نقد فیلم زندگی‌های گذشته (۲۰۲۳): در دنیای تو ساعت چند است؟

فیلم کره‌ای زندگی‌های گذشته، یکی از بهترین فیلم‌های عاشقانه‌ی سال ۲۰۲۳ که نخستین تجربه کارگردانی سلین سونگ (Celine Song) به حساب می‌آید، اولین نمایش جهانی خود را در جشنواره فیلم ساندنس در ژانویه 2023 تجربه کرد. این فیلم با تمجید از نویسندگی و کارگردانی و سبک بصری سانگ مورد تحسین جهانی منتقدان قرار گرفت و بازی بازیگران اصلی فیلم گرتا لی، تِه یو و جان ماگارو نیز توجه مخاطبان را به خود جلب کرد. طرح داستان فیلم نیمه اتوبیوگرافیک است و تا اندازه‌ای از اتفاقات واقعی زندگی سانگ الهام گرفته شده است.

در زبان کره‌ای این‌یان (inyun) یعنی: «اگه دو تا غریبه حتا تو خیابون از کنار هم رد بشن و لباس‌شون تصادفن بهم بخوره. یعنی حتماً بین این دوتا آدم توی زندگی قبلی‌شون ارتباطی بوده» فیلم جدید و عاشقانه زندگی‌های گذشته (۲۰۲۳) با پلانی سه نفره داخل یک بار شروع می‌شود. پلانی که کم‌کم و طیِ حرکت حقیقی دوربین به سمت شخصیت‌ها (تراک‌این) در ترکیب با صدای خارج از کادر در همان ابتدا حفاظ شیشه‌ای از انتظارات بیننده را با تَرکی قابل توجه مواجه می‌سازد. آن‌‌ها در چیدمانی سه نفره (پسر آمریکایی سمت راست قاب، دختر وسط و پسر کره‌ای سمت چپ قاب) در حال گفتگواند. حرکت آرام دوربین به سمت‌شان گذشته از ارائه‌ی یا بهتر است این‌گونه بیان شود تلاشی برای ارائه‌ی زمانی واقعی است بلکه می‌تواند در ارتباط با لحظه‌ی شکستن دیوار چهارم توسط دختر (وقتی که به دوربین نگاه می‌کند) بار دیگر انتظارات بیننده را با غافلگیری روبرو سازد.

در واقع پلان نخست این فیلم جدید عاشقانه، یه مقدمه‌ی بی‌نقص و البته مدرن و آوانگارد از کلیتی است که در ادامه و با شرحی مبسوط‌تر بدان پرداخته خواهد شد. پلانی که با توجه به تمامی ویژگی‌هایش (صدای خارج از کادر، فاصله‌گذاری‌ای پست مدرن و عنصر حرکت به یاری دوربین متحرک) در پایان فیلم نیز تکرار شده و تصویری آشنا را رقم می‌زند. طرح معماواری که در ابتدا و با همراهیِ مخاطبین(دیدزنانِ دایجتیک برون دایجتیک/ صداهای خارج از کادر) در انتها و از خلالِ فرمی ورای فیلم‌های کارآگاهی(بدون استفاده از فلش بک‌ها و صدای راوی) برای بیننده آشکار شده است. آغازی که این‌بار مشابه با فیلمی چون سانست بلوار (۱۹۵۰) اما متفاوت از آن نه فقط در کاشت سایه‌ای از شک و مطرح ساختن سوالی چون (چه کسی علت چنین مدلولی است؟) بلکه با معرفیِ یکی از دال‌ها (دختر) از طریقِ حذف افراد دو سمتِ قاب و در انتها ایجاد رابطه‌ای با مخاطب بیرون قاب، بیننده را در جایگاه کارآگاهی قرار می‌دهد که می‌بایست به حقیقت ماجرا دست یابد.

فیلم کره‌ای عاشقانه زندگی‌های گذشته (۲۰۲۳)، راویِ قصه‌‌ی دو آدم است که گویی به میهمانی‌ای رفته و هنگام بازگشت چیزی را جا گذاشته‌اند! آن‌ها به میهمانی بازمی‌گردند تا شئ فراموش شده را با خود ببرند اما وقتی بار دیگر وارد میهمانی می‌شوند دیگر نه افراد درون میهمانی همان افراد قبلی‌اند و نه موزیک، المان‌ها و دکور داخل ساختمان، همان موزیک و المان‌های پیشین است! آن‌ها در میهمانی‌اند، میهمانی‌ای که دستِ کمی از یک میهمانیِ نرمال با تمام عناصرش ندارد‌! روایت مبتنی بر جستجویی برآمده از نقطه‌ای است که برای شخصیت‌ها به واسطه‌ی گذر زمان و تغییر شرایط و اوضاع و احوال غیرقابل رویت بوده و یا دسترسی بدان بخش از ذهن‌شان با دشواری همراه است.

در واقع بخشی از وجود هر یک‌شان در نقطه‌ای از ذهن دیگری جا گذاشته شد و گاهن باعث می‌شود که هر یک برای دست یافتن به «امرِ وانهاده شده» جستجو را آغاز کند و همچون شخصیت‌های داستان‌مان در «میهمانی» به محل برگزاری‌ رویداد بازگردند. نورا (با بازی گرتا لی) و هِه‌سانگ (با بازی تِه یو) نه تنها با جدایی‌شان در میزانسنی زیبا که هر کدام راهی مجزا (سر بالا با پلکانی متفاوت و سر پایین با کف‌پوشی سنگی) را به سمت عمق کادر می‌پیمایند و نه با وداع‌شان در چیدمان انتهایی (ولو با نمایش‌شان در پلان‌هایی نزدیک و مجزا از یکدیگر) از یکدیگر خلاص نمی‌شوند! فیلم سینمایی زندگی‌های گذشته (۲۰۲۳) می‌توانست بعد از ترکِ هه‌سانگ و نشستن در ماشین تمام شود اما فیلمساز به این پایان قانع نبوده و می‌خواهد بر وجود حس ناگفته‌ی موجود درونِ ذهنش تاکید نماید. کما این‌که سکوت و میزانسن رو در رو ماندن‌شان در کنار خیابان بی‌آن‌که با ورود پلانی دیگر شکسته شود، می‌تواند دلیلی متقن بر ناگفته‌ها و وجود همان شئ درون ذهن‌شان باشد.

نورا بعد از رفتنِ هه‌سانگ با زیرکی‌ای فرمال از سوی فیلمساز در پلانی متحرک از او به سمت خانه و آرتور کلام‌بندی می‌شود. نمای متحرکی که طی حرکت افقی‌اش نه تنها کنش صحنه را دنبال می‌کند (به انگیزه‌‌ای ساختی) بلکه گزاره‌ای توصیفی نیز برای انتقال وضعیت روحیِ او فراهم می‌آورد. در واقع دوربین با هم‌‌قدم شدن با او از موتیفِ فرمال(نمای متحرک) که از نقطه‌ای به بعد (ورودِ هه‌سانگ به نیویورک) بهره جسته و دست به نقطه‌گذاری‌ای قابل توجه و نوعی آشکارسازیِ روایی می‌زند. ما به عنوان بیننده و با توجه به کارکردِ دوربین متحرک در طول فیلم در دنبال نمودن نورا و هاسونگ به نتیجه‌ای برگرفته از معنایی تلویحی (ضمنی) دست می‌یابیم.

الگوی جستجو‌ برای یافتنِ عنصرِ در ظاهر مغفول و جا گذاشته شده در دیگری که می‌تواند نوعی مک‌گافین مدرن تلقی شود با این تفاوت که این‌جا «آن‌چه که در عین مشخص نبودن نقشی اساسی در پیش‌برد داستان دارد» در فیلم عاشقانه زندگی‌های گذشته (۲۰۲۳)، تا حدود زیادی مشخص و معین بوده و مسئله عدم وقوف کامل شخصیت‌های داستان و یا گریز عامدانه‌ی‌شان از یافتنِ آن است. نورا و هه‌سانگ در میانه‌ی فیلم در پلان‌هایی از خلال چهارچوبی دیگر (لپ‌تاپ) به نمایش در می‌آیند. تمهیدی برای نمایش موقعیت تماشاچی‌گونه‌ی هر کدام‌شان که از منظری دیگر نشان دهنده‌ی میلی نهفته به یکدیگر دارد. در واقع چنین شگردی علاوه بر تبادل جایگاه سوژه‌ی تماشا و تماشاچی، جنبه‌‌ای مثبت از مدرنیته را در زدودنِ محدودیت‌های ارتباطی به میان می‌کشد.

در بخش‌های از فیلم کره‌ای زندگی‌های گذشته (۲۰۲۳) این دو شخصیت در پلان‌هایی جدا و در چهارچوبِ صفحه‌ی نمایشِ وسیله‌ی الکترونیک‌شان قرار دارند‌ بدین معنا که شاید به صورت کامل از وحدتِ تصویریِ واقع‌گرایانه(حضورِ واقعی هر دو در زمان و مکانی مشابه) برخوردار نباشند اما از سویی دیگر بر اعتمادشان به سینما (تصاویر متحرک) در اعطای چنین موقعیتی تاکید می‌نماید. درونِ کافه با دوستانش و پس از ورود هه‌سانگ به نیویورک، دوربین متحرک دوباره سر برمی‌آورد. دوربین در چرخشی آرام و با طمأنینه از هه‌سانگ آغاز و دوباره به او ختم می‌شود‌. اجرایی که در صورت استفاده از تدوین و زبان برش و انتقال، ابتر باقی می‌ماند‌ به این خاطر که اختصاص یک نمای مستقل به دیگر افراد (دوستانش) بدین معنی است که او در جایگاهی مهم قرار داشته و چنین معنایی نیازمند انتقالی متهورانه‌تر و مستقل‌تر دارد‌. دوربین در ادامه وقتی نورا برای دیدن هاسونگ به پارک می‌رود، طیِ حرکت‌هایی روی محور افقی( Pan) و اجتناب از برش‌ها خط و ربطی فرمال و قدرتمند را می‌آفریند. تمهیدی موتیف‌گونه که در سکانس‌های بعد و در قالب نماهای متحرک بلند تکرار می‌شود.

دنیای نهفته‌شان در چیدمان‌هایی بسیار هوشمندانه جلوه‌ای از حضور می‌یابند. نمونه‌اش سکانسی است که در نمایی دو نفره به تصویر کشیده شده‌اند در حالی که در پس‌زمینه وسیله‌ای (از تجهیزات شهربازی) به دور خود می‌چرخد. و خبر از جریان اندیشه‌ها و احساساتِ به حاشیه رانده شده می‌دهد. درنگ‌های دوربین بر روی چهره‌ها به خصوص چهره‌ی. نورا و اجتناب از برش به چهره‌ی هه‌سانگ در صحنه‌های گفتگوی‌شان در کنارِ پس‌زمینه‌ای از کلان‌شهرِ نیویورک و فضای روشن ته‌مایه‌ی آبی‌رنگ که در کانتراستی درست با قاب‌های تنگ و محدود خانه و اعطای فضاهای منفی اطرافِ آرتور و ته‌مایه‌ی نارنجیِ متمایل به قهوه‌ای در کنارِ نمایشِ غروب خورشید، تشکیل واریاسیون‌هایی را می‌دهد چه در پیش‌برد قصه نقش مهمی را ایفا می‌کنند.

هر چند به نظر میرسد که نمایش مجسمه‌ی آزادی در پس‌زمینه به عنوان معانی ارجاعی (ارجاع به لوکیشن) و معانی تلویحی (آزادیِ نورا/ تجربه‌ی حسی از آزادی) کافی به نظر می‌رسد اما با برش به پلانی جدا، به پیش زمینه فراخوانده می‌شود (واجدِ تاکیدی زیبایی‌شناسیک می‌شود) تا مبادا ارجاع چارلی در مکالمه‌ی سه‌نفره‌شان به مجسمه‌ آزادی با ابهام مواجه شود. این مساله در بلاکینگ سکانس مکالمه‌ی آرتور و نورا بعد از ملاقات نورا و هاسونگ جلوه‌ای برجسته‌تر می‌یابد. ما نورا را ابتدا جلوی آینه و بعد در نما-نمای معکوس با آرتور می‌بینیم‌. پلانی که در آن اثری از آرتور مشاهده نشده اما در پلان آرتور بخشی از سرشانه‌ی نورا مشخص است. آرتور نورا را همچنان در زندگی‌اش می‌بیند اما نورا گویی به دنبالِ اطمینان یافتن از ساعتِ قرار قبلی‌اش با کسی دیگر است. فیلم سینمایی زندگی‌های گذشته (۲۰۲۳)، که یکی از بهترین فیلم‌های عاشقانه امسال به‌حساب می‌آید، هوشمندانه و بدون استفاده از روایاتِ تو در تو و به ظاهر سوررئال، امکاناتِ تصویریِ گل‌درشت و شخصیت‌های رادیکال، ما را با گذشته که نه با المانی رها شده در گذشته روبرو می‌سازد.

نویسنده: مصطفی خانی‌پور (تحریریه ماجرا)

نقد فیلم زندگی‌های گذشته (۲۰۲۳): در دنیای تو ساعت چند است؟

مصطفی خانی‌پور

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.