نقد فیلم باربی (2023): فمنیسمِ صورتی

باربی (2023) (Barbie) فیلم کمدی جدیدی است به نویسندگی گرتا گرویگ (Greta Gerwig) و نوآ بامبک (Noah Baumbach) و کارگردانی گرتا گرویگ با بازی مارگو رابی (Margot Robbie) و رایان گاسلینگ (Ryan Gosling). فیلم سینمایی باربی (Barbie) نقیضه کمدی موزیکال از الگوها و داستان‌های مردسالارانه است که با آشنایی‌زدایی از دنیای مردسالار، سرزمین باربی‌ها را خلق کرده است که درنهایت توسط کن، تبدیل به جامعه‌ای مردسالار می‌شود.

خلاصه داستان فیلم باربی:

 (خطر لوث شدن)

فیلم کمدی باربی (2023) داستان عروسکی است که در سرزمین باربی زندگی می‌کند و هرروزش بهترین روز اوست تا اینکه کم‌کم افکاری درباره‌ی مرگ ذهن او را مشغول می‌کند و درباره‌ی بدنش متوجه می‌شود که نمی‌تواند همیشه روی پنجه راه برود (جوری که همیشه بوده است). باربی عجیب‌وغریب (Weird Barbie) او را وادار می‌کند که به دنیای واقعی برود و کسی که صاحب اوست را پیدا کند و بفهمد که چرا باعث شده او دیگر کامل نباشد. باربی و کن (Ken) به دنیای انسان‌ها می‌روند و در آنجا با مردسالاری و آشفتگی‌های واقعیت مواجه می‌شوند و باربی صاحبش را پیدا می‌کند اما کن تصمیم می‌گیرد مردسالاری را در سرزمین باربی رواج دهد و آنجا را به سرزمین کن تبدیل کند.  

کن هر آنچه باربی داشته را از او می‌گیرد و دنیای باربی‌ها که در آن می‌توانستند دکتر و وکیل و رئیس‌جمهور باشند را تبدیل به جهانی مردسالار می‌کند.

دیالوگ‌های طولانی و مفصل درباره‌ی فمینیسم و نمایش واضح مردسالاری شیوه‌ای است که گرویگ برای ساخت فیلم به کار گرفته است و این موضوع فیلمی سرگرم‌کننده را تبدیل به مانیفستی درباره‌ی زنان کرده است.

باربی و بدن زنانه

یکی از موضوعات کلیدی که فیلم سینمایی باربی (2023) به آن پرداخته است و بر اساس آن داستان را پیش برده است، مسئله‌ی بدن زنانه است. عروسک باربی را شاید بتوان بهترین دستاویز برای پرداختن به مسئله‌ی تصویر زنان از بدن خودشان دانست چراکه جزو اولین الگوهایی است که در مقابل دختربچه‌ها قرار داده شد تا بر اساس آن خودشان را لاغر و «باربی» کنند.

گرویگ به شکلی هوشمندانه دنیایی را ساخته است که فیلم باربی می‌توانست متعلق به آن باشد اما در حقیقت این‌گونه نبوده و نیست. بیش از آن‌که عروسک باربی کودکان را به سمت استقلال و مشاغلی مهم چون عضویت در دیوان عالی کشور سوق بدهد، آن‌ها را به‌سوی مسائل ظاهری مثل بدن بی‌عیب و نقص روانه کرده است. چنانچه در این فیلم کمدی، ساشا که دختری نوجوان است خطاب به باربی می‌گوید: ((تو جنبش فمینیسم را ۵۰ سال به عقب برگرداندی و استانداردهای غیرواقعی برای بدن زنان به وجود آوردی.))

باربی برخلاف ساشا فکر می‌کند که به توانمند کردن زنان کمک کرده است، چراکه او تنها در دنیایی خیالی قدرتمند بوده است. این نکته‌ی دقیق نیز به‌خوبی در فیلم به نمایش درآمده است که در جهانی غیرواقعی زنان قدرتمندند و می‌توانند کارهایی را انجام دهند که در دنیای واقعی مردان انجام می‌دهند. این می‌تواند اشاره‌ای به خیال‌پردازی‌هایی باشد که زنان به آن پناه می‌برند تا مردسالاری را تاب بیاورند ولی این خیال‌پردازی آن‌ها را از عمل‌گرایی در دنیای واقعی دور می‌کند.

 نمونه‌ی این امر را در برخورد رئیس شرکت متل (Mattel) می‌بینیم که در جواب باربی که می‌پرسد چرا هیچ زنی در این شرکت در مسند قدرت نیست، می‌گوید: ((دو زن در سال‌های دور در این شرکت کارکرده‌اند و من پسر یک زن هستم و همچنین خواهرزاده‌ی یک زن)) و به این شیوه، برای توجیه حضور زنان در شرکتش به چند نمونه‌ی خاص در گذشته بسنده می‌کند. 

او در ادامه باربی را جزبل (Jezebel) خطاب می‌کند که لغتی تحقیرآمیز در توصیف زنی است که با اغواگری و کارهای غیراخلاقی خواسته‌هایش را عملی می‌کند. این‌یکی از اولین رویارویی‌های باربی با تفاوت واقعیت و خیال است. جایی که متوجه می‌شود در دنیای واقعی، زنان چندان هم قدرت را در دست نگرفته‌اند.

در باکس عروسکی که برای باربی در نظر گرفته‌شده است این متن نوشته‌شده: ((او در حال سپری کردن بهترین روزش است.)) این جمله نیز در فیلم بارها تکرار می‌شود، باربی هرروز بهترین روزش را می‌گذراند. به نظر می‌رسد دلیل تأکید فیلم‌ساز بر این موضوع، کامل بودن زندگی باربی از هر لحاظ است، چیزی که در دنیای واقعی انسان‌ها با احساسات واقعی و مشکلات جدی، ممکن نیست. باربی طبق معیارهای جهانی، زیباست و در سرزمین باربی‌ها قدرتمند است و هرگز پیر نمی‌شود و نمی‌میرد.

یکی از سؤالاتی که با دیدن فیلم  جدید باربی می‌توان مطرح کرد این است که وجود الگویی چون باربی که زیبایی بدون عیب و نقص را تبلیغ می‌کند، چه خطری می‌تواند برای دختربچه‌ها داشته باشد؟

مسئله اینجاست که تعریف نوع خاصی از ویژگی‌های ظاهری به‌عنوان زیبایی، تأثیر روانی مثبتی روی دختربچه‌ها نمی‌گذارد و آن‌ها را در بزرگ‌سالی به سمت مواد آرایشی، عمل‌های جراحی زیبایی و خود زشت انگاری سوق می‌دهد و تمرکز آن‌ها را ازآنچه می‌تواند مفید و اساسی واقع شود مانند سلامت روانی و جسمی و استقلال فکری و مالی منحرف می‌کند. در فیلم این نکته با انسانی شدن باربی نمایش داده می‌شود. چراکه انسان‌ها ناکامل‌اند و پوست‌های صاف و بدون سلولیت مخصوص عروسک‌هاست، نه انسان‌ها و زنان واقعی می‌توانند قوانینی تصویب کنند که آن‌ها را در جامعه قدرتمند می‌کند و به مشاغلی تأثیرگذار بپردازند و درگیر آنچه سرمایه‌داری و مردسالاری از زن بودن در ذهن آنان ایجاد کرده (زیبایی بی‌حدوحصر و باربی بودن) نشوند.

باربی (2023) علاوه بر محتوای فمینیستی، فیلمی سرگرم‌کننده است و می‌تواند تا پایان مخاطب را حفظ کند. اینک به آنچه باربی را فیلمی ارزشمند تبدیل می‌کند می‌پردازیم.

• فیلم باربی (2023)، نه‌تنها تجربه‌ی مفرحی را برای مخاطب ایجاد می‌کند بلکه اطلاعات زیادی درباره‌ی فمینیسم و مسائل زنان و زشت انگاری زنان به مخاطب ارائه می‌کند و از این لحاظ، ترکیب متناسبی از فیلمی سرگرم‌کننده و فمینیستی ایجاد می‌کند. فیلم با استفاده از ریتم تند و رنگ‌های زنده و درخشان صورتی و آبی، صحنه‌های تعقیب و گریز و موسیقی متن گیرا، جذابیت بصری ایجاد می‌کند و از رهگذر داستان باربی، مسائلی را که زنان با آن طی سال‌ها دست‌وپنجه نرم کرده‌اند را به تصویر می‌کشد. 

• فیلم سینمایی باربی (2023) نگاهی یک‌سویه و متعصبانه به مظلومیت زنان ندارد و نقش آن‌ها در گستردگی مردسالاری را نیز نشان می‌دهد، چنانچه زمانی که کن درباره‌ی اینکه چگونه زنان را راضی به قبول مردسالاری کرد توضیح می‌دهد می‌گوید: ما منطق مردسالاری را به آن‌ها توضیح دادیم و آن‌ها قبول کردند.

• همچنین فیلم جدید باربی (2023) تنها به زنان نپرداخته است و از زاویه دید مردان نیز مسائل مردسالاری را بررسی کرده است. برای مثال در جنگی که بین مردان درمی‌گیرد، کن آوازی می‌خواند که به دیدگاه مردان و احتمالاً انتقاداتی که آن‌ها به مردسالاری دارند می‌پردازد. او در شعر آوازش به مسئله‌ی مردانگی و احساساتی نبودن می‌پردازد.

 در یکی از صحنه‌های پایانی کن، به خاطر از دست دادن سرزمین کن، گریه می‌کند و باربی از او می‌خواهد که خودش را با دارایی‌هایش و باربی تعریف نکند تا بتواند واقعاً پی ببرد که چه هویتی دارد. این بخش از فیلم اشاره به اتفاقاتی دارد که در جوامع مردسالاری برای مردان می‌افتد و آن‌ها تبدیل به افراد بی‌احساسی می‌شوند که هویتشان تنها به شغل و موقعیت خانوادگی و دارایی‌هایشان گره‌خورده است.

• از دیگر نقاط قوت فیلم باربی (2023) همچنین می‌توان به پرداختن فیلم به موج سوم فمینیسم اشاره کرد. در موج سوم فمینیسم، همه‌ی زنان بارنگ پوست‌های مختلف و ملیت‌های متفاوت و هرگونه تنوع باید در نظر گرفته شوند و حقوق برابر داشته باشند و این موضوع در فیلم باربی به‌خوبی به نمایش درآمدهاست. چنانچه زنان بسیاری در فیلم، بلوند و سفیدپوست نیستند و زنان رنگین‌پوست و لاتین نیز حضور پررنگی دارند، مانند ساشا و مادرش.

در این فیلم کمدی جدید نکاتی به چشم می‌خورد که به اثربخشی فیلم لطمه وارد می‌کند، این نکات را برمی‌شماریم:

• فیلم باربی (2023) از عروسکی که نماد استانداردهای زیبایی غیرقابل اعمال است، برای نقد همین استانداردها بهره برده است، اما برند و نماد باربی خود عاملی برای فروش اعجاب‌آور فیلم است و این حقیقت متناقض گویای این امر است که شاید استفاده از عنصری متعلق به دنیای مردسالاری و سرمایه‌داری، برای جذب مخاطب کارآمد باشد اما شاید برای نقد همان سیستم چندان راهگشا نباشد.
• نکته‌ی منفی دیگری که در فیلم باربی به چشم می‌خورد، دیالوگ‌های شعاری است. در یک‌سوم پایانی فیلم، مادر ساشا شروع به سخنرانی درباره‌ی سختی‌های زن بودن می‌کند و گویی خلاصه‌ای از همه‌ی آنچه زنان طی دوران تحمل کرده‌اند را در یک دیالوگ طولانی به مخاطب القا می‌کند. اگرچه شخصیت به‌درستی این موارد را لیست می‌کند اما به نظر می‌رسد ارائه‌ی این دیالوگ‌های طولانی و شعارزده می‌تواند از اثرگذاری فیلم بکاهد.

درمجموع فیلم سینمایی باربی (2023)، به لحاظ فمینیستی حائز اهمیت است و می‌توان آن را یکی از سرگرم‌کننده‌ترین فیلم‌های مرتبط با جنسیت و فمینیسم دانست که به یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ  سینما نیز تبدیل‌شده است.

نویسنده: پرنیان مصطفوی (تحریریه ماجرا)