنچه در دنیای واقعی می‌بینیم شبیه است که با مطالعه دقیق حرکت حیوانات (گربه، میمون،...) پیش از انیمیت ممکن شده است. رفتار کارکترها (به خصوص گربه) به دلیل شباهت زیاد به آن‌چه همه با آن آشنایی دارند و در واقعیت می‌بینند مورد توجه قرار گرفته است. با وجود اینکه این مسأله ممکن است در تمام طول فیلم به طور یک‌دست دیده نشود، اما به طور کلی و در عمده زمان فیلم، از حیوانات هیچ رفتار انسان‌گونه‌ای دیده نمیشود. این حرکات طبیعی، در کنار شکل نورپردازی محیط، فیزیک حرکت آب و البته رفتار دوربین در طول فیلم، فضایی را ساخته است که زیلبالودیس خود آن را ناتورالیستی (و نه رئالیستی) خطاب میکند. در واقع رفتار حیوانات این فیلم بیشتر به حیوانات فیلم Life of Pi شبیه است تا انیمیشن های دیگری که درمورد حیوانات سراغ داریم. البته ستینگ داستان Flow و فضای آن هم Life of Pi را به خاطر می آورد، انگار موقعیتی مشابه را می‌بینیم اما این بار حتی Pi هم از داخل قایق حذف شده و همه چیز به حیوانات سپرده شده است!

مسیر موفقیت

این نخستین بار نیست که اسم زیلبالودیس کارگردان به سر زبان‌ها میفتد. گینتس زیلبالودیس یک فیلم‌ساز و انیماتور خودآموخته اهل لتونی است که همزمان با یادگیری فیلم‌سازی انیمیشن، ساخت انیمیشن‌های کوتاه را آغاز کرد. در واقع او ایده‌اش برای انیمیشن Flow را یک بار در قالب یک انیمیشن کوتاه به اسم Aqua که در دوران دبیرستانش ساخت، اجرا کرده بود. پس از ساخت ششمین فیلم کوتاهش، او پروژه ساخت یک انیمیشن بلند را آغاز کرد، آن هم به تنهایی! او موفق شد انیمیشن 75 دقیقه‌ای Away (که آن هم بدون دیالوگ بود) را به طور کاملا مستقل بسازد، از فیلمنامه و کارگردانی گرفته تا انیمیت و موسیقی. Away نامزد دریافت جایزه بهترین موسیقی متن از جشنواره آنی شد و توجه منتقدین و علاقه‌مندان انیمیشن در جهان را به این دست‌آورد باورنکردنی و پشتکار بسیار سازنده‌اش جلب کرد. این فیلم همچنین باعث شد فیلم‌سازان مستقل (چه انیمیشن و چه لایواکشن) با امکانات و فرصت‌هایی که نرم‌افزارهای سه بعدی مدرن در اختیارشان قرار می‌دهند آشنا شوند. پس از موفقیت این فیلم، زیلبالودیس توانست حمایت مراکز فیلم و انیمیشن لیتونی و چند کشور دیگر را برای ساخت فیلم بعدی‌اش (یعنی Flow) جلب کند.

انیمیشن کوتاه Aqua

در پروسه ساخت Flow، زیلبالودیس می‌دانست که این بار برای رسیدن به نتیجه مورد نظرش نیاز به کمک دارد. با اینکه او همچنان در مقام فیلمنامه‌نویس، کارگردان، مدیر فیلمبرداری، آهنگ‌ساز و تدوینگر روی فیلم کار می‌کرد، اما برای مراحل تولیدی انیمیشن (مدلینگ، انیمیت، بکگراند و…) افراد دیگری را به تیمش اضافه کرد. این افراد اکثرا در کشورهای مختلف پراکنده بودند و از راه دور روی پروژه کار می‌کردند که این شرایط، نیازمند تصمیماتی بود تا هماهنگی اعضای تیم با یکدیگر ساده‌تر شود.

تصمیمات فنی

به انتخاب زیلبالودیس، بر خلاف رویه معمول هیچ استوری‌بوردی برای فیلم کشیده نشد. در عوض، از همان ابتدا محیط داستان بر اساس کانسپت آرت‌ها داخل نرم‌افزار طراحی شد، و او درست مثل بازدید از لوکیشن برای ساخت فیلم لایو اکشن، شروع به جست‌وجو در آن محیط سه بعدی کرد، کارکترها را در محیط قرار داد و از دریچه دوربین به آن‌ها نگاه کرد. انگار که مرحله استوری‌بورد را سر صحنه و با بازیگرانش انجام دهد، البته با صحنه‌ای که می‌تواند در لحظه به هر شکلی که او بخواهد تغییر کند، و بازیگرانی که تا هر وقت او بخواهد برای آزمون و خطا وقت دارند! این روش به زیلبالودیس در کارگردانی متکی به میزانسنش کمک زیادی کرد. تمام مراحل ساخت فیلم در نرم‌افزار Blender انجام شد، که یک نرم‌افزار اوپن سورس و رایگان است. استفاده از Blender در تمام مراحل کار اجازه می‌داد همان محیط‌ها و قاب‌هایی که در مرحله اول به دست آمده بودند، به سادگی وارد مرحله بعدی ساخت شده و مثلا حرکت به آن‌ها اضافه شود، و به همین ترتیب تا رسیدن به پلان نهایی پیش بروند. زیلبالودیس همچنین تصمیم گرفت از موتور رندر Eevee در نرم‌افزار Blender استفاده کند، که روی سرعت بالا در گرفتن خروجی تمرکز دارد و امکان رندر تصاویر به طور زنده و در لحظه را می‌دهد اما در عوض امکان شبیه‌سازی واقع‌گرایانه نور با فناوری رهگیری پرتو (Ray Tracing) را ندارد، که بافتی خاص و استایلیزه به سطوح می‌دهد. یکپارچگی در مراحل مختلف ساخت و خروجی‌های با سرعت بالا به لطف استفاده از Blender، علاوه بر تاثیر روی نتیجه نهایی و کار کردن در جهت انتخاب‌های هنری کارگردان، شرایطی ایده‌آل برای دورکاری اعضای تیم فراهم کرد تا روند ساخت فیلم بدون مشکل و با سرعت بیشتر پیش برود.

انتخاب‌های هنری و فنی زیلبالودیس در طی ساخت فیلم و تسلط او بر شیوه فیلم‌سازی‌اش، باعث شدند تا Flow با وجود تیم کوچک و بودجه محدود، موفقیتی جهانی کسب کند و شاید شکل آن‌چه فیلم‌سازی مستقل می‌نامیم را به کلی تغییر دهد. زندگی و دست‌آوردهای او می‌تواند الهام‌بخش همه علاقه‌مندان فیلم‌سازی باشد. زیلبالودیس انیمیشن و فیلم‌سازی را به شکل خودآموز یاد گرفت و تجربه کرد، چون در لتونی دانشگاهی برای آموختن انیمیشن وجود نداشت. حالا، او با دست‌آوردهایش یک‌تنه کاری کرده که سرمایه‌گذاری در زمینه انیمیشن در کشورش رشد چشم‌گیری پیدا کند، کشوری که ده‌ها سال بود هیچ حضور جهانی‌ای در عرصه سینما و فیلم‌سازی نداشت. بعد از بازگشت از مراسم اسکار، با زیلبالودیس و تیمش مثل قهرمانان ملی برخورد شد و او حالا مشغول کار روی فیلمنامه انیمیشن بعدی‌اش است، که به گفته او قرار است شامل دیالوگ هم باشد.

مجسمه انیمیشن Flow در شهر ریگا، پایتخت لتونی

نقد تحلیلی انیمیشن جریان Flow

ایلیا لوافی

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.