الگوهای سازندۀ کمدی در فرهنگ ایرانی: سریال دایی جان ناپلئون (نمره دوم)

از یادداشت قبل پرونده‌ای را درباره‌ی الگوهای کمدی‌ساز در فرهنگ ایرانی آغاز کردیم در اولین قدم سریال طنز ایرانی دایی جان ناپلئون را به عنوان یکی از بهترین و بارزترین آثار کمدی در سینما و همچنین ادبیات فارسی که بازتابنده‌ی ظرایف و دقایق مهمی از فرهنگ ایرانی است، بررسی کردیم. در شماره‌ی اول این یادداشت تمرکز ما بیشتر بر الگوهایی بود که وقایع اصلی داستان را پیش می‌بردند و عمدتاْ میان کتابِ ایرج پزشک‌زاد و سریالِ ناصر تقوایی مشترک بودند. در این شماره تمرکز بیشتری بر شخصیت‌ها و همچنین بحث اقتباس در این اثر خواهیم داشت.

بگذارید از تیترا‌ژ خاطره‌انگیز سریال شروع کنیم. از همان ابتدا نوع معرفی بازیگران سریال دایی جان ناپلئون ما را با اهالی خانه پیوند می‌دهد یعنی به جای نوشتن صرف نام بازیگران آن‌ها را زیرمجموعه‌ی خانواده‌های مختلف معرفی می‌کند و به این صورت هم نوعی نظم به این اثرِ نسبتاْ پرشخصیت می‌دهد و هم ما را کم‌کم به فضای صمیمانه‌ی داستان دعوت می‌کند. اینجا اما بیش از آن که درگیر نسبت‌های خانوادگی باشیم می‌خواهیم شخصیت‌ها را در نسبت با یکدیگر بشناسیم و با واکاوی روابط آن‌ها الگوی شخصیت‌های کمدی را در این اثر بررسی کنیم.

*آنچه تحت عنوان مومنت می‌آوریم کلمه‌ی moment است که ما آن را ترجمه نمی‌کنیم و با همین رسم‌الخط فارسی می‌نویسیم چرا که اشاره به تکیه کلام مشهور اسدالله میرزا «مومنت... مومنت» دارد.*

سعید و مومنت‌هایش

سعید، راوی داستان که در کتاب دایی جان ناپلئون نامی ندارد و در سریال احتمالاً براساس خود سعید کنگرانی نام‌گذاری شده، نوجوانی حدوداً شانزده ساله است که در اوج گرمای تابستان بذر عشقی ممنوعه در دلش کاشته می-شود و پیش از آن که بفهمد درگیر چه احساساتی شده تندباد حوادث آن را به کلی از جا می‌کند. گویی داستان ما از دو جهت روایت می‌شود، یکی داستان زوال و فروپاشی مردی در توهماتش و دیگر ماجرای سفر پسری در جست‌وجوی عشق تا رسیدن به معنای آن.

سعید کنگرانی با وجود سن کمش در میان تیم بازیگران حرفه‌ای توانست همه چیز را درباره‌ی سعید درست و به قاعده انجام دهد. از جدیت در عشق تا اضطراب و ترس تا ذکاوت و زیرکی و درنهایت معصومیت و پاکی. هر چند که به دلیل اقتضائات متفاوت سینما در اقتباس بسیاری از روایت‌های شخصی سعید حذف شده یا به صدای راوی (هوشنگ لطیف‌پور) سپرده شده است اما همچنان بازیگر سعید بار مهمی بر دوش دارد. فارغ از اعمالی که انجام می‌دهد و گفت‌وگوهایی که میان او و دیگر شخصیت‌ها می‌بینیم موتیفی در قاب‌های حضور اوست که به اشکال مختلف در حال استراق سمع و یافتن حاشیه‌ای مناسب برای جاسوسی است. نوع حضور او در این قاب‌ها علاوه بر حفظ پیوند او با اتفاقات، ما را هم به عنوان مخاطب وارد قصه‌های ریز و درشت خانه می‌کند.

ظرایف شخصیت‌پردازی سعید چه آن بخشی که مستقل است و چه آن بخشی که با عشق او معنا می‌شود در ارتباطش با چهار شخصیت بیش از هر جای دیگر نمایان است. لیلی به عنوان معشق، پوری فش‌فشو به عنوان رقیب عشقی و مش قاسم و اسدالله میرزا به عنوان راهنمایان و همراهانی که هر کدام به شکلی متفاوت به او کمک می‌کنند و محرم راز او هستند.

مومنت اول، سعید و لیلی:

لحظاتی که سعید و لیلی با هم دارند جز زمانی که در مهمانی‌ها مشغول شوخی و بازی هستند، اغلب دیدارهای کوتاهی آمیخته با شرم و ترس است. لیلی دختری منفعل و مطیع است که می‌خواهد سعید برای بهتر شدن اوضاع کاری کند اما خودش حاضر نیست رودرروی پدرش بایستد یا باعث ناراحتی او شود. در کل ما هر آنچه از لیلی می‌بینیم تصویر رایج و کلیشه‌ای از معشوق کلاسیک است اما با یک تفاوت بزرگ. لیلی به هیچ وجه زیبا نیست!

ایده‌ی انتخاب سوسن مقدم برای نقش لیلی بی‌شک درخشان و عمیق است که اتفاقاً ارتباطی به بازی او ندارد، نفس انتخاب چنین چهره‌‌ای خالی از معیارهای زیبایی و کاریزمای رایج معشوق، آن را مهم می‌کند. برای افرادی که کتاب دایی جان ناپلئون را خوانده بودند یکی از اولین نکاتی که جلب توجه می‌کرد و بابتش اعتراض هم می‌کردند همین بازیگر لیلی بود. اما تقوایی با هوشمندی چنین تصمیمی گرفته بود. چنان که اگر می-خواست می‌توانست مانند طاهره زن شیرعلی قصاب و اختر خواهر آسپیران چهره‌های متفاوتی را برای این نقش انتخاب کند. او فهم متفاوتی نسبت به رابطه‌ی عاشقانه در این اثر دارد و همان را در فیلم به تصویر کشیده. در حقیقت مسئله رابطه‌ی سعید و لیلی نیست و خود لیلی موضوعیت ندارد بلکه تجربه‌ی سعید از عشق که او را تا پایان داستان به فرد بزرگ‌تری تبدیل می‌کند محور بخش عاشقانه‌ی ماجراست.

مومنت دوم، سعید و پوری فش‌فشو:

سعید تصویری ملموس و واقعی از یک نوجوان است که به تازگی با احساسات خود رو‌به‌رو می‌شود و افکار و اقدامات معصومانه‌ی او در نظر مخاطب بزرگسال گاه حتی خنده‌دار جلوه می‌کند. یکی از اولین نمودهای آن زمانی است که به سرنوشت وحشتناک عشاق فکر می‌‌کند، ناگهان به یاد وجه اشتراک آن‌ها یعنی «رقیب» می‌افتد و رقیب اصلی خود را پوری، پسردردانه‌ی لوس دایی جان سرهنگ، می‌یابد. پوری هم از نظر سن و تحصیلات و هم از نظر نسبت فامیلی با لیلی (پسرعمو) بر سعید برتری دارد و از ابتدای داستان هم چند بار به وصلت پوری و لیلی اشاره می‌شود. هر چند تا زمان عقدکنان قمر که پوری به عشق سعید و لیلی پی می‌برد و سعید هم برجک سانفرانسیسکوی او را ناقص می‌کند، تقابلی جدی میان سعید و پوری اتفاق نمی‌افتد اما در هر قسمت از اتفاقات می‌بینیم که پوری برای خودشیرینی جلوی دایی جان آتش جنگ میان آقاجان و دایی جان را تندتر می‌کند و نقشه‌هایی که کل فامیل به زور و زحمت برای اقناع و فریب دایی جان کشیده‌اند را بر باد می‌دهد. از این جهت با وجود این که معمولاً او را در گوشه‌ای ساکت می‌بینیم، به هیچ وجه منفعل نیست و حتی در وقایع مهم داستان دایی جان ناپلئون مؤثر است. بهمن زرین‌پورِ جوان با چهره‌ای کشیده، درهم، رمزآلود و همینطور اندام دراز و نحیف یک پروتاگونیست جالب و در حد خودش قوی برای سعید قصه‌ی ما محسوب می‌شود. هر چند که از جهت هوش و دلربایی و حتی قدرت بدنی در حد و حدود یک رقیب جدی نیست اما شرایط باعث می‌شود این جوانک بی‌دست و پا در آخر عشق پاک سعید را نابود کند که حرص سعید و خنده و گریه‌ی ما را یک جا درمی‌آورد.

مومنت سوم، سعید و مش قاسم:

مش قاسم، نوکر دهاتی دایی جان اولین کسی است که به راز سعید پی می‌برد. گویی تنها موقعیتی که ممکن است مش قاسم چیزی را از دایی جان پنهان کند زمانی است که پای بچه‌ها وسط باشد. خصوصاً با سعید رابطه‌ی خوبی دارد و با وجود این که دائم به او درباره‌ی عاقبت هولناک عشق به لیلی هشدار می‌دهد اما همچنان پیغام‌های آن‌ها را می‌رساند و اگر فرصتی برای دیدار فراهم باشد آن را از سعید دریغ نمی‌کند. جدا از ماجرای عاشقانه‌‌ی سعید در طی اتفاقات مهم داستان بارها می‌شود که سعید سعی می‌کند از طریق خبر دادن به مش قاسم سرنوشت دعوا را تغییر دهد و نقشه‌های آقاجانش را که منجر به خشم بیشتر دایی جان می‌شوند خنثی کند.

درمجموع به نظرم زیباترین دیدار سعید و مش قاسم که از ماندگارترین لحظات فیلم هم هست (جالب این که در کتاب دایی جان ناپلئون هم به این شکل و با این پرداخت نیامده) زمانی است که سعید در قسمت اول برای مش قاسم شام می‌برد و نخستین بار به شکلی غیر مستقیم می‌خواهد بفهمد عاشق شده است یا نه. دیالوگ دلنشین و ساده‌ی مش قاسم در تعریف عشق شاید همچنان برای من از صادقانه‌ترین توصیف‌های این مفهوم باشد. «آن وقتی که نمی‌بینیش توی دلت پنداری یخ می‌بندن. وقتی که می‌بینیش توی دلت پنداری تنور نونوایی روشنه. همه‌ی مال و منال دنیای رو برای اون می‌خوای. خلاصه آروم نداری مگر این که اون دخترو برات شیرینی بخورن. اما اگر شوهر کرد و رفت دیگه واویلا. تو شهر ما یه نفر خاطرخواه شد. یه روز اون دخترو برای یه نفر دیگه عقد کردن. فردا صبحش همشهری ما راه بیابونو گرفت و رفت. حالا بیست ساله هیچکی نفهمیده چی شد؟ کجا رفت؟ پنداری دود شد و رفت آسمون...» پرویز فنی‌زاده چنان این کلمات را از صمیم قلب می‌گوید که گویی خود آن را تجربه کرده است. همچنین قسمت پایانی این دیالوگ، پیش‌داستانی برای مش قاسم در ذهن ما می‌سازد که آن همشهری درحقیقت خودش بوده و شاید علت همراهی او با سعید چنین ماجرایی باشد.

مومنت چهارم، سعید و اسدالله میرزا:

شازده اسدالله میرزا که در اصل قوم و خویش دوری است به دلایل مختلفی درگیر داستان شخصیت‌های ما می‌شود. هر چند او را در مجالس شور و مشورت در باب حفظ آبروی خانواده‌ی اشرافی می‌بینیم اما در اصل او ارادتی به این خانواده ندارد هیچ، اساساً اصالت آن را هم زیر سوال می‌برد و می بینیم که بارها و بارها در گفت‌وگو با سعید به ریش آن‌ها می‌خندد و از اقدامات آقا جان که بعضاً آبروی خانواده را نشانه می‌گیرد بدش نمی‌آید. با این حال اگر ترتیبی می‌بیند که نقشه‌های او به ثمر ننشیند فقط به خاطر سعید است.

او هر چند دیرتر از مش قاسم به راز سعید پی می‌برد اما با وجود تمام شیطنت‌هایش به مراتب تکیه‌گاه امن‌تر و جدی‌تری برای اوست. شازده اسدالله با هوش و رندی‌اش به شکلی متفاوت و بامزه از نقطه ضعف‌ها، علایق، حساسیت‌ها و ناآگاهی‌های آدم‌ها استفاده می‌کند و مسیر اتفاقات را به نفع سعید تغییر می‌دهد. او همچنان که به سعید کمک می‌کند دائم تأکید دارد که این کارها نتیجه نمی‌دهد و حتی اگر قائله ختم به خیر شود و پوری هم از سر راه برداشته شود باز هم راه وصال به لیلی هموار نیست مگر آن که با سفری به سانفرانسیسکو آدم بزرگ‌ها را مجبور کند رضایت دهند. سعید هر بار با شرم و در عین حال قاطعیت این پیشنهاد را رد می‌کند و در پایان داستان جایی که دایی جان رو به موت است و خطبه‌ی عقد لیلی و پوری خوانده شده باز هم این اسدالله میرزاست که در بحرانی‌ترین لحظه کنار سعید است و اینجاست که پرده از رازهای او برداشته می‌شود.

از ابتدای داستان چند باری به همسر سابق شازده اشاره شده بوده و تنها جایی که او را برافروخته و جدی می‌بینیم همین لحظات است. چنان که در سکانس پایانی سریال دایی جان ناپلئون به سعید توضیح می‌دهد او نیز در نوجوانی داستانی مشابه سعید داشته با این تفاوت که او به مراد دلش رسیده اما پس از دو سال همسرش از او دلزده شده و با شیخ عربی که در هر زمینه‌ای به مراتب بدتر از او بوده اما به قول خودش شاید سفرهای مفصلی به سانفرانسیسکو ترتیب می‌داده فرار می‌کند. با شنیدن این داستان متوجه می‌شویم که چه همذات-پنداری عمیقی میان اسدالله میرزا و سعید وجود داشته، هر چند که سعید هیچگاه اسدالله نمی‌شود و راه متفاوتی را پیش می‌گیرد اما تجربه‌ی دونفره‌ی آن‌ها تأثیر عمیقی در او می‌گذارد.

دایی جان و مومنت‌هایش

دایی جان و آقاجان:

تصور من از دایی جان پیش از دیدن سریال با توجه به جایگاهش به عنوان بزرگ خاندان و همچنین فرو رفتن در نقش یک سردار جنگی، فردی محکم، قلدر، اتوکشیده و با صدایی کلفت بود. (مثلاً چیزی شبیه لینگویینی منتقد ترسناک فیلم راتاتویی) حتی شاید با این اوصاف عزت الله انتظامی که کاندید دیگر این نقش بوده بیشتر این تصورات را برآورده می‌کرد. اما انتخاب هوشمندانه‌ی تقوایی ساخت کاریکاتوری بود که از اولین سکانس همه چیز را درباره‌ی دایی جان لو می‌دهد. هیکل لاغر و نحیف نقشینه و صدایی که آثار ضعف و پیری تماماْ در آن مشخص است در کنار حرکات آرام و به قولی پیرمردانه‌ی او و عبا و زیرشلواری ساده‌اش در کنار ادعاهای بزرگ و جملات قصار و توهم توطئه‌اش تضادهای مضحکی می‌سازند که در موقعیت‌های مختلف بار کمدی بیشتری به داستان اضافه می‌کنند و در عین حال برای ما تصویری دوست‌داشتنی و نزدیک از دایی جان می‌سازند.

جالب است بدانید تصویری که روی کتاب از دایی جان ناپلئون می‌بینیم را پزشکزاد پیش از انتخاب بازیگران کشیده و به تقوایی داده است. این تصویر در همان نگاه اول هم شباهت عجیبی با غلامحسین نقشینه دارد و خود تقوایی می‌گوید همان اول که دیدمش گفتم همین است دایی جان وارد شد! همانطور که پیش‌تر گفتیم دایی جان در دوره‌ی محمدعلی شاه درجه‌ی نایب سومی داشته و نهایت دلاوری‌اش مبارزه با اوباش در بیابان‌ها بوده. او شباهت‌هایی میان خود و ناپلئون بناپارت می‌بیند اما به قول راوی ظاهراً چیزی که از ناپلئون کم دارد دشمنی خونی با انگلیس‌هاست که به مدد قوه‌ی تخیل آن را می‌سازد و پر و بال می‌دهد.

او هرچند دشمنی با شوهرخواهرش را به ناپلئون و انگلیس‌ها ربط می‌دهد اما در اصل او نمی‌تواند بپذیرد فردی از طبقه‌ی دیگر با خاندان آریستوکرات مملکت وصلت کرده و در همان خانه سکونت دارد. شخصیت دایی جان همچنین از جمله شخصیت‌هایی است که از زندگی واقعی پزشکزاد الهام گرفته شده و خود او اشاره می‌کند که ترکیبی از افراد مختلف است اما اصلی‌ترین آن‌ها پدر خود اوست که دشمنی جدی با انگلیس‌ها داشته و شاید جرقه‌های نوشتن داستان بوده است. یکی از چرخش‌های جالب داستان زمانی است که اقا جان در اوج شکست تصمیم می‌گیرد بازی را عوض کند و به جای آن که مستقیم رو در روی دایی جان قرار بگیرد، فروتنانه از او عذرخواهی می‌کند و پس از آن جنگ سردی راه می‌اندازد که عملاً با تأیید دایی جان او را به ورطه‌ی شکاکی و تو هم عمیقی فرو می‌برد که از کنترل خارج می‌شود.

فارغ از تقابل‌های این دو نفر ظرافتی که در کتاب در حد اشاره به روزهای خوب گذشته به آن پرداخته می‌شود و در این سریال طنز ایرانی آن را بیشتر در بازی نصرت کریمی می‌بینیم باعث ایجاد رابطه‌ای عمیق‌تر و واقعی‌تر می‌شود. در اصل تقوایی وجوهی از پیوندهای عاطفی و بده بستان‌های گاه کودکانه‌ای را به رابطه‌ی میان این دو شخصیت اضافه می‌کند تا ما در مجموع چیزی بیش از یک کاریکاتور از دو قطب مخالف ببینیم. دو لحظه‌ی درخشان که در این مورد می‌بینیم یکی تأثر خالصانه‌ی آقا جان در سکانس مرگ دایی جان است و دیگر جایی که در همان قسمت‌های اول آقاجان تنها به سراغ تخته می‌رود و صفحه‌ی «از قند و شکر ساخته‌ام جوجه خروس» را می‌گذارد گویی که دلش برای هم‌بازی و رقیب قدیمی تنگ شده‌است.

مومنت دوم، دایی جان و مش قاسم:

محبوب‌ترین شخصیت در نظر ایرج پزشکزاد کسی نیست جز مش قاسم، که او نیز براساس فردی به نام مش عباس نوشته شده است. باغبانی که به قول نویسنده با قدرت تخیل بسیار قوی همیشه با حوصله جواب‌های مفصلی برای همه‌ی سوالات داشته و از این جهت برای ایرج کوچک و دیگر کودکان شخصیت بسیار محبوبی بوده است. مثلاً یک بار بچه‌ها از او درباره‌ی آدم‌های آبی که در کتاب‌ها خوانده بودند پرسیدند(احتمالاً چیزی مثل پری دریایی) و مش عباس هم با اعتماد به نفس گفته بله ما خودمان به چشم خودمان دیدیم که بالایشان شبیه آدم است اما پایینشان را لنگ بسته بودند و به چشم خودمان ندیدیم که چه شکلی است!

همانطور که می‌بینیم نقل همین خاطره از مش عباس هم معلوم می‌کند که تا چه حد مش قاسم قصه‌ی ما متأثر از اوست. مش قاسم نوکر دهاتی دایی جان در حقیقیت نسخه‌ی کوچک شده‌ی اوست و چنان که در مؤخره‌ی داستان (که در سریال کمدی دایی جان ناپلئون از آن خبری نیست) می‌خوانیم در آینده هم وقتی از زیر سایه‌ی دایی جان درمی‌آید هویتی مشابه او و بلکه بزرگ‌تر برای خود می‌سازد. او همواره با افزودن جزئیات یا حتی تصحیح خاطرات دایی جان سعی دارد خود را در دلاوری‌های او و همچنین دشمنی با انگلیس سهیم بداند. به شکلی که حتی در نبود او نیز این مسئله را بازگو می‌کند و به این شکل هویت خود را تغییر می‌دهد. حتی زمانی که در قسمت‌های آخر، دایی جان به او هم تهمت جاسوسی انگلیس را می‌زند و قصد کشتن او را دارد مش قاسم همچنان افتخار جاسوسی انگلیس را بر روی آوردن به واقعیت و نجات جانش ترجیح می‌دهد.

دایی جان و مش قاسم چه روی کاغذ و چه در قاب تصویر به معنی واقعی کلمه زوجی مکمل هستند که در کنار هم به اوج شیرینی می‌رسند. شاید اگر دایی جان را دون کیشوتی بدانیم مش قاسم برای اون چهره‌ی متفاوتی از سانکوپانزا باشد! نکته‌ی مهم دیگر درباره‌ی شخصیت او تعلق و پیوند عمیقش با غیاث‌آباد است. او پیش از آن که به صف دلاوران جنگ کازرون و ممسنی بپیوندد همواره در حال نقل قول اتفاقاتی از غیاث‌آباد و هم‌شهریانش بوده است و با پیشرفت وقایع و بزرگ شدن جنگ‌ها هم باز خاطرات غیاث‌آباد که کم‌رنگ نمی‌شود هیچ، وطنش را هم تبدیل به یک پایگاه مهم تقابل با انگلیس می‌کند.

شخصیت مش قاسم با بازی پرویز فنی‌زاده نه تنها ارتقا پیدا کرده و حتی در نظر خود نویسنده هم دوست‌داشتنی‌تر شده، بلکه از طرف دیگر بازیگر هم حتی پس از مرگ پیوندی جاودان با او داشته است. چنان که با مرگ نابه‌هنگام فنی‌زاده چند سال پس از ساخت سریال، روی سنگ قبر او دیالوگ مشهور «والا دروغ چرا؟ تا قبر آآآآ» حک شده است و به راستی که فاصله‌ی او تا قبر همین چهار انگشت بود. هرچند برخلاف سرنوشت فنی‌زاده در مؤخره‌ی کتاب متوجه می‌شویم که مش قاسم با فروختن زمین‌هایی که به او رسیده بوده برای خود اسم و رسمی به هم می‌زند و عمری طولانی دارد و به زعم من اگر سریال دایی جان ناپلئون در زمان و شرایط متفاوتی ساخته می‌شد می‌توانستیم اسپین آف جذابی از او داشته باشیم. اما به هر صورت تقوایی ترجیح داده با رفتن دایی جان داستان مش قاسم را هم برای ما تمام کند. شاید پس از این سریال تلاش‌های بسیاری برای ساخت یک شخصیت مکمل مشابه او شده اما هیچ کدام مش قاسم نشدند.

شازده اسدالله میرزا و مومنت‌هایش

مومنت اول، اسدالله و زنان:

اگر بخواهم اسدالله میرزا را به دوستان سریال‌بازم که دایی جان ناپلئون را ندیده‌اند معرفی کنم می‌‌گویم «ما در همین ایران خودمان بارنی استینسن (از سریال آشنایی با مادر) داشتیم قبل از این که اصلا بارنی به دنیا بیاید!»

اسدالله هم مانند بارنی فردی خوش‌پوش، هوشمند، کاریزماتیک و خونسرد است که مهم‌ترین خصیصه‌ی او دلبری از زنان است. هر چند که اسدالله برخلاف بارنی بیشتر تمرکزش روی زنان شوهردار است و در تمام سریال هم او را خواسته و ناخواسته دور و بر چنین زنانی می‌بینیم. حتی در سکانسی که به اجبار شبی را کنار عزیز السلطنه می‌گذراند و شوهرش دوستعلی سر می‌رسد در آن گیر و داری که دنبال جایی برای پنهان کردنش هستند وقتی عزیز پیشنهاد می‌دهد در گنجه قایم شود می‌گوید«شوهرا اول اونجا رو می‌گردن!» همانطور که می‌بینید استاد ما چنان تجربیات پرباری دارد که حتی شم قربانیانش را به خوبی می شناسد.

هر چند که همین ویژگی و جدا از آن سبک زندگی خوش‌گذران و رهای در کنار زبان بی‌پروایش در تأکید بر مسائل جنسی هرچند با کلمات رمزی مانند سانفرانسیسکو (رابطه‌ی جنسی) یا عضو شریف (آلت تناسلی مردانه) در مجموع خوشایند فرهنگ ما نیست، اما ظرافت‌های این شخصیت درکنار بازی روان و خودمانی پرویز صیاد او را برای مخاطب ملموس و نزدیک می‌کند. خاصه زمانی که درگیر ماجرای سعید می‌شود گویا ما هم او را در جناح خودمان می‌بینیم. همانطور که‌ پیش‌تر گفتیم اسدالله میرزا در ابتدای جوانی فردی کاملاً متفاوت و متعهد بوده و شباهتی به این جوان بی‌قید نداشته. اما با اتفاقی که برای او می‌افتد گویی عشق و ازدواج در نظرش پوچ جلوه می‌کند وپس از آن «هیچ چیز برای او جدی نیست حتی نگاه نفرت‌انگیز شوهرها وقتی با زن‌هایشان دم‌خور می‌شود....»

مومنت دوم، اسدالله و ماجرای قتل دوستعلی خره (آشنایی با نایب تیمور خان):

درست نمی‌دانیم که دشمنی بین اسدالله میرزا و دوستعلی خان، (یا به قول شازده، دوستعلی خره) از کجا نشأت گرفته اما درمجموع می‌دانیم که این دو نفر هیچ دل خوشی از یکدیگر ندارند. به نظر می‌رسد دوستعلی که میان زنان به چشم‌ناپاکی معروف است احتمالاً به اسدالله میرزا شبیه است اما دقیقاً نقطه‌ی مقابل اوست چرا که در ارتباط با آن‌ها اغلب ناکام است و «آن» اسدالله را ندارد. درنتیجه عموماً به مراد دلش نمی‌رسد و اگر هم برسد در دردسر می‌افتد و نمی‌داند چطور خودش را نجات دهد. مثلا در ماجرای پی بردن عزیز به خیانتش با طاهره مجبور است از دست زنش مخفی شود، نامه‌ای به دایی جان می-نویسد و او را تهدید می‌کند که اگر محل اختفای او را فاش کنند او هم لیست افرادی که دستی به سر و گوش طاهره کشیده‌اند را به شوهرش،شیرعلی قصاب تحویل می‌دهد و از آنجا که تقریباً تمام مردان این خانواده‌ی اشرافی در معرض ساطور شیرعلی هستند آن‌ها عملاً چیزی بروز نمی‌دهند.

در این پرونده جستار الگوهای سازنده کمدی در سریال دایی جان ناپلئون را با مقایسه رمان پزشک‌زاد و اقتباس تقوایی، بررسی کردیم. برای مطالعه جستار اول این پرونده به این لینک مراجعه کنید.

نظر شما درباره سریال دایی جان ناپلئون چیست؟ به‌نظر شما چه عواملی باعث ماندگاری این سریال طنز ایرانی شده‌ا‌ست؟

نویسنده: مریم شایسته (تحریریه ماجرا)

الگوهای سازندۀ کمدی در فرهنگ ایرانی: سریال دایی جان ناپلئون (نمره دوم)

دوره های مرتبط

نظرات کاربران

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.