فیلم‌های عربی در سال‌های اخیر موفقیت‌های چشمگیری دست پیدا کرده‌اند و توانسته‌اند در بسیاری از جشنواره‌های بین‌المللی دیده شوند و فیلم جوایز مهمی را کسب کنند. در این میان، فیلمسازان زن عرب با پرداختن به مسائلی نظیر حقوق زنان و کودکان در کشورهای منطقه، توجه هنرمندان سراسر جهان را به یک سینمای مستقل و دغدغه‌مند که از کشورهای عرب زبان برخاسته، جلب کرده‌اند. در ادامه به معرفی مهم‌ترین فیلم‌های نادین لبکی، کوثر بن هنیه، مریم توزانی، مونیا مدور و حیفا المنصور می‌پردازیم.

نادین لبکی

نادین لبکی متولد ۱۹۷۴ است. او اولین فیلمساز زن عرب است که به عنوان رئیس هیئت داوران کن در سال ۲۰۱۹ انتخاب شد. لبکی با کارگردانی فیلم «کارامل» به شهرت رسید و با فیلم «کفرناحوم» برای رقابت در کسب نخل طال هفتاد و یکمین جشنواره فیلم کن انتخاب شد و موفق به دریافت جایزه هیئت داواران جشنواره فیلم کن شد.

۱) کارامل (Caramel)

کارگردان: نادین لبکی (Nadine Labaki)

بازیگران: نادین لبکی، عادل کرم، یاسمین المصری

تهیه کننده: آن دومنیک توسا

نویسندگان: نادین لبکی و رودنی الحداد

سال ساخت: ۲۰۰۷

محصول کشور: لبنان

فیلم عربی کارامل، اولین فیلم داستانی نادین لبکی در سال ۲۰۰۷ تولید شد، ژانر این فیلم کمدی، درام و عاشقانه است. این فیلم در بخش دوهفته کارگردانان جهانی کن برای اولین بار به نمایش درآمد و داستان پنج زن را روایت می‌کند که در آرایشگاهی کار می‌کنند و با مشکلات مختلف خاورمیانه‌ای دست و پنجه نرم می‌کنند؛ آن‌ها برای نابودی تابوها مبارزه و برای مستقل بودن تلاش می‌کنند و البته مستقل بودن برای آن‌ها آرزوی بزرگی است آن هم وقتی پای دین و سنت وسط می‌آید و زن بودن برای بسیاری از اطرافیانشان در بکارت خلاصه می‌شود.

شاید برایتان جالب باشد بدانید بازیگر «زیبا» نقش اصلی این فیلم خود کارگردان است و برای حدود ۱۰ نفر از بازیگرهای اصلی، این فیلم اولین تجربه جدی بازیگری آن‌ها بوده‌است. این امر مهارت کارگردان را در مدیریت و رهبری نشان می دهد که توانسته‌است در اولین تجربه فیلمسازی خودش با نابازیگرها کار کند و هم خودش در فیلم بازی کند، هم در کارگردانی فیلم موفق عمل کند. فیلمبرداری این فیلم ۹ روز قبل از جنگ تابستان ۲۰۰۶ تمام شد.

۲) حالا کجا برویم؟ (Where Do We Go Now)

کارگردان: نادین لبکی

بازیگران: نادین لبکی، لیلا فواد، کلود مسوبا و آنتوانت النوفیلی

تهیه کننده: آن دومینک توسا

نویسندگان: نادین لبکی، جهاد هجیلی

سال ساخت: ۲۰۱۱

محصول کشور: مصر، ایتالیا، لبنان، فرانسه

فیلم عربی «حالا به کجا برویم؟» برنده جایزه منتخب تماشاگران در جشنواره های سن‌سباستین، اسلو و تورنتو بوده‌است. این فیلم لبنانی قدم بزرگی در کارگردانی برای لبکی به حساب می‌آید. در تمام تصاویر فیلم تلاش کارگردان برای نمایش دادن همه‌ی عناصر بصری که دوست دارد به چشم می خورد. فیلم با چاشنی کمدی که لبکی به آن علاقه‌مند است، دست روی یکی از حساس‌ترین موضوعات سینما گذاشته‌است: «جنگ»

این فیلم لبنانی اثری است که قواعد مرسوم آثاری با محوریت جنگ را برهم می‌زند. «حالا کجا برویم؟» در دهکده‌ای بی نام و در فضایی بدون زمان و بدون مکان مشخص روایت می‌شود و داستان میان درگیری‌های گسترده بین مسلمانان و مسیحیان، رخ می‌دهد. لبکی در تلاش است یک دهکده آرمانی را به تصویر بکشد و فیلم را با پرسشی بزرگ برای مخاطب به اتمام می‌رساند که باور کنیم تعصب و تفاوت‌های مذهبی به راحتی پایان‌پذیر نیستند.

۳) کفرناحوم (Capernaum)

کارگردان: نادین لبکی

بازیگران: زین الرافعی، یوردانوس شیفراو، بولواتیف بانکول، کوثر الحداد

تهیه کننده:مایکل مرکت و خالد مزنر

نویسنده:نادین لبکی و جورجز الخباز

سال ساخت: ۲۰۱۸

محصول کشور: لبنان

این فیلم لبنانی برای رقابت در کسب نخل طال هفتاد و یکمین جشنواره فیلم کن انتخاب شد که جایزه هیئت داوران جشنواره فیلم کن را از آن خود کرد. زین الرافعی، بازیگر نقش اول فیلم، در جشنواره فیلم نیومکزیکو، عنوان بهترین بازیگر جوان و در جشنواره بین المللی فیلم آنتالیا عنوان بهترین بازیگر را به دست آورد. لبکی در کارگردانی فیلم سومش، خود را به احساسات می‌سپرد و آن‌طور که خودش می‌گوید: «براساس فیلمنامه جلو نرفتم، بلکه همه چیز در مراحل مختلف با مشاهداتم تغییر کرد.»

فیلم درباره‌ی کودکانی است که در جامعه‌ی خاورمیانه نادیده گرفته می‌شوند و همه‌ی کودکیشان تباه می‌شود. بازیگر نقش اصلی فیلم کفرناحوم، زین، با اسم واقعی خود جلوی دوربین آمده‌است و در واقعیت یک پناهنده‌ی سوری است که هشت سال در زاغه‌های اطراف شهر زندگی کرده‌است. تهیه کننده این فیلم، خالد مزنر، برای هزینه‌های ساخت فیلم از وام استفاده کرده است و حتی سند خانه خود را به عنوان وثیقه گرو گذاشت. غم چشم‌های زین در این فیلم و دست و پا زدنش برای فرار از محیطی که در آن به دنیا آمده، از نکته‌های کلیدی این اثر است که مخاطب هرگز فراموش نخواهد کرد.

کوثر بن هنیه

کوثر بن هنیه، کارگردان نویسنده و فیلمبردار تونسی و متولد ۲۷ آگوست ۱۹۷۷ است. او با کارگردانی فیلم های فیلم‌های «زیبا و سگ‌ها» در سال ۲۰۱۷ و «مردی که پوستش را فروخت» در سال ۲۰۲۰ شناخته می‌شود و در سال ۲۰۲۳ مستند «چهار دختر» به کارگردانی او در جشنواره کن به رقابت پرداخت. کوثر در سال ۲۰۲۲ رئیس داوران هفته منتقدین جشنواره کن بود و اولین زن مسلمانی است که نامزد بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان شده است و از افتخارات فیلمسازان زن عرب به شمار می‌رود.

۴) زیبا و سگ‌ها (Beauty and the Dogs)

کارگردان:کوثر بن هنیه (Kaouther Ben Hania)

بازیگران:‌ مریم الفرجانی، غانم زرلی، نومن حمدا، انیسا داود

تهیه کننده: عطیه حبیب

نویسندگان: کوثر بن هنیه، مریم بن محمد و آوا جمشیدی

سال ساخت: ۲۰۱۷

محصول کشور: فرانسه و تونس

فیلم سینمایی «زیبا و سگ‌ها» برای رقابت در بخش نوعی نگاهِ هفتادمین جشنواره فیلم کن انتخاب شد. «زیبا و سگ‌ها» جامعه‌ی تونس بعد را از انقلاب ۲۰۱۱ به تصویر کشیده‌است. کوثربن هنیه در این فیلم نشان می‌دهد چگونه حتی با سرنگونی حاکمی دیکتاتور و تغییر قانون‌های اساسی کشور، نهادهای قانون گذار همچنان برای عدالت ارزشی قائل نیستند و چه ابعادی از جامعه حتی بعد از انقلاب تغییری نکرده‌است.

فیلم تکاپوی دختری دانشجو به نام مریم شوشی را نشان می‌دهد که به او تجاوز شده است و برخلاف همه‌ی تهدیدهایی که می‌شود در تلاش است عدالت را برای خودش اجرا کند. کوثر به دلیل سال‌ها مستند‌سازی کارگردانی است که از شخصیت‌های فیلم‌هایش بت نمی‌سازد و آدم‌های معمولی و خاکستری را با همه‌ی اشتباهات و کم و کاستی‌هایشان به تصویر می‌کشد و دلیل همراهی مخاطب با آثارش حس همزادپنداری است که کارگردان درون مخاطب ایجاد می‌کند.

۵) مردی که پوستش را فروخت (The Man Who Sold His Skin)

کارگردان: کوثر بن هنیه

بازیگران: یحیی محیانی، دی لیان، کوئن دی بوو و مونیکا بلوچی

تهیه کننده: عطیه حبیب

نویسنده: کوثر بن هنیه

سال ساخت: ۲۰۲۰

محصول کشور: تونس، فرانسه و آلمان

فیلم سینمایی «مردی که پوستش را فروخت» در سال ۲۰۲۰ نامزد جایزه اسکاربهترین فیلم غیرانگلیسی زبان شد و اولین نامزدی اسکار برای سینمای تونس را به ارمغان آورد. این فیلم عربی که یک درام است، اولین بار در جشنواره ونیز اکران شد و در این جشنواره بازیگر نقش اصلی فیلم یحیی محیانی توانست جایزه بهترین بازیگر سال این مراسم را از آن خود کند.

داستان فیلم درباره‌ی سم علی، جوانی سوری است که برای فرار از جنگ داخلی به لبنان پناهنده شده است و با هنرمند بزرگ خالکوبی جفری گودفروی آشنا می شود که پشت علی اثر هنری خود را به وجود می آورد و به‌زودی بدن علی به عنوان یک اثر هنری معروف شناخته می شود و او به یک اثرهنری زنده تبدیل می شود. کوثر در این فیلم دو جهان متفاوت را با هنرمندی به یکدیگر وصل می کند و در سراسر فیلم دوگانگی و ارزش های انسانی را به روش‌های مختلف و با نشان دادن بدن انسان، در تنگنا بودن انسان در دنیای مدرن را به رخ مخاطب می‌کشد. سکانس طغیان سم از بهترین سکانس‌هایی است که شاید کمی بتواند انسان مدرن و ماشینی امروز را تحت تاثیر قرار بدهد.

مریم توزانی

فیلمساز و بازیگر مراکشی متولد ۱۹۸۰ است، او بیشتر به عنوان کارگردان تحسین شده‌ی فیلم‌های «آدم» و «کافتان آبی» شناخته می‌شود و در هفتاد و ششمین دوره جشنواره کن یکی از اعضای هیئت داوران بود.

۶)‌آدم (Adam)

کارگردان: مریم توزانی (Maryam Touzani)

بازیگران: لوبنا آزابال، نسرین ارادی، دو بالخوض، عزیز حتاب، حسنا تامتاوی

تهیه کننده: نبیل ایوش

نویسنده: مریم توزانی و نبیل ایوش

سال ساخت: ۲۰۱۹

محصول کشور: مراکش

فیلم سینمایی «آدم» از این فیلمساز زن موفق اولین بار در جشنواره فیلم کن ۲۰۱۹ در بخش نوعی نگاه به نمایش درآمد، این فیلم به عنوان یک فیلم مراکشی برای جایزه اسکار بهترین فیلم بین‌المللی در نود و دومین دوره جوایز اسکار انتخاب شد، اما نامزد نشد.

این فیلم بر روی تابوها و مشکلات همیشگی خاورمیانه‌ای مانور می‌دهد و از دغدغه‌های زندگی زنان و مبارزه‌ای که هر روز از زمانی که از خواب بیدار می‌شوند و تا شب که به خواب می‌روند ادامه دارد، صحبت می کند. داستان این فیلم بارداری بدون ازدواج و تصمیم به مادر شدن و تلاش برای امرار معاش شخصیتی به نام سامیا را به تصویر کشیده است.

۷) کافتان آبی (The Blue Caftan)

کارگردان:مریم توزانی (Touzani Maryam)

بازیگران: لوبنا آزابال، صالح باکری و ایوب میسیوی

تهیه کننده: نبیل آیوش

نویسنده: مریم توزانی و نبیل آیوش

سال ساخت: ۲۰۲۲

محصول کشور: مراکش، فرانسه و بلژیک

این فیلم برای اولین بار در بخش نوعی نگاه در جشنواره فیلم کن سال ۲۰۲۲ به نمایش درآمد. فیلم دست روی یکی از پرطرفدارترین ترکیب‌های فیلمنامه‌های سینمایی گذاشته است یعنی مثلث روابط عشقی. کارگردان با ظرافت و ریزه کاری‌های مخصوص خودش کاراکترها را به مخاطب معرفی می‌کند. زن و مردی میانسال که هردو با هم کسب و کارشان را می گردانند و با ورود شاگرد جوان که پسری خوش قیافه است زندگیشان زیر و رو می‌شود.

حلیم تصویر مردی سنتی را از خودش به نمایش می گذارد که هنوز با دست لباس می دوزد ولی در بطن ماجرا تمایلات همجنس‌گرایانه دارد و سال‌ها با تصویری دروغین زندگی کرده‌است و مینا همسرش با شخصیت رهبری که دارد سال‌ها احساسات حلیم را مدیریت کرده است ولی با بیماری‌ای که به سراغش می‌آید و با ضعیف شدنش در طول فیلم کم کم از موضع خود کوتاه می‌آید و درنهایت تسلیم می‌شود که احساسات حلیم و شاگرد جوان‌شان را بپذیرد.

مونیا مدور

مونیا مدور متولد سال ۱۹۷۸ و کارگردان فرانسوی الجزایری عرب زبان است. که با کارگردانی فیلم پاپیچا به شهرت رسید و فیلم هوریا دومین تجربه جدی او در ساخت فیلم است.

۸) پاپیچا (Papicha)

کارگردان: مونیا مدور (Mounia Meddour)

بازیگران: مروان ضغبیب، لینا خودری، نادیا کاچی، علی دامیچه

تهیه کننده: خاویر جنس، گرگوار گنسولن و مونیا مدور

نویسنده: مونیا مدور

سال ساخت: ۲۰۱۹

محصول کشور: الجزایر

فیلم سینمایی «پاپیچا» اولین بار در جشنواره فیلم کن اکران شد و در نود و دومین دوره جوایز اسکار به عنوان نماینده الجزایر انتخاب شد، اما نامزد نشد. داستان این فیلم در دهه ۱۹۹۰ و در طول جنگ داخلی الجزایر اتفاق می‌افتد و شخصیت اصلی فیلم یک دانش‌آموز دختر 18 ساله است که عاشق مد و بیرون رفتن با دوستانش است و در فضای خفقان آورِ روزهای جنگ داخلی زندگی می‌کند. در این فیلم عربی، مبارزه با پوشش اجبازی و تلاش دخترهای نوجوان برای داشتن یک زندگی معمولی نشان داده می‌شود که با یک حمله‌ی دراماتیک به او زندگیش تغییر می‌کند و یک نمایش مد برای زن‌های الجزایری راه می‌اندازد.

۹) حوریا (Huria)

کارگردان: مونیا مدور

بازیگران:‌ لینا خدری، راشیدا براکنی، نادیا کاچی

تهیه کنند: پاتریک آندره

نویسنده: مونیا مدور

سال ساخت: ۲۰۲۲

محصول کشور: الجزایر

داستان فیلم درباره‌ی «حوریا» رقصنده‌ای با استعداد است که آرزوی پیوستن به باله‌ی ملی الجزایر را دارد و برای تامین مخارج زندگی روزها به عنوان نظافتچی کار می‌کند و قاطی ماجراهای شرط‌بندی شبانه می‌شود. از جذابیت‌های تماشای هردو فیلم مونیا مدور، تفاوت دو بازه‌ی زمانی مختلف در کشور است که بعد از جنگ داخلی چه تغییراتی در آن صورت گرفته است و اینکه چگونه تلاش دختران برای ایجاد تغییر در جامعه تا حد زیادی جواب داده‌است و از تماشا کردن و مقایسه مخاطبین زن برای قوی بودنشان به خود افتخار می‌کنند.

حیفا المنصور

حیفا المنصور، متولد سال ۱۹۷۴، فیلمساز زن عرب اهل کشور عربستان سعودی است. او مشهورترین، جنجالی‌ترین و اولین کارگردان زن اهل عربستان صعودی است. درحالی‌ که هیچ سالن سینمایی در عربستان سعودی وجود نداشت، پدرش او را با سینما آشنا کرد و سپس برای خواندن سینما به استرالیا رفت و کارش را با ساختن فیلم کوتاه و مستند ادامه داد.

۱۰) وجده (Wadjda)

کارگردان: حیفا المنصور (Haifaa al-Mansour)

بازیگران: ریم عبدالله، واد محمد، مریم القمدی

تهیه کننده: گرهاد مکسینر و رومن پل

نویسنده: حیفا المنصور

سال ساخت: ۲۰۱۲

محصول کشور: عربستان سعودی و آلمان

فیلم عربی «وجده» نماینده عربستان در اسکار سال ۲۰۱۴ بود. این فیلم جامعه‌ی بسته‌ی عربستان سعودی را به تصویر می‌کشد. در جامعه ی مردسالار و زن ستیزِ عربستان دختر دانش آموزی آرزوی سوار شدن بر دوچرخه را دارد. آرزویی که برآورده شدنش در این جامعه یک تابوشکنی بزرگ است در تک تک پلان‌های فیلم شاهد مبارزه دختر کوچکی هستیم که از قوانین مدرسه گرفته تا قوانین خانواده، حاضر نیست به چیزهایی که انجام دادنش را دوست ندارد، تن بدهد ولی فیلم در مواردی نیز موفق عمل نکرده‌است و برخی صحنه‌های آن به علت حساسیت موضوع حالتی شعارگونه پیدا کرده‌اند که نشان از هیجان زیاد کارگردان در پرداختن به این مسئله دارد و باعث شده‌است «وجده»، در نهایت به فیلمی نامنسجم تبدیل شود.

شما چه فیلمسازان دیگری را به این لیست اضافه می‌کنید؟

فیلم‌های عربی موردعلاقه‌تان را به ما معرفی کنید و در قسمت نظرات بنویسید.

نویسنده: مهتاب محمودی (تحریریه ماجرا)

۱۰ فیلم مهم از برجسته‌ترین فیلمسازهای زن عرب

مهتاب محمودی

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.