در صنعت سینما، نام تهیه‌کننده اغلب در کنار کارگردان و بازیگران اصلی به چشم می‌خورد، اما کمتر کسی از گستردگی و تنوع این شغل کلیدی اطلاع دارد. تهیه‌کنندگی در سینما یک عنوان واحد نیست، بلکه مجموعه‌ای از نقش‌های مختلف با مسئولیت‌های مشخص است که همگی در به ثمر رسیدن یک پروژه سینمایی از ایده تا اکران، نقشی حیاتی ایفا می‌کنند.

در بخش اول متن، سعی داریم تا شغل‌های تهیه‌کنندگی فیلم‌های بلند را معرفی کنیم و به شغل‌هایی بپردازیم که در ایران جا نیفتاده‌اند. همچنین، عدم وجود این شغل‌ها چه عواقبی برای تیم تولید دارد.

در بخش دوم، سعی‌مان بر این است که شغل‌های تهیه‌کنندگی در فیلم‌های کوتاه و کم‌بودجه را معرفی کنیم.

دپارتمان‌های تهیه‌کنندگی فیلم بلند:

۱. تهیه‌کننده (Producer)

تهیه‌کننده، موتور اصلی و مسئول نهایی یک پروژه سینمایی است. او از ابتدایی‌ترین مراحل شکل‌گیری یک فیلم، یعنی یافتن یا توسعه‌ی فیلمنامه، تا جذب سرمایه، انتخاب عوامل کلیدی و نظارت بر کل فرآیند تولید، پخش و بازاریابی حضور دارد. به طور خلاصه، تهیه‌کننده مالک معنوی و حقوقی فیلم به شمار می‌رود.

مهم‌ترین وظایف تهیه‌کننده:

توسعه‌ی پروژه: یافتن و خرید حق اقتباس یک رمان، داستان یا فیلمنامه (در صورت اقتباسی بودن) یا توسعه‌ی یک ایده‌ی اولیه تا رسیدن به یک فیلمنامه‌ی کامل.

تأمین مالی (فاینانس): جذب سرمایه‌گذار یا تأمین بودجه‌ی لازم برای تولید فیلم از منابع مختلف.

استخدام عوامل کلیدی: انتخاب و استخدام کارگردان، بازیگران اصلی و مدیران بخش‌های اصلی تولید (مانند مدیر فیلمبرداری و طراح صحنه) با همکاری کارگردان.

نظارت بر تولید: نظارت بر پیشرفت پروژه، مطابق با زمان‌بندی و بودجه‌ی تعیین‌شده.

مدیریت پس‌تولید: نظارت بر پس‌تولید؛ مراحل تدوین، صداگذاری، موسیقی و جلوه‌های ویژه.

بازاریابی و پخش: برنامه‌ریزی برای تبلیغات، شرکت در جشنواره‌ها و عقد قرارداد با شرکت‌های پخش‌کننده برای اکران فیلم.

فیلم «همو-فیلیا» ساخته‌ی کیارش صالحی به تهیه‌کنندگی بهنام بهزادی، تهیه شده در مدرسه فیلم ماجرا

۲. تهیه‌کننده‌ی اجرایی (Executive Producer)

نقش تهیه‌کننده‌ی اجرایی می‌تواند بسیار متغیر باشد. در اغلب موارد، این فرد مسئولیت اصلی تأمین مالی پروژه را بر عهده دارد یا به واسطه‌ی اعتبار و نفوذ خود، به پروژه کمک می‌کند. تهیه‌کننده‌ی اجرایی معمولاً در جزئیات روزمره‌ی تولید فیلم، دخالت مستقیمی ندارد و بیشتر نقش نظارتیِ کلان و استراتژیک ایفا می‌کند. در سینمای امروز ایران، گاهی این نقش با عنوان «سرمایه‌گذار» شناخته می‌شود و مرز مشخصی با تهیه‌کننده‌ی اجرایی ندارد.

مهم‌ترین وظایف تهیه‌کننده‌ی اجرایی:

تأمین سرمایه‌ی عمده: فراهم کردن بخش قابل توجهی از بودجه‌ی فیلم یا معرفی سرمایه‌گذاران اصلی به پروژه.

حل مشکلات کلان: استفاده از نفوذ و ارتباطات خود برای رفع موانع بزرگ پروژه، مانند کسب مجوزهای خاص یا تسهیل همکاری‌های بزرگ.

نظارت بر عملکرد تهیه‌کننده‌ی اصلی: در برخی ساختارها، تهیه‌کننده‌ی اجرایی بر کار تهیه‌کننده‌ی اصلی نظارت دارد تا از بازگشت سرمایه اطمینان حاصل کند.

خالق اثر: در تولیدات تلویزیونی، گاهی نویسنده یا خالق اصلی سریال، عنوان تهیه‌کننده‌ی اجرایی را نیز دریافت می‌کند.

۳. مجری طرح (معادل Line Producer)

در سینمای هالیوود و بسیاری از کشورهای دیگر، این نقش با عنوان تهیه‌کننده‌ی خطی (Line Producer) شناخته می‌شود. در سینمای ایران، این عنوان تقریباً استفاده نمی‌شود و معادل مستقیم و بسیار رایج آن، «مجری طرح» است. مجری طرح، مدیر اجرایی پروژه در مرحله تولید است. مجری طرح، مدیر اجرایی پروژه در مرحله‌ی تولید است. او بازوی عملیاتی تهیه‌کننده محسوب می‌شود و مسئولیت مستقیم مدیریت بودجه، زمان‌بندی و هماهنگی‌های روزمره در صحنه‌ی فیلمبرداری را بر عهده دارد. مجری طرح اطمینان حاصل می‌کند که فیلم با بودجه‌ی مصوب و در زمان مقرر ساخته شود.

مهم‌ترین وظایف مجری طرح:

مدیریت بودجه: کنترل دقیق هزینه‌ها و تخصیص بودجه به بخش‌های مختلف تولید بر اساس برآوردهای اولیه.

برنامه‌ریزی و زمان‌بندی: تهیه‌ی جدول زمان‌بندی دقیق فیلمبرداری با همکاری دستیار اول کارگردان و برنامه ریز.

استخدام عوامل اجرایی: استخدام عوامل فنی و اجرایی پروژه. پس از انتخاب شدن مدیران اصلی بخش‌ها، مسئولیت عقد قرارداد و به کارگیری تیم‌های زیرمجموعه‌ی آن‌ها را بر عهده دارند.

هماهنگی لجستیک: مدیریت اموری مانند حمل و نقل، تهیه تجهیزات، هماهنگی لوکیشن‌ها و پذیرایی از گروه.

مدیریت روزمره: حل مشکلات روزانه در صحنه‌ی فیلمبرداری و گزارش‌دهی منظم به تهیه‌کننده.

۴. مدیر تولید (Production Manager)

در سینمای ایران، وظایف مدیر تولید و مجری طرح بسیار نزدیک به هم و گاهی یکسان در نظر گرفته می‌شود. با این حال، به طور دقیق‌تر، مدیر تولید بیشتر بر جنبه‌های فیزیکی و تدارکاتیِ تولید متمرکز است و زیر نظر مجری طرح فعالیت می‌کند.

مهم‌ترین وظایف مدیر تولید:

تدارکات: تأمین کلیه وسایل، ابزار و امکانات مورد نیاز برای فیلمبرداری. او بر مدیر تدارکات نظارت دارد.

هماهنگی نیروی انسانی: مدیریت و هماهنگی عوامل پشت صحنه مانند تیم تدارکات، حمل و نقل و خدمات.

مدیریت لوکیشن: آماده‌سازی و مدیریت لوکیشن‌های فیلمبرداری.

فیلم «رنگ بازی»، ساخته‌ی پدرام شجاعی، به تهیه کنندگی بهنام بهزادی، تهیه شده در مدرسه فیلم ماجرا

۵. تهیه‌کننده‌ی همکار (Co-Producer)

تهیه‌کننده‌ی همکار، فردی است که بخشی از وظایف تهیه‌کننده‌ی اصلی را بر عهده می‌گیرد و در کنار او فعالیت می‌کند. این نقش معمولاً به فردی داده می‌شود که در یکی از جنبه‌های کلیدی تولید، مانند توسعه‌ی فیلمنامه، تأمین بخشی از بودجه یا مدیریت مرحله‌ی پس‌تولید، مشارکت قابل توجهی داشته است. در کمتر مواردی نام تهیه‌کننده‌ی همکار در تیتراژ فیلم‌های ایرانی یه چشم می‌خورد.

۶. تهیه‌کننده‌ی وابسته (Associate Producer)

این عنوان اغلب به فردی اعطا می‌شود که نقشی کمتر از تهیه‌کننده‌ی همکار اما حیاتی در پروژه داشته است. وظایف تهیه‌کننده‌ی وابسته می‌تواند شامل کمک به هماهنگی‌های خاص، انجام تحقیقات مهم برای پروژه یا تسهیل بخشی از فرآیند تولید باشد. باید توجه داشت که در ساختار سینمای ایران، تهیه‌کننده‌ی وابسته یک شغل رسمی و تعریف‌شده با شرح وظایف مشخص نیست. این عنوان بیشتر جنبه‌ی افتخاری دارد و برای قدردانی از فردی که کمک مهمی (مانند فراهم کردن یک ارتباط کلیدی یا یک منبع مالی) به پروژه کرده، در تیتراژ ذکر می‌شود.

۷. دستیار تهیه (Production Assistant / PA)

دستیار تهیه، عضوی از تیم تولید است که زیر نظر تهیه‌کننده، مجری طرح یا مدیر تولید کار می‌کند و در انجام امور اجرایی و هماهنگی‌ها به آنها یاری می‌رساند. این شغل، نقطه‌ی ورود بسیاری از علاقه‌مندان به حوزه‌ی تهیه‌کنندگی است و شامل انجام وظایف متنوعی از کارهای دفتری تا کمک در صحنه‌ی فیلمبرداری می‌شود. معمولاً چنین سمتی که به تهیه‌کنندگان در امور یاری برساند، در ایران وجود ندارد.

درک این سلسله مراتب و تقسیم وظایف نشان می‌دهد که ساخت یک فیلم بلند، حاصل یک کار گروهی پیچیده و سازمان‌یافته است که در رأس آن، تیمی از تهیه‌کنندگان با مسئولیت‌های گوناگون، چرخ‌های این صنعت را به حرکت در می‌آورند.

۸. سرپرست یا تهیه‌کننده‌ی پس‌تولید (Post-Production Supervisor/Producer)

این فرد یک تهیه‌کننده‌ی متخصص در مرحله‌ی پایانی فیلم است. او مسئولیت مدیریت کامل فرآیند پس‌تولید را بر عهده دارد: از تحویل راش‌ها به تدوین‌گر، تا هماهنگی با استودیوهای جلوه‌های ویژه (VFX)، صداگذاری، اصلاح رنگ و ساخت موسیقی. او بودجه و زمان‌بندی این مرحله را مدیریت کرده و خروجی نهایی را طبق استانداردهای فنی برای پخش آماده می‌کند.

این شغل به عنوان یک عنوان رسمی و مستقل بسیار نادر است. این وظایف معمولاً بر عهده‌ی کارگردان، تدوین‌گر، یا خود تهیه‌کننده‌ی اصلی گذاشته می‌شود.

تهیه‌کنندگان فیلم کوتاه

در یک فیلم کوتاه کم‌بودجه، ساختار تیم تولید بسیار ساده‌تر و متمرکزتر از یک فیلم بلند سینمایی است. در این نوع پروژه‌ها، بسیاری از نقش‌ها با هم ادغام می‌شوند و یک نفر ممکن است چندین وظیفه را به طور همزمان بر عهده بگیرد.

فیلم «خاکسپاری گربه سیاه» ساخته‌ی مریم اسماعیلی، تهیه شده در مدرسه فیلم ماجرا

به طور معمول، در یک فیلم کوتاه کم‌بودجه، شما با این افراد روبرو خواهید شد:

۱. تهیه‌کننده (Producer):

این شخص هسته‌ی اصلی پروژه است. در یک فیلم کوتاه، تهیه‌کننده معمولاً وظایف تهیه‌کننده‌ی اجرایی و مجری طرح را نیز خودش انجام می‌دهد. یعنی:

* ایده و سرمایه: یا خودش ایده را توسعه داده یا سرمایه‌ی اندکی برای پروژه فراهم کرده است.

* مدیریت کلان: مسئولیت کلی پروژه از ابتدا تا انتها با اوست.

* مدیریت بودجه و برنامه‌ریزی: به صورت مستقیم، بودجه‌ی محدود پروژه را مدیریت می‌کند و جدول زمان‌بندی فیلمبرداری را تنظیم می‌کند.

نکته بسیار مهم: در بسیاری از فیلم‌های کوتاه مستقل و کم‌بودجه، کارگردان و تهیه‌کننده یک نفر هستند. در این حالت، کارگردان علاوه بر مسئولیت‌های هنری، تمام وظایف مربوط به تولید و تدارکات را نیز بر عهده می‌گیرد.

۲. مدیر تولید (Production Manager):

اگر پروژه کمی بزرگتر باشد و تهیه‌کننده (یا کارگردان-تهیه‌کننده) نتواند به تنهایی تمام امور را مدیریت کند، اولین و مهم‌ترین نقشی که اضافه می‌شود، مدیر تولید است. این فرد بازوی اجرایی تهیه‌کننده در صحنه است و مسئولیت موارد زیر را بر عهده می‌گیرد:

* هماهنگی لوکیشن‌ها

* تهیه‌ی وسایل و تجهیزات مورد نیاز

* مدیریت تدارکات و حمل‌ونقل

۳. دستیار تهیه (Production Assistant - PA):

حضور یک یا چند دستیار تهیه حتی در کم‌بودجه‌ترین پروژه‌ها نیز می‌تواند بسیار مفید واقع شود. این افراد که اغلب برای کسب تجربه فعالیت می‌کنند، به تهیه‌کننده و مدیر تولید در انجام کارهای مختلف و پیش‌بینی نشده کمک می‌کنند.

کدام تهیه‌کننده‌ها معمولاً حضور ندارند؟

* تهیه‌کننده‌ی اجرایی (به عنوان یک فرد مجزا): معمولاً در فیلم کوتاه، فردی جداگانه با این عنوان وجود ندارد، مگر اینکه شخصی صرفاً سرمایه را تأمین کرده و هیچ دخالت دیگری در پروژه نداشته باشد.

* تهیه‌کننده‌ی همکار (Co-Producer) و تهیه‌کننده‌ی وابسته (Associate Producer): این عناوین کمتر به عنوان یک شغل رسمی در فیلم کوتاه تعریف می‌شوند. گاهی این عناوین به صورت افتخاری به افرادی داده می‌شود که کمک قابل توجهی به پروژه کرده‌اند (مثلاً در اختیار گذاشتن یک لوکیشن یا تجهیزات به صورت رایگان).

به طور خلاصه، در یک فیلم کوتاه کم‌بودجه، معمولاً یک تهیه‌کننده محور اصلی است و در صورت نیاز، یک مدیر تولید او را در کارهای اجرایی یاری می‌کند.

فیلم «همو-فیلیا» ساخته‌ی کیارش صالحی به تهیه‌کنندگی بهنام بهزادی، تهیه شده در مدرسه فیلم ماجرا

عواقب نبود این شغل‌ها برای تیم تولید چیست؟

ادغام این وظایف تخصصی در نقش‌های دیگر، پیامدهای مستقیم و ملموسی برای پروژه‌های سینمایی در ایران دارد:

۱. فشار مضاعف و کاهش تمرکز تهیه‌کننده‌ی اصلی و مجری طرح:

وقتی تهیه‌کننده باید همزمان نگران جذب سرمایه، توسعه خلاقانه فیلمنامه، نظارت بر لجستیک صحنه و مدیریت پس‌تولید باشد، تمرکز و کارایی او به شدت کاهش می‌یابد. این حجم از کار، ریسک خطا در تصمیم‌گیری‌های کلان مالی و هنری را بالا می‌برد.

۲. ضعف در مرحله‌ی توسعه‌ی فیلمنامه (عواقب نبودِ تهیه‌کننده‌ی خلاق):

عجله برای ورود به تولید: فیلمنامه‌ها ممکن است به اندازه کافی پرداخت نشده باشند و با ضعف‌های ساختاری وارد مرحله‌ی تولید شوند، زیرا فرد متخصصی وجود ندارد که تمام‌وقت بر روی توسعه‌ی خلاقانه‌ی آن متمرکز باشد.

سردرگمی کارگردان: کارگردان که باید بر جنبه‌های بصری و دکوپاژ تمرکز کند، مجبور می‌شود بخش زیادی از انرژی خود را صرف توسعه‌ی داستان کند و شریک خلاق و متخصصی را در کنار خود ندارد.

۳. آشفتگی در مرحله‌ی پس‌تولید (عواقب نبودِ سرپرست پس‌تولید):

افزایش زمان و هزینه‌ها: بدون یک مدیر متخصص، هماهنگی بین بخش‌های مختلف مانند جلوه‌های ویژه، صدا و اصلاح رنگ دچار هرج و مرج می‌شود. این امر منجر به اتلاف وقت، دوباره‌کاری و عبور از بودجه‌ی تعیین‌شده برای این مرحله می‌گردد.

فرسودگی کارگردان و تهیه‌کننده: به جای نظارت خلاقانه، کارگردان و تهیه‌کننده درگیر جزئیات فنی و اجرایی بی‌پایانی می‌شوند که انرژی آن‌ها را برای تصمیمات مهم‌تر تحلیل می‌برد.

۴. مدیریت مالی با دقت کمتر (عواقب نبودِ Line Producer تخصصی):

مجری طرح در ایران استاد مدیریت منابع موجود در صحنه است اما ممکن است در پیش‌بینی دقیق هزینه‌های پنهان، مدیریت بحران‌های مالی بزرگ یا تنظیم قراردادهای حقوقی پیچیده، تخصص یک تهیه‌کننده‌ی خطی را نداشته باشد. این مسئله می‌تواند پروژه را در میانه‌ی راه با مشکلات مالی پیش‌بینی‌نشده مواجه کند.

منابع:

انجمن تهیه‌کنندگان آمریکا (Producers Guild of America :(PGA
وب‌سایت Post-production supervisor :ScreenSkills

دنیای پیچیده‌ی تهیه و تولید فیلم

فرزاد نمازی

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.