«از حرف زدن جلوی بیست هزار نفر خم به ابرو نمی‌آورم، اما اگر شب مرا روی مبل جلوی تلویزیون تنها بگذارید، ترس برم می‌دارد.»

- زندگی و خاطرات متیو پری

امروز با خبر درگذشت متیو پری بازیگر نقش چندلر در سریال فرندز صبح‌مان را آغاز کردیم. متیو ۵۴ ساله بود و روز شنبه پیکر بی‌جان او را در جکوزی خانه‌اش پیدا کردند. خیلی از ما حداقل برای یک دفعه هم که شده مخاطب سریالِ کمدی فرندز Friends یا دوستان (محصولِ شبکه‌ی ان.بی.سی) بوده‌ایم. سریالی که بین سال‌های ۱۹۹۴ تا ۲۰۰۴ در ۱۰ فصل ۲۴ اپیزودی با مدت نمایشی ۲۰ دقیقه تهیه شد و به زندگیِ شش دوست و اتفاقات کوچک و بزرگ اطراف‌شان می‌پرداخت. حال به بهانه مرگ ناگهانی این بازیگر محبوب، نگاهی به دلایل موفقیت سریال فرندز و به ویژه شخصیت پیچیده و دوست‌داشتنی چندلر بینگ می‌اندازیم.

فرندز و شخصیت‌هایش را می‌توان نمونه‌ی مناسبی از مناسباتِ بیننده/متن و روابطی دینامیک میان‌شان دانست. رابطه‌ای که هر چند از خلالِ تصاویری متحرک برای‌‌شان ایجاد شده اما به قابِ تلویزیون و دیگر واسطه‌های پخش فیلم محدود نمی‌شود. تجربه‌ی تماشای سریال فرندز را می‌توانم تجربه‌ای از ورود به دنیایی بنامم که در آن علی‌رغم تمامی اتفاقات خوب و بد، بیننده همچنان دوست دارد به متن و دنیایش دوخته باشد. در واقع در تقابل با گزاره‌ی «تلاش و‌تحسین برای برملا نمودنِ ساز و کارهای سینماتیک»، گویی مخاطب این‌بار از یکی شدنش با دنیای برساخته خشنود و راضی است. بیننده‌ی فرندز نمی‌خواهد کسی او را از دنیای که بدان پا نهاده جدا سازد و این امر را می‌توان یکی از شگرف‌ترین و مهم‌ترین چالش‌ها میانِ میل انسان مدرن برای برون رفت از چهارچوب‌های تعیین شده و اسطوره‌های معرفی شده (اغلب هالیوود به عنوان سردمدار چنین هژمونی‌ای معرفی شده) تلقی کرد.

سفر به دنیای امن و ساده‌ی دوستان

به راستی مخاطب و علاقه‌مند سریال فرندز حتی می‌تواند در مواجهه با تجربه‌ی بودن درونِ این دنیا موضعی لج‌بازانه و کله‌شق بگیرد و‌ تمامیِ تلاش‌های آوانگاردی و مدرنیستی را برای اعطای درجاتی از آگاهی را نادیده بنگارد. دنیایی که از برخی جهات کم و بیش مشابه با تحیر و ذوقِ لوسی _یکی از شخصیت‌های فیلم نارنیا_ از ورود به درون دنیایی زیبا و متفاوت‌ است. یا تجربه‌ی ورود چارلی به درونِ کارخانه‌ی ویلی وونکا و حسی از شگفتی و تعلق که ارزش تمام فراز و فرودهایش را دارد. حتی تمهید صدای خنده‌ای که بعد از هر شوخی به گوش‌مان می‌رسید که از یک نگاه می‌تواند تمهیدی مدرن برای فاصله‌گذاری با بیننده‌ی متن فیلمیک باشد، به المانی درون دنیای فیلم و به جزئی از جهانِ فیلم تبدیل می‌شود. تلقی‌ای که می‌توان آن را با بهره‌جویی از گفته‌های مانستربرگ، نظریه‌پردازِ آلمانی به توجیهی علمی و منطقی از آن دست یافت. مانستربرگ معتقد است «که ذهن انسان/مخاطب عامل مهمی در خلق تصاویر و اعطا نمودن نوعی هستی به ایماژهای خلق شده دارد.

او معتقد است که ذهن انسان واجد طبقاتی است که هر طبقه وظیفه‌‌ای بر دوش خود داشته و قابلیت انطباق و مطالعه‌ای تطبیقی با فرآیندی است که در سینما رخ می‌دهد.‌ ذهن انسان از خلال‌پدیده‌ای که «فای» نام دارد، حرکت شکل بر زمینه یا انگیختاری مشخص را عامل معنادهنده به اشکال و رویدادهاست. مثلن در طبقه‌ی نخست دنیای حسی را با حرکت جان می‌بخشد.» به همین طریق ذهن مخاطب در مواجهه با سریال فرندز و با ارجاع به نظریات آرنهایم می‌تواند دیوار چهارم ریخته شده را دوباره ساخته و خودش را درونِ دنیای برساخته حفظ نماید به گونه‌ای که حتی خبری از نسیمی خارج از دنیای فیلم نباشد. فرندز همان دنیای فانتزی‌هاست که در آن به دنبال ناخودآگاه‌مان هستیم تا بتوانیم مفری از دنیای سخت روزمره و واقعی‌مان بیابیم. همان روندی که در مواجهه با دنیای موزیکال و روتین‌های رقص آستر، هیپبورن و جین کلی تجربه‌ کرده‌ایم. لحظاتی که هم حین تجربه‌ی‌‌شان از رضایتی قابل توجه برخورداریم _روتین رقص به خودی خود واجد سطوحی از زیبایی شناسی بصری است_ و هم پس از گذشتِ زمان بازهم قابلیت بازیابی و بازبینی را دارند.

تجربه‌ی بسیاری از مخاطبین فرندز از تماشایش نوعی وابستگی به جهان ساخته شده با تمام سادگی‌ها و اتفاقات روزمره‌اش است. اتفاقاتی که گویی بخشی از زندگیِ هر یک از ما _به عنوان مخاطبین_ را تشکیل می‌دهد. هر چند بخش قابل توجهی از چنین تاثیری مدیونِ مستمر بودن و تعداد بالای اپیزودهایش این سریال است اما طراحی شخصیت‌هایی با خواست‌های خودآگاه و ناخودآگاهِ متفاوت و اهدافِ و شمایل‌های مجزا از یکدیگر که هرکدام می‌توانند به عنوان بخشی از مولفه‌های خلق کانتراست بصری و متنی محسوب شوند توانسته مجموعه‌ای تمام عیار از جمع و کلیتی بسازد که در درون از دامنه‌ی رنگیِ بالا برخوردار بوده اما در جایگاه یک کلیتِ یکپارچه در کسوتِ یک گروه دوستانه از همبستگی‌ای قابل توجه برخوردار است به گونه‌ای که اگر با شمارِ پلان‌های جمعی و گروهی بیشتری روبرو می‌شدیم نه تنها اذیت‌مان نمی‌کرد بلکه حسی از داشتن‌شان به عنوان همان کلیتِ همیشگی تقویت میشد.

فرندز به دلیل جامع بودن و پرداختن به موضوعات بسیار و جذاب بودنِ شخصیت‌هایش، یکی از سخت‌ترین متونی است که بیننده می‌تواند از آن خود را رها سازد. رخنه‌ به اغلبِ موقعیت‌های مشابه در عالم واقع و تلاش برای پوشش موقعیت‌هایی با پتانسیلی بالا وجهی اسطوره‌ای برای این سریال رقم زده زیرا که سوژه‌ها (افراد) از طریقش خودشان را معنا می‌کنند و از سویی دیگر به دلیل شکستنِ زمان (مقابله با خوردگی و فراموشی) به تناسب مواجهه‌اش با نسل‌های جدید با خوانش‌هایی به روزیافته‌تر همراه می‌شود. فرندز به نظر می‌رسد هرگز در تقلای زمان برای از یاد برده شدن قدمی عقب ننهاده و‌ البته باید اعتراف کرد که چنین مقابله و ایستادگی‌ای نتیجه‌ی خواست و اراده‌ای جمعی نامحدود. به زبان، رنگ و قومیت‌هاست.

از متیو پری تا چندلر بینگ

متیو پری در نقش چندلر بینگ در سریال فرندز نه تنها توانست یکی از دوست داشتنی‌ترین شخصیت‌های تلوزیونی را شکل دهد بلکه می‌توان ماندگاری‌اش را محصولِ کانتراستِ موجود میان زندگی‌هایش _زندگیِ درون فیلم و زندگی در عالم واقع_ دانست. شخصیتی بامزه، شوخ‌طبغ، بذله‌گو و طناز که در عالم واقع با چالش‌های بزرگی از جمله اعتیاد و افسردگی شدید روبرو بوده است. حالا بازبینیِ برخی جملاتِ بازگو شده از زبان چنین شخصیتی مخاطب را با سطحی دیگر از سینما و تصاویر متحرک مواجه می‌سازد.‌ سطحی که با نمونه‌ای از آن در «اپیدمیک» فون‌تریه آشنا شده‌ایم. به سخن دیگر، شاهدِ وجهی غیرانضمامی از یک شخصیت می‌شویم که به ورای مناسبات درون فیلم حرکت می‌کند و دازاین‌وار (مفهومی برگرفته از نظریات مارتین هایدگر) از آن‌چه قرار است برایش رخ دهد(مرگ) آگاه است. دازاینی که تحت تاثیرِ شخصیت متیو که در چند وجه، بودن و بودگی با مشکلات را تجربه می‌کند: مشکل وجود خود، مرگ و بودن با دیگران را. همان‌طور که متیو پری در کتابش نیز بدان اشاره داشته:

"اما خب می‌دانید؛ وقتی حس می‌کنم کافی نیستم، نمیتوانم به آن سوال "چرا؟" پاسخی مثبت بدهم. آدم نمی‌تواند چیزی را که ندارد به دیگری ببخشد. اغلب اوقات این افکار آزاردهنده به سراغم می‌آیند که: من کافی نیستم، من مهم نیستم، من زیادی نیازمند توجهم. افکاری که معذبم می‌کنند. من نیازمند عشقم؛ اما به عشق اعتماد ندارم. اگر از نقش بازی کردن دست بردارم و چندلر نباشم و شخصیت واقعی‌ام را بروز بدهم، شاید مورد توجهتان قرار بگیرم، اما از آن بدتر این است که مورد توجهتان قرار بگیرم و بعد من را تنها بگذارید. و خب چنین اتفاقی برایم قابل تحمل نیست. از پسش برنمی‌آیم. یعنی دیگر نمی‌توانم. این کار من را به ذره‌ای غبار تبدیل می‌کند و به کلی از بین می‌برد."

- زندگی و خاطرات متیو پری

یا در جایی دیگر می‌نویسد:

"مدام برمی‌گردم به این حقیقت اجتناب ناپذیر: من زنده هستم. با توجه به اتفاقاتی که افتاد، این سه واژه معجزه‌وارترین واژه‌هایی است که می‌توانید تصور کنید. برای من، این واژه‌ها حس عجیب و درخشانی دارند. مانند سنگ‌هایی که از سیاره‌ای دور با خودتان آورده‌اید. هیچ کس نمی‌تواند باورشان کند."

-زندگی و خاطرات متیو پری

برخی جملاتِ درون فیلم که در قالبِ طنزهایی کنایی و هوشمند به کار گرفته می‌شد و هنگام تماشا و شنیدن‌شان ما را با چیرگیِ طنازیِ خوش‌مشرب متیو پری (چندلر بینگ) روبرو می‌ساخت، حالا وجوهی دیگر از خودشان را به نمایش می‌گذارند. وجهی اگزیستانسیال که با کمی مداقه در شخصیت چندلر بینگ می‌توان این جنبه را مورد بازشناسی قرار داد. کسی که مشخص نبودنِ شغلش یکی از سوالاتِ مطروحه‌ی درون فیلم و چالش‌هایش در ارتباط با مادر و همچنین ادعایش مبنی بر اینکه «من اولین فردی هستم که می‌میرم» یا «من می‌میرم» و همچنین صحنه‌ی آرامیدنش درونِ وان حمام، جملگی بر عمقِ چنین شخصیتی تاکید می‌‌کنند. وجهی که مرگِ غم‌انگیزش ما را به بازخوانیِ دوباره‌ی شخصیت او و ساختارِ زبانی جملاتش وا داشته‌است. مساله‌ای که ممکن است در رابطه با هریک از شخصیت‌های این سریال روزی مطرح شده و همه‌ی‌مان را بار دیگر با وجوهِ فرامتنیِ چنین شخصیت‌های پویایی مواجه سازد. گویی چندلر بینگ وجهی از متیو پری است اما ورژنی که پیش از او ما را با دنیای متیو در قالبی انضمامی‌ و کوتاه‌تر آشنا می‌سازد. در واقع گویی چندلر متیویی است که گاه و بی‌گاه درونِ دنیای فیلمیک و فیکشنالِ فرندز ردپایی از خود بجا می‌گذارد و روابط بیننده/متن را به چالش می‌کشاند.

نویسنده: مصطفی خانی‌پور (تحریریه ماجرا)

بازخوانی سریال فرندز به یاد متیو پری

مصطفی خانی‌پور

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.