در این نقد روان‌شناسانه‌ بر فیلم مردی به نام اتو ۲۰۲۲، مفهوم سوگواری را با توجه به نظریه‌ی الیزابت کوبلر راس Elisabeth Kübler-Ross روان‌درمانگر مشهور سوئیسی، بررسی می‌کنیم. فیلم مردی به نام اتو 2022 A Man Called Otto به کارگردانی مارک فورستر Marc Forster، درامی برگرفته از کتاب مردی به نام اوه (نوشته‌ فردریک بکمن) درباره‌ی مرگ، سوگواری و زندگی پس از فقدان است. در این فیلم بازیگرانی مثل تام هنکس Tom Hanks، ترومن هنکس Truman Hanks وماریانا تروینیو Mariana Trevino به ایفای نقش پرداخته‌اند.

درباره سوگ

از دست دادن، از ناگزیرترین قسمت‌های زندگی است و سوگواری به دنبال آن می‌تواند در نقطه‌ی مقابل زندگی قرار بگیرد و فرد را از همه‌ی آنچه آن را زندگی عادی می‌نامیم دور کند. در این متن به سوگواری و زندگی در فیلم مردی به نام اتو می‌پردازیم، دو مسیری که تقریباً در نقطه‌ی مقابل یکدیگر قرار دارند و فرد سوگوار در جایی از افکارش یا به تدریج جای زندگی را باز می‌کند و یا مرگ را.

داستان فیلم مردی به نام اتو ۲۰۲۲:

اتو به‌سوی مرگ

آقای اتو (Otto) با بازیِ تام هنکس، شش ماه پیش همسرش، سونیا را ازدست‌داده است و حالا به نظر می‌رسد از همه‌چیز عصبانی است و ترجیح می‌دهد بمیرد و این دنیای بدون سونیا را تحمل نکند. او معتقد است باید سخت‌گیرانه همه‌ی قوانین را رعایت کنیم و اجازه نمی‌دهد کسی از زیر این مسئولیت قسر دربرود. به هرکس از جاده‌ی جلوی خانه‌اش با ماشین رد شود اخطار می‌دهد که اینجا فقط برای ساکنین است، حوصله‌ی صحبت با همسایه‌های جدیدش، ماریسل Marisol و تامی Tommy را ندارد.

ماریسل گاهی برای او غذا و شیرینی‌های لذیذ می‌آورد و اتو با اکراه می‌پذیرد؛ اما کم‌کم انگار مزه‌ی غذاهایی که ماریسل برای او می‌پزد او را به یاد زندگی می‌آورد حتی زمانی که بعد از خوردن دست‌پخت دل‌چسب ماریسل، مشغول به دار آویختن خودش می‌شود؛ و چون میخی که طناب را به آن وصل کرده، از دیوار جدا می‌شود او با سرفه روی زمین می‌افتد و نمی‌میرد، اما اتو کوتاه نمی‌آید او بازهم امتحان می‌کند. شاید باید راه بهتری را برگزیند ولی به‌هرحال او باید بمیرد و در این موضوع شکی نیست.

زندگی به‌سوی اتو

در فیلم مردی به نام اتو، به‌موازات این‌همه اقدامات ناموفق اتو برای پایان دادن به زندگی‌اش، زندگی در قالب اشخاص و حیوانات او را به‌سوی خودش سوق می‌دهد. ماریسل همچنان محبتش را به‌عنوان یک همسایه و دوست ابراز می‌کند و گربه‌ای لجوج و پیر مدام سر راه اتو سبز می‌شود تا اینکه کم‌کم مجبور می‌شود که از او در برابر سرما در خانه‌اش نگهداری کند، فردی به نام مالکوم (Malcolm) که شاگرد سونیا بوده است با او احساس صمیمیت می‌کند ولی اتو سفت‌وسخت تر از آن است که بامحبت‌های گاه‌وبیگاه دیگران متوجه زندگی خودش شود. او با خاطرات سونیا زندگی می‌کند تا روزی که بالاخره به او برسد، در دنیایی دیگر...شاید.

چرا اتو نمی‌میرد؟

اتو دوباره خودش را می‌کشد، این بار با اسلحه‌ای شکاری که احتمال نمردنش را پایین می‌آورد. این صحنه‌ها آمیخته با خاطرات اتو از تصادفی است که باعث شد آن‌ها فرزندشان را از دست بدهند و این لحظات درواقع به نظر توجیهی است برای اینکه اتو به این مرحله از فروپاشی روانی رسیده است که ممکن است ماشه را بکشد ولی در همین لحظات تعلل، سونیا در مقابل او ظاهر می‌شود و از او می‌خواهد که «زندگی کند» و در همین آن صدای در خانه باعث می‌شود اتو با پایش به ماشه فشار بیاورد و تیر به سقف بخورد، این بار مالکوم می‌خواهد او را به زندگی دعوت کند.

اتو به‌سوی زندگی

از این صحنه است که اتو دیگر تصمیمش را گرفته که به زندگی برگردد. او صبحانه‌ای که مالکوم برایش تدارک دیده را می‌خورد و به دوستان قدیمش که در معرض از دست دادن خانه‌شان هستند کمک می‌کند تا خانه‌شان را پس بگیرند و زندگی را با همه‌ی آدم‌هایی که آن‌ها را احمق فرض می‌کرد، تحویل می‌گیرد.

سوگواری در فیلم مردی به نام اتو ۲۰۲۲

اتو شش ماه است که همراه زندگی‌اش را ازدست‌داده و این نکته‌ی کوتاه احتمالاً پاسخی است برای همه‌ی بدخلقی‌ها و دوری گزینی‌های اتو. او می‌گوید من برای سونیا زندگی می‌کردم و این گواه این است که نبود سونیا، زنی که به نظر می‌رسد خودش پر از عشق به زندگی بوده، زندگی را برای اتو بی‌معنی کرده است. حالا کمی از داستان جدا و به ابر تاریک سوگواری نزدیک شویم:

سوگ واژه‌ای به معنای غم و ماتم است و پاسخی است که انسان و یا شاید بسیاری از موجودات زنده به فقدان کسی یا چیزی می‌دهند. پس از مرگ دیگری، افراد واکنش‌های متفاوتی نشان می‌دهند و هریک به شیوه‌ای، روزهای بی‌حوصلگی را تا رسیدن به زندگی دوباره سپری می‌کنند.

در مطالعات روانشناسی الیزابت کوبلر راس، برای سوگ پنج مرحله در نظر گرفته‌شده است. زمان مشخصی برای گذراندن این مراحل وجود ندارد و شخص سوگوار ممکن است ماه‌ها در یک مرحله بماند.

مراحل سوگواری:

انکار: در این مرحله فرد برای اینکه پس از مرگ عزیزش، بتواند به زندگی ادامه دهد، همه یا بخشی ازآنچه برایش اتفاق افتاده را انکار می‌کند. در فیلم مردی به نام اتو، می‌بینیم که فیلم از جایی آغاز می‌شود که اتو از این مرحله عبور کرده است و کاملاً باور دارد که همسرش، سونیا را ازدست‌داده است.
خشم: در این مرحله از سوگواری که ممکن است هم‌زمان با سایر مراحل رخ بدهد، فرد سوگوار می‌خواهد بداند چرا چنین اتفاقی برای او افتاده است؟ او ممکن است از همه‌ی اطرافیانش و دوستانش عصبانی شود. ولی در پس این خشم درد فقدان شخصی که دوستش دارد نهفته است. در فیلم مردی به نام اتو، اتو احتمالاً حوالی خشم جا خشک کرده است. او از مغازه‌دار و همسایه‌ها و دوستانش خشمگین است و واقعاً اگر لایه‌های بیرونی رفتارش را کنار بزنیم، این عصبانیت با اتفاقات کوچک و نادیده گرفتنی اطراف او هماهنگ نیست. اتو خشمگین است از اینکه کسی را ازدست‌داده و حالا باید با این واقعیت که او دیگر نیست، زندگی کند.
چانه‌زنی: این مرحله از سوگ مربوط به زمانی است که فرد مدام از خودش و یا احتمالاً خدا می‌پرسد: چه می‌شد اگر او زنده بود؟ اگر بتوانم دوباره او را ببینم دیگر هرگز ناراحتش نمی‌کنم.

افسردگی: این مرحله را شاید بتوان ته‌نشین شدن واقعیت در عمق وجود فرد سوگوار دانست. در فیلم مردی به نام اتو، اتو علاوه بر خشم، در این مرحله نیز به سر می‌برد (همان‌طور که اشاره شد، این مراحل در هم ادغام می‌شوند و هم‌زمان اتفاق می‌افتد و لزوماً روندی خطی بین آن‌ها برقرار نیست.) اقدام‌های اتو برای کشتن خودش، نشانه‌ای از همین مرحله است. فهمیدن اینکه از درد سوگ، نمی‌توان فرار کرد ممکن است افرادی را به این سمت سوق بدهد که به زندگی خود پایان دهند. مهم‌ترین نکته در مورد خودکشی‌های ناموفق اتو، این است که او می‌خواهد خودش را بکشد تا بتواند در دنیایی دیگر نزدیک سونیا باشد. درنتیجه زمانی که سونیا از او می‌خواهد که به زندگی برگردد او دست از مرگ می‌کشد و به‌سوی زندگی قدم برمی‌دارد.
پذیرش: این مرحله به معنی راحت بودن با این واقعیت که کسی را ازدست‌داده‌ایم نیست، بلکه به معنی پذیرش واقعیت جدید زندگی پس‌ازآن فرد است. کم‌کم فرد سوگوار به این نتیجه می‌رسد که زندگی جدیدی بسازد و می‌پذیرد که زندگی او هرگز شبیه به قبل از سوگ نخواهد بود. در فیلم مردی به نام اتو، اتو گاهی وارد لحظه‌ی حال می‌شود و بین آن‌همه خشم و افسردگی، از غذایی خوشمزه لذت می‌برد یا برای بچه‌ها کتاب قصه می‌خواند. این غرق شدن اتو در لحظه خبر از زندگی جدیدی می‌دهد که اتو بالاخره پس از حرف‌های سونیا، می‌پذیرد.

از بهترین نکات فیلم مردی به نام اتو در ارتباط با سوگ، دوری از اغراق است. فیلم در نقطه‌ای مماس با واقعیت، طولانی بودن فرایند سوگ و گریز هرازگاهی انسان به زندگی جدیدش را نمایش می‌دهد و در این مسیر به‌خوبی عمل می‌کند. فضای سرد و دل‌مرده‌ی زمستانی و رنگ‌های تیره که کم‌کم در جشن تولد بچه‌ی ماریسل، جای خود را به رنگ‌های روشن و شاد می‌دهند، نمایانگر مسیری از سوگ به سمت زندگی هستند.

منبع:

https://grief.com/the-five-stages-of-grief

نویسنده: پرنیان مصطفوی (تحریریه ماجرا)

زندگی، سوگواری و مرگ در فیلم مردی به نام اتو ۲۰۲۲

پرنیان مصطفوی

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.