تماشای فیلم «اسرار یک روح» اثر گئورک ویلهلم پابِست ساخت ۱۹۲۶ را اسکورسیزی به فیلم‌سازان آینده و بلند پرواز توصیه می‌کند. علیرغم مخالفت جدی فروید، دو شاگردش کارل آبراهام و هانس زاخر در این فیلم وظیفه مشاوره و فیلنامه‌نویسی را عهده‌دار می شوند. حضور دو روانکاو به عنوان همکار حجم زیادی از دانش را در یک فیلم قرار داده که تبدیل به کلاس آموزشی شده و از طرف دیگر همان خطری را که فروید از آن بیم داشت یعنی تقلیل‌گرایی و تنزل‌بخشی معانی روانکاوانه را موجب شده‌اند.

تماشای این فیلم ذهنم را درگیر این مسئله کرد که تلفیق مباحث سینما و موضوعات روانشناختی چه زمان و چگونه می‌تواند به‌عنوان دو بال محتوایی و ساختاری، سینمای اثرگذاری به وجود آورد؟ به قول دانیل پینک در کتاب «یک ذهن کاملا جدید» در دنیای امروز که دیگر دوران تحلیل‌های مفصل و کتاب‌های قطور گذشته است، دنیا از مفاهیم مکتوب به مفاهیم بصری در حال تغییر است، بنابر این بهترین راه القاء اندیشه‌های فلسفی و مسائل علمی از طریق پرده سینما است، اما چگونه؟

علم روانشناسی ادراک انسان است که برای رسیدن به این ادراک رفتار و فرایند‌های روانی و ذهنی او بررسی می‌شود. اهداف بنیادین روانشناسی توصیف، تبیین، پیشبینی رفتار و والاترین هدفش کنترل آن است. هوگو مانستربرگ نیز سینما را چونان «فرایند ذهنی» هنر نمایش ذهنیت بازشناسی می‌کند. نقطه تلاقی سینما و روانشناسی در همین شناخت فرایند‌های ذهنی و نمایش آن است.

شخصیت محوری‌ترین مفهوم روانشناسی است که ناظر به شاکله انسان است. تدوین الگویی برای عملکرد انسان، روشی برای متفاوت کردن افراد از یکدیگر و ایجاد مجموعه‌ای از قوانین برای پیشبینی رفتار آنها اساس نظریه‌های شخصیت را تشکیل می‌دهد.

اما با اشاره دوباره به فیلم اسرار یک روح یادآور می‌شوم که فیلمساز در وهله نخست باید خود را پایبند داستان و روایت دراماتیک بداند تا فیلم تبدیل به روایتی خشک و مستند گونه از برخی مسائل علمی نشود، مخاطب را خسته نکرده و از ادامه تماشای فیلم باز ندارد. در واقع بکارگیری روانشناسی در شخصیت‌پردازی و توجیه رفتارهای شخصیت‌های فیلم اهمیت به سزایی دارد. نویسنده می‌تواند بر اساس جلوه‌های بیرونی ذهن یا روان به کمک آنچه انسان‌ها می‌گویند و انجام می‌دهند و حتی کارهایی که نمی‌کنند و حرف‌هایی که نمی‌زنند، کاری که در تصاویر و دیالوگ‌های بسیاری از فیلم‌ها دیده می‌شود، کلیدی برای ورود به ذهن شخصیت بدهد.

همانطور که روانشناسی، آثار فیلم‌سازان را غنی تر کرده، و تاثیر بیشتری با بکارگیری آن و همچنین شناخت بهتر مخاطب ایجاد کرده، مطرح شدن سینما درمانی یا فیلم درمانی در سالهای اخیر تاثیرات متقابل این دو مقوله را بیشتر نشان می دهد. تاثیر نمایش در بهبود اختلالات روانی، برانگیختگی هیجانی و انگیزشی، الگو سازی و شکل‌دهی رفتار، تغییر نگرش، توجیه مناسبی برای استفاده فیلم در روان درمانگری فردی و جمعی است، البته برخی از فیلمسازان برتر نیز با اثار مخرب سینما بر رفتار انسان اشاره کرده‌اند، مانند میشل هانکه که در فیلم ویدئوی بنی (1992) نوجوانی را نشان می‌دهد که تحت تاثیر فیلم‌های خشونت بار، دختری را به قتل می رساند. هانکه در فیلم های «بازی‌های مسخره یا خنده دار 1997» و «معلم پیانو2001 » نیز به مسائل روانشناسی و نقش پررنگ رسانه در زندگی انسان عصر حاضر توجه نشان داده است.

با این حال خود تاکیدی است بر ارتباط گسترده سینما و روانشناسی در جهت شناخت انسان و رسیدن به بالاترین هدفشان کنترل رفتار انسان.

نویسنده: نفیسه باقری، کارشناس روانشناسی بالینی (تحریریه ماجرا)

تلألو ذهن بر پرده نقره‌ای

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.