جستاری درباره‌ی سریال کمدی «دبستان ابوت» (Abbot Elementary) در نسبت با فضای واقعی مدرسه و نمونه‌های موفق ماکیومنتری (Mockumentary) یا مستندنما

بعید می‌دانم در میان دوستداران سیتکام کسی باشد که یک بار هم شده برش‌های زندگی روزمره‌ی خودش را در قالب سریال کمدی تصور نکرده باشد. اساساً این خصلت سیتکام است که فضایی ملموس و شبیه به زندگی روزمره بسازد و مخاطبانش در حال تماشای آن هر بخشی را به زندگی خود ارجاع دهند و در حالت موفقش در زندگی روزمره، اتفاقات واقعی را به بخش‌های مختلف سریال وصل کنند.

و اما پس از همه‌ی این‌ها عیش سیتکام‌بازها آنجا تکمیل می‌شود که با گروه‌های نزدیکی که در روزمره با آن‌ها در ارتباطند، یعنی خانواده، دوستان یا همکاران، سریال را ببینند تا ارجاع‌ها و شوخی‌هایشان درک شود و همذات‌پنداری جمعی را تجربه کنند. سریال کمدی که بیش از همه این بستر را برای من فراهم کرد آفیس (The Office) بود. آن قدر که وقتی با دوستان مدرسه و دانشگاهم که کم‌کم همکارانم در مدرسه شده بودند سریال را می‌دیدیم، می‌گفتم بدون شک من هم روزی سیتکامی مانند آفیس خواهم نوشت که ناگفته‌های اتفاقات عجیب و غریب مدرسه را به تصویر بکشد.

سریال کمدی آفیس سیتکامی در قالب ماکیومنتری است درباره‌ی فضای خسته‌کننده‌ی یک شرکت فروش کاغذ! با شوخی‌های معذب‌کننده و در قسمت‌های ابتدایی، آزارنده و چهره‌هایی بیش از حد معمولی که همگی مانند خود ما از روزمرگی و کارمندی به ستوه آمده‌اند. در وهله‌ی اول هر قدر هم که همه چیز ناخوشایند باشد اما به شدت همدردی مخاطب را برمی‌انگیزد، که این امر اتفاق مهمی در قالب مستندنما است. اما همه چیز می‌توانست مخاطب را پس بزند اگر با هوشمندی و بی‌پروایی خالقان سریال همین شوخی‌های عجیب و رک و ناخوشایند در مسیر درست قرار نمی‌گرفتند و درک نمی‌شدند. موفقیت سریال آفیس انگلیسی و تکرار و گسترش آن در نسخه‌ی آمریکایی، گویی مسیر و الگویی ساخت برای سازندگان بعدی تا به سراغ مشاغل دیگر بروند و در همین قالب مستندنمای کمدی بسازند و مجموعه‌های کمدی «بروکلین۹۹» (Brooklyn 99) و «دبستان ابوت»‌ از همین دست هستند، که هیچ کدام حتی به آفیس نزدیک هم نشدند.

القصه من هم طبعاً وقتی متوجه شدم بالاخره مدرسه هم به این وادی کشیده شده بسیارهیجان‌زده شدم و با دیدن لیست جوایز سریال آن هم تنها با ساخت دو فصل با کنجکاوی بیشتری به سراغش رفتم. هر چند که انتخاب فضای و زمینه‌ی فرهنگی و نژادی یعنی مدرسه‌ی دولتی کم‌برخوردار مخصوص سیاه‌پوستان در فیلادلفیا هم می‌توانست برخی از این جوایز را توجیه کند!

بیان داستان این سریال کمدی مانند هر سیتکام دیگری سهل و ممتنع است. در مفصل‌ترین حالت می‌توان گفت روایت معلم جوان و پرنشاطی به نام «جنین تیگس» (Janinie Teagues) است که در کلاس دوم مدرسه‌ی دولتی ابوت درس می‌دهد و با وجود مشکلات فراوان معلمی و همکارانی که درگیر روزمرگی هستند می‌خواهد اتفاقات مثبتی را رقم بزند.

فضای سریال مانند شخصیت خود جنین بسیار (و گاهی بیش از حد) مثبت‌گرا و نمایشی است. همین مسئله از همان قسمت‌های اول به شدت ناامیدم کرد و مهم‌تر از آن نکات شخصیت‌پردازی بود که مهم‌ترین رکن سیتکام است. قالبی که به درستی در سریال کمدی ساینفیلد (Seinfeld) «‌نمایشی درباره‌ی هیچ چیز» (A Show About Nothing) خوانده شد. داستان درباره‌ی هیچ چیز نیست و همه چیز را باید در شخصیت‌ها جست‌وجو کرد. پس در سیتکام‌ها آنجا که پای شخصیت‌ها بلنگد، کل نمایش سقوط خواهد کرد.

پیش از ادامه‌ی تحلیل اثر باید بگویم که در بخش‌های مهمی از یادداشت از دیدگاه یک معلم کار را تحلیل خواهم کرد اما همواره باید تفاوت‌های فرهنگی و سیستم آموزشی را درنظر داشت که در حال حاضر ما به اقتضائات محیط آموزشی مدارسی که منبع الهام اثر بوده‌اند، آگاه نیستیم و فقط می‌توانیم باورپذیری ان را در نسبت با واقعیت جامعه‌ی خودمان بسنجیم.

پیش از هر چیز شما را با شخصیت‌ها آشنا می‌کنم.

جنین تیگس: با بازی کوئینتا برانسون (Quinta Brunson) که سازنده‌ی این سریال کمدی نیز هست، شخصیت اصلی و دختری از هر نظر ساده، پرحرف، مثبت‌نگر و پر جنب‌وجوش است که نه تنها معلمی را دوست دارد بلکه احساس تعلق زیادی به مدرسه و همکارانش دارد و دائماً سعی می‌کند هر مشکلی را کنار بزند و تأیید دیگران را به دست بیاورد. چنان که خیلی سریع متوجه می‌شویم او مانند بسیاری از ما پر از ترس، نگرانی، ضعف و تروماهای کودکی و بزرگسالی است و برخلاف پرحرفی‌هایش اتفاقاً اعتماد به نفس چندانی ندارد و زودرنج است. تعلق بیش از حد او به مدرسه و اصرارش برای دوستی عمیق‌تر با همکاران هم ناشی از ضعف او در برقراری روابط خارج از مدرسه است. همچنان که می‌بینیم او در زندگی عاشقانه‌ی خود از زمان دبیرستان تا به حال با یک نفر بوده و هر چند که به وضوح در رابطه از او سوءاستفاده می‌شود و شاید وجوه اشتراک زیادی با دوست پسرش ندارد اما به سختی می‌تواند از دایره‌ی امنش خارج شود و از طرفی او اصلا هیچ دوست نزدیکی خارج از مدرسه ندارد که همین موضوع بارها دستمایه‌ی شوخی بوده است.

نکته‌ی دیگر درباره‌ی جنین روابط خانوادگی اوست که چند بار در طی اتفاقات مختلف به عجیب بودن مادر و خواهرش و بی‌مسئولیتی خواهر در بحران خانوادگی اشاره می‌کند و ما در نیمه‌ی پایانی فصل دوم مادر و خواهرش را می‌بینیم که در همان دیدارها هم می‌توان گفت یکی از اندک بخش‌های خوب شخصیت‌پردازی سریال، ورود مادر جنین در قسمت پایانی فصل دوم است. فردی که درست نقطه‌ی مقابل جنین قرار دارد و گویی نسخه‌ی دیگری از مدیر بی‌مسئولیت و سرخوش مدرسه، ایوا، است. هر چی بیشتر می‌گذرد و مسائل جنین و خانواده‌اش بیشتر برای ما مشخص می‌شود بهتر متوجه می‌شویم چرا تأیید و توجه باربارا، قدیمی‌ترین عضو ابوت برای جنین انقدر مهم است و او را مادر کاری خود صدا می‌زند!

گرگوری ادی (Gregory Eddie): با بازی تایلِر جیمز ویلیامز (Tyler James Williams) معلم جایگزینی است که ابتدا موقت به ابوت فرستاده می‌شود و متوجه می‌شویم که او درحقیقت برای شغل مدیریت آزمون داده بوده اما رد شده و شغل به ایوا رسیده که دیدن فرد نالایق و سرخوشی چون ایوا برای گرگوری یک شکنجه‌ی به تمام معناست. به همین دلیل او ابتدا هیچ علاقه‌ای به تدریس ندارد و کم‌کم با کمک جنین و دیگران کلاسش را می‌سازد و بهتر می‌کند تا جایی که در پایان فصل اول، درخواست استخدام به عنوان معلم اصلی را می‌دهد.

از اولین سکانس ورود گرگوری یعنی زمانی که به دستشویی می‌رود و جنین را می‌بیند مشخص است که قصه‌ی عاشقانه در محل کار متعلق به این دو نفر خواهد بود. در حالی که گرگوری برخلاف جنین تقریباً خالی از شور و شوق به هر چیزی است، حتی در جزئياتی مثل غذا خوردن هم با خوراکی‌های محبوب و جالب مثل پیتزا میانه‌ی خوبی ندارد. (هر چند که می‌فهمیم این مسئله هم ریشه در تربیت او و مشخصاً پدر نظامی‌اش دارد) او جدی، واقع‌گرا و منظم است و از توجه دوری می‌کند. هر چند جزئیات و ظرایفی هست که در آن‌ها با جنین اشتراک نظر دارند که البته ما آن را جداگانه در شخصیتشان کشف نمی‌کنیم، بلکه هر جا نویسندگان بخواهند ما بفهمیم «چقدر آن‌ها به هم می‌آیند!» این ویژگی‌ها بروز پیدا می‌کنند.

جیکوب هیل (Jecob Hill): یا همان جیک با بازی کریس پرفتی (Chris Perfetti)، معلم سفیدپوست کلاس هشتم است که همزمان با جنین وارد مدرسه شده و او هم شور و شوق خاصی دارد. هر چند او رنگین‌پوست نیست اما نویسندگان این سریال کمدی او را در اقلیتی دیگر یعنی هم‌جنسگرایی جا داده‌اند که عملاً تا اینجای داستان نکته‌ی چندان مهمی در شخصیت‌پردازی او یا موقعیت‌های کمدی نبوده. (این را مقایسه کنید با شوخی‌های درخشان با همجنسگرا بودن اسکار در آفیس یا حتی آثار ملایم و مهربانی مانند فرندز (Friends) و مدرن فمیلی (Modern Family))

جیک هم مانند جنین رفتارهای نمایشی و خاصی دارد، بسیار حساس است و کم‌تجربگی او را در اختلالات مختلف ارتباطی‌اش با نوجوانان می‌بینیم. او به عنوان صمیمی‌ترین دوست جنین همیشه از او در حضور و غیبتش حمایت می‌کند و شاید تنها نکته‌ی ظریف درباره‌ی شخصیت او اعتقادات عجیب و غریبش به تئوری‌های توطئه و نظرات نامحبوب است که اوج آن در فصل دوم درباره‌ی کریسمس نشان داده می‌شود. که البته همین هم کلیشه‌ی بیش از حد تکراری در سنت سیتکا‌م‌هاست که یک شخصیت به دلیل خاطرات تلخ از یک عید یا اتفاق شاد بدش می‌آید و اینجا حتی به شکل عمیقی هم به آن پرداخته نشده است.

باربارا هاوارد (Barbara Howard): با بازی شریل لی رلف (Sheryl Lee Ralph) معلم مهد کودک و باسابقه‌ترین معلم دبستان ابوت است. او در کارش دقیق و حرفه‌ای است و دانش‌آموزان قدیم ابوت از او بهترین خاطرات را دارند. به شکلی اغراق‌شده مذهبی است و تقریباً با هر اتفاق جدیدی که خلاف شیوه‌های همیشگی باشد، از جمله دستورالعمل‌های آموزش‌های جدید و صد البته اقدامات و تصمیمات ناگهانی جنین مشکل دارد. در اکثر موارد هم حق با بارباراست و پیام اخلاقی این است که کمی آرام باشیم و به حرف بزرگ‌ترها گوش دهیم و از سوی دیگر هم بزرگ‌ترها کمی به جوان‌ها میدان بدهند و به حرفشان گوش کنند. دقیقاً همینقدر صریح و گل‌درشت. یعنی اگر پایان هر قسمت این سریال کمدی، یک مکالمه‌ی خوشایند درباره‌ی تفاوت‌ها، تغییرات و اشتباهات نباشد انگار آن قسمت ناتمام است. درست است که باربارا شمایلی از شخصیت‌های سنتی و مذهبی است و به اقتضای کمدی باید مقداری در آن‌ها اغراق کرد اما این ویژگی‌ها بیش از ان که کاریکاتوری و خنده‌دار باشند نمایشی و مصنوعی هستند. باز هم سریال آفیس را به یاد بیاورید که شخصیت آنجلا در آن فرد مذهبی نسبتاً افراطی بود اما این نکته با هوشمندی بروز داده می‌شد و دستمایه‌ی خلق شوخی قرار می‌گرفت.

ملیسا شمنتی (Melissa Schemmenti): با بازی لیزا آن والتر (Lisa Ann Walter) معلم موردعلاقه‌ام در سریال کمدی دبستان ابوت است، که مانند جنین کلاس دوم را دارد و در بسیاری موقعیت‌ها تفاوت نگاه و عملکرد او را با جنین به وضوح می‌بینیم. او هم مانند باربارا معلم باسابقه‌ای است و همچنین سفیدپوست و ایتالیایی‌تبار است (باز هم اندکی اقلیت!) اما به نظر می‌رسد به دلیل تجربه و سرسختی ذاتی‌اش برخلاف جیک قرار گرفتن در میان سیاه‌پوستان او را نگران نمی‌کند. نکته‌ی جالب درباره‌ی حضور سفیدپوستان در سریال این است که برخلاف جامعه‌ی واقعی اینجا به دلیل برش خاصی که زده شده اتفاقاً آن‌ها در اقلیت هستند و جدا از این که همواره باید کلیشه‌های نژادپرستانه درباره‌ی خود را کنار بزنند، در عین حال با برخی عناصر فرهنگی سیاه‌پوستان مانند شناختن هنرمندان محبوب بیگانه‌اند.

ملیسا هم هرچند کلیشه‌های یک زن سرسخت ایتالیایی‌تبار که از خانواده‌ای شبه‌مافیایی آمده و دوستان خلافکار بسیاری دارد، خالی نیست. اما اول این که صرف حضور چنین شخصیت در مدرسه آن هم به عنوان معلم کلاس دوم تضاد جذاب و متفاوتی است و دوم ظرافت‌ها و ابهامات کنجکاوی‌برانگیز درباره‌ی این شخصیت بیش از بقیه است. (البته پس از شخصیت آقای جانسن) ملیسا در عین حال که مشخصاً با خلافکاران در ارتباط است، دست بزن دارد و همواره راه حل‌های خشن و غیرقانونی برای مسائل مطرح می‌کند اما در مقام معلم فردی مهربان، صبور و خوش‌مشرب است و همه‌ی این‌ها به شکلی است که ویژگی‌های دیگر این شخصیت را مخدوش نمی‌کند. گویی در اثر سال‌ها معلمی به تجربه و پختگی‌ای رسیده که او را به این بلوغ رسانده است. چیزی که در باربارا دوست صمیمی او هم می‌بینیم.

ایوا کلمن (Ava Coleman): با بازی جنل جیمز (Janelle James) مدیر مدرسه و کمترین فردی است که به مدرسه و بهبود آن اهمیت می‌دهد. دیر می‌آید و زود می‌رود، به مشکلات جدی اهمیت نمی‌دهد، اساساً نمی‌داند در کلاس‌ها چه می‌گذرد و برایش مهم هم نیست و درنهایت بارها شده که بگوید اصلاً از مدرسه خوشش نمی‌آید. این که چطور با چنین ویژگی‌هایی مدیر شده هم در فصل یک مشخص می‌شود با اخاذی از مدیر بالا دست خود موفق شده این شغل را به دست بیاورد. فارغ از صلاحیت شغلی ایو جوانی سرخوش، بی‌خیال‌، بانمک، دغل‌کار، منفعت‌طلب و با اعتماد به نفس فوق العاده است. او بیشتر زمانش را در شبکه های اجتماعی می‌گذراند و گاه‌گداری کسب‌وکارهای مختلف راه می‌اندازد. هر چند او در کل فردی نالایق و بی‌مسئولیت است اما در موقعیت های مختلف که منفعتش ایجاب کند کارهای مهمی برای مدرسه یا همکارانش انجام می‌دهد یا متوجه می‌شویم که چون خودش در سختی بزرگ شده تبعیض و فقر و سختی در زندگی بچه‌ها برایش مهم است و هر کاری بتواند در این مورد انجام می‌دهد. ایوا همچنین شباهت بسیار زیادی به شخصیت جینا لنتی در سریال کمدی بروکلین ۹۹ دارد که شاید بتوان گفت ورژن سیاه‌پوست جیناست!

آقای جانسن (Mr. Johnson): با بازی ویلیام استنفورد دیویس (William Stanford Davis) سرایدار مدرسه و یکی از دوست‌داشتنی‌‌ترین شخصیت‌هاست. جدا از آن که سرایدارهای مدرسه در دنیای واقعی هم می‌توانند شخصیت‌های جذاب و پیچیده‌ای باشند، آقای جانسن به دلیل گذشته‌ی رازآلود و عجیب و غریب، اعتماد‌به‌نفس و خونسردی بامزه‌اش یکی از شخصیت‌های جذاب در سریال کمدی دبستان ابوت است. او گاه‌ سر به سر معلم‌های جوان می‌گذارد گاهی سعی می‌کند ابزارهای مختلفی برای آسان کردن کارش گیر بیاورد و به علت مدیریت فوق‌العاده‌ی ایوا گاه جای معلم‌ها را هم می‌گیرد مثلاً به عنوان معلم جایگزین سر کلاس می‌رود یا بلیط بسکتبال که کادوی روز معلم بوده به هیچ معلمی نمی‌رسد و او برنده می‌شود. درمجموع این شخصیت فرعی شاید زوایای جذاب‌تری از برخی شخصیت‌های اصلی داشته باشد.

ابوت به‌عنوان یک سریال کمدی:

همانطور که در توضیف شخصیت‌ها گفتیم، عمده‌ی نکات و ویزگی‌های آن‌ها یا بسیار نمایشی و بیش از حد واضح است یا اگر ظرافتی وجود دارد عمدتاً کلیشه‌های مرسوم سیتکام‌هاست و کمترین همذات‌پنداری را برمی‌انگیزد. خود من جز آن که امکان همذات‌پنداری را بسته می‌دیدم به جز ملیسا که بسیار شیه یکی از همکاران دوست‌داشتنی‌ام بود، شخصیت دیگری را حتی شبیه به معلم‌هایی که می‌شناختم، ندیدم و این پدیده‌ی عجیبی است چرا که در نمونه‌ی موفق آفیس و حتی نمونه‌های ضعیف‌تری مانند بروکلین ۹۹ به راحتی می‌توان افرادی را شبیه به آدم‌های دور و برمان پیدا کرد. حتی نکات جالب و غیرمنتظره‌ای که در شخصیت‌ها می‌بینیم در نود درصد مواقع فقط مربوط به پیش‌داستان آن‌ها و وقایع بیرون از موقعیت‌هاست و کمتر پیش می‌آید مخاطب خودش ذره ذره ظرافت‌های شخصیت را از میان واکنش‌ها، دیالوگ‌ها و تصمیمات او کشف کند. همه چیز کاملاً مشخص و قابل پیش‌بینی است.

در یکی از قسمت‌های این سریال کمدی، جنین سعی می‌کند آزمایشی علمی را که مخصوص پایه‌های بالاتر است و حتی خودش هم منطق آن را نمی‌داند، با دانش‌آموزانش اجرا کند که شکست می‌خورد و تأثیر بدی بر روحیه‌ی بچه‌ها می‌گذارد. در آنجا گرگوری به او گوشزد می‌کند که شاید همین مثبت‌گرایی اتفاق مثبتی نباشد و به ضرر آن‌ها تمام شود. همین اتفاق درباره‌ی سریال هم می‌افتد. سازندگان سریال حتماً با انرژي و قصدی مثبت خواسته‌اند زندگی روزمره‌ی معلمان فداکار(!) را به تصویر بکشند و انتقادی هم از سیستم آموزشی بکنند، اما این تصویر حداقل برای معلمانی که واقعاً این فضا را تجربه کرده‌اند آنقدرها هم واقعی به نظر نمی‌رسد و ضمناً جنبه‌ی انتقادی آن‌هم چندان قوی و جدی نیست. (مانند کمدی‌های بی‌خطر اما ژست‌دار چند سال اخیر کشور خودمان)

در مدارس اینطور نیست که معلم با سلاح عشق و ایمان به جنگ مشکلات برود. یا مثلاً خنده‌دار است که دانش‌آموزان در انشایی درباره‌ی ابرقهرمانان بنویسند معلم‌های ما قهرمانان ما هستند! حتی در مناسبات کوچک میان معلم‌ها این اتفاق که به کرات ناگهان وارد کلاس همدیگر شوند و درباره‌ی مسئله‌ای شخصی یا پیش‌پاافتاده حرف بزنند اتفاق رایجی نیست. هر چند بعضی از این عناصر دور از واقع مانند کارهای عجیب ایوا به عنوان مدیر (مثلاً این که هر کار بی‌اهمیتی را پشت بلندگوی مدرسه داد می‌زند) به جهت افزودن به بار کمدی قابل درک است اما نکته اینجاست که در همین سیستم آموزشی و مناسبات معلمی هم بسیاری ظرایف و دقایق هست که می‌توان با آن‌ها شوخی‌هایی حتی اغراق‌آمیز کرد و ما آن را در سریال ابوت نمی‌بینیم.

برخلاف مناسبات معلم‌ها بخش‌هایی که به روابط معلم و شاگردی اختصاص دارد و خصوصیات و مشکلات یک بچه‌ی مشخص را نشان می‌دهد (مانند کورتنی دوست‌داستنی و ناقلا که کل کلاس را در جیبش می‌گذاشت.) به مراتب جذاب‌تر، ملموس‌تر و حتی بانمک‌تر هستند.

با همه‌ی این اوصاف سریال کمدی ابتدایی ابوت را همچنان به معلمان توصیه می‌کنم و شاید حتی دیدن آن در محیط‌های آموزشی خالی از لطف نباشد و بتواند بابی برای بحث درباره‌ی مسا‌ئل مدرسه باشد. اما همچنان اگر بخواهم لذت هم‌صحبتی با همکارانم را بیشتر کنم به آن‌ها سریال آفیس را پیشنهاد می‌دهم که از هر جهت نسبت به نمونه‌های مشابه بی‌نظیر است.

تا به حال دو فصل از این سریال ساخته شده و من امیدوارم در فصل‌های بعد شاهد پیشرفت در شخصیت‌ها و موقعیت‌ها باشیم اما همانطور که پیشتر هم اشاره کردم سریال ابوت وضعیتی مانند خود جنین دارد، کوتاه قامت است و از ارتفاع می‌ترسد. شاید هنوز در کلاس دوم آزمایش تخم مرغ‌ها برایش زود باشد باید صبر کرد و دید آیا تا کلاس هشتم به آقای ریکی جرویس می‌رسد؟

اگر شما هم معلم یا دانش‌آموز هستید نظرتان را درباره‌ی این سریال برایمان بگویید و اگر در فضای آموزشی نیستید چه چیزی این سریال را برای شما جذاب کرده است؟

نویسنده: مریم شایسته (تحریریه ماجرا)

نقد سریال دبستانِ ابوت: کمدیِ مستندنما در فضای مدرسه

دوره های مرتبط

نظرات کاربران

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.