فیلم آناتومی یک سقوط Anatomy of a Fall ساخته‌‌ی ژوستین تریه توانست در هفتادو ششمین دوره‌ی جشنواره فیلم کن برنده‌ی نخل طلای این جشنواره شود. تریه کارگردان ۴۵ ساله‌ با دریافت این جایزه به عنوان سومین کارگردان زن سینماست که برنده‌ی چنین جایزه‌ای شده است. از بازیگران این فیلم دلهره‌آور فرانسوی می‌توان به زاندرا هولر و اسوان آرلو اشاره کرد. داستان فیلم درباره زاندرا فلنگمن، یک نویسنده بنام آلمانی‌ست که پس از مرگ شوهرش در شرایطی مرموز، به جرم قتل او دستگیر می‌شود و سعی دارد بی گناهی خود را ثابت کند. در این میان، پسر نابینای آن‌ها که تنها شاهد ماجراست در یک دوراهی اخلاقی گرفتار می‌شود.

«هنگامی که به نظر می‌رسد. شخصیت‌هایی که در برابر یکدیگر قرار گرفته‌اند به شکلی لاینحل در موقعیت خود گرفتار آمده‌اند یا زمانی که به نظر می‌رسد دوربین سرتاسر جهانِ گشوده شده به واسطه‌ی نظام متنی فیلم را در نوردیده است یا زمانی که به نظر می‌رسد یک ژانر درون یک حلقه‌ی بی‌پایان به تکرار خود خواهد پرداخت، آن‌گاه ممکن است نیرویی وارد کار شود که پرده را از هم می‌درد و امکان رخ نمودن لایه‌ی دیگری از واقعیت در فراسوی آن را ایجاد می‌کند. در سینمای کلاسیک لایه‌ی ژرف‌تر غالبن همان شرایط درام موجود را به شکلی دیگر بازپرداخت می‌کند، عموما بر مبنای نوعی ترتیب و توالی مشخص و در سینمای مدرن این لایه‌ها عموما به عنوان تصاویر مجازیِ در کنارِ یکدیگر به شکلی تفکیک نا‌پذیر(به گفته‌‌ی دولوز) حضور دارند.»

- اسلاوی ژیژک

آناتومی یک سقوط ‌Anatomy of a Fall به شکلی هوشمندانه و با تبعیت از قواعد ژنریک (زیر ژانر درام دادگاهی) گفته‌ی ژیژک را محقق می‌سازد. نیروی گفته شده در این فیلم «دنیل» است. ژوستین تریه برای نمایش لایه‌های دیگر درون متن و دنیای فیلم نه تنها دست به بازی با شرایط درام می‌زند بلکه همچون کیشلوفسکی در زندگی دوگانه‌ی ورونیکا از طریق قرار دادن ما به ازاهای تصویری در کنار یکدیگر دست به خلق لایه‌هایی دیگر از واقعیت به نمایش درآمده می‌زند. تیتراژ فیلم با تاخیر و با نمایشی از چند فریم عکس آغاز می‌شود. عکس‌هایی که درونِ دنیای عکاسیک گویی سعی در ارائه‌ی سطحی متفاوت از سکانس‌های مقدمه(سکانس‌هایی که در ابتدا نشان داده می‌شود) دارند.

چهره‌ی افراد در موقعیت‌های متفاوت و از طریق استفاده از امکاناتِ ثبت عکس و نمایش آن به بیننده ارائه می‌شوند. تقریباً مشابه فرافکنندگی‌ای که در فیلم آگراندیسمان رخ می‌دهد. به دیگر سخن از طریق احضار قدرت بیانیِ مدیومی دیگر (تصاویر عکاسیک) سوراخ‌هایی درون پرده ایجاد می‌شود تا فضایی برای تخیل‌مان فراهم شود. گویی ویژگی‌هایی دیگر _سیاه و سفید بودن، گرِین، قاب در قاب و لحظات مستند‌گونه و سبک‌پردازی نشده(خنده‌ی ساموئل) و نمای دونفره‌ی‌شان و ... از خلال عکس‌ها به درون دنیای فیلم آناتومی یک سقوط راه می‌یابند. پرتره‌ای شسته و رفته از ساندرا در کنار پرتره‌ای تقریباً از وضوح افتاده و در حال خندیدن ساموئل و فریمی دیگر از ساندرا درون فریمی دیگر که هم یادآورِ پلانی از فیلم قرمز کیشلوفسکی است (نمایش چهره‌ی یک دختر بر روی بنری بزرگ درون شهر) و هم یادآورِ پلانی از فیلم زندانی ساخته‌ی شانتال آکرمن که هر دوی‌شان در ارائه‌ی وجوهی دیگر از واقعیت موجود تاثیرگذارند کما‌ اینکه فریم بعدی نمایی دونفره و بدون رنگ از ساندرا و‌ ساموئل است.

چطور یک قهرمان فراموش‌نشدنی بسازیم؟

اسنوپ (سگِ دنیل) در ساختاری که ما به عنوانِ انسان‌گرایی یا زومورفیزم می‌شناسیم و با کارکردِ معمول و پذیرفته‌شده‌ی این ساختار در دنیای کودکان و فیلم‌هایی چون بمبی و دیگر انیمیشن‌های مشابه آشناییم، همان کارکردی را به خود می‌گیرد که فیلم حول محورش می‌چرخد؛ «ارائه‌ی لایه‌ای دیگر درون دنیای فیلم» پلانی بادرنگ و تامل قابل توجه از اسنوپ که به بیرون (و پشت دوربین) می‌نگرد، از او گواهی می‌سازد که نظاره‌گرِ اتفاقات است. آزمایشِ خطرناکِ دنیل بر روی او برای کشفِ علت مرگ پدرش نه تنها خلقِ توازی‌ای روایی میان او و ساموئل است بلکه می‌تواند این ایده را با توجه به دیگر تصاویر ارائه‌شده _پلان باطمانینه از او و میزانسن‌ پلان انتهای فیلم آناتومی یک سقوط_ اسنوپ را ساموئلی در کالبدی دیگر معرفی نماید و از این طریق پرده‌ را دریده و لایه‌ای دیگر را برای‌مان به عنوان مخاطب بگشاید.

نمایش عکس‌هایی از گذشته و مرورشان توسط شخصیت‌ها نیز یکی دیگر از رویکردهای قابل توجه و البته آسان‌تر به نسبت باقیِ تمهیدات به منظورِ ارائه‌ی لایه‌های دیگر از واقعیت موجود است. از منظر روایی، این مساله (به هم ریختنِ واقعیت موجود) از طریقِ دنیل و ارتقای او در کسوتِ نوعی قهرمان است. در واقع با نگاه به سیر وقوع حوادث و رویدادها، آناتومی یک سقوط را می‌توان یکی از قهرمانانه‌ترین فیلم‌‌ها دانست. دنیل نه تنها از خلالِ تمهیدات و ساز و کارهای روایی به عنوان شخصیتی معرفی می‌شود که سعی در ارائه‌ی لایه‌ای دیگر از واقعیت موجود دارد بلکه از منظر اجرایی نیز ژوستین تریه به خوبی او‌ را به عنوان یکی از برون‌برش‌های مهم و تامل‌برانگیزش انتخاب می‌کند‌. تمهیدی که در زیر ژانر درام دادگاهی و در خلالِ نمایشِ تقریبن آغشته به اغراقِ وکلا و دادستان‌ها به کرات استفاده می‌شود تا بر حس همسان‌پنداری میان بیننده‌ی دایجتیک(درون فیلم) و نادایجتیک (خارج از فیلم) را رقم زده و‌ تقویت بخشد.

یک درام دادگاهی خیره‌کننده

دنیل بعد از تغییرِ روایت گفته شده توسط خودش و نمایشِ تصویری ذهنی و سوبژکتیو از او در خلال محاکمه (برون برش)، که هر دو‌‌وجه گفته شده توسط ژیژک را پوشش می‌دهد از سویی دیگر خبر از خوانشی می‌دهد که گویی آگاهی‌اش از بستری دیگر برخوردار است. بستری که بی ارتباط با اسنوپ و‌ تامل قابل توجه بر او در جایگاهی همچون شاهدی بر رویداد نبوده و حرکت تعقیبی دوربین در ارتفاعی پایین با اسنوپ و راهنمایی ما به مکانی دیگر برای ادامه‌ی رویداد نیز می‌تواند تاکیدی بر چنین تلقیِ تقریباً رادیکالی باشد. اهمیت دنیل و معرفی‌اش به عنوان اهرم پیش‌برنده‌ی درام، در اجرا نیز به خوبی نقطه‌گذاری می‌شود.

یکی از بهترین سکانس‌ها در تحقق چنین امری، حرکت سوئینگ‌گونه‌ی دوربین به طرفین به همراه حرکتِ سر دنیل و قرار دادن او در مرکز قاب است. او هنگام صحبت با نماینده‌ی دادگاه نیز در اجرایی درست مدت زمان نمایشی نسبتن بیشتری را در مقام مقایسه با شخصیت مقابلش، به خود اختصاص می‌دهد. نقطه‌ی تلاقیِ پاره کردنِ پرده و ارائه‌ی لایه‌ی دیگر از واقعیت در سکانسی است که دنیل هنگام بازسازیِ صحنه‌ی جرم از خلالِ دوربینی دیگر (مستند و گزارشی) جدا از دوربین دوختی و کلاسیک، و در درنگی قابل توجه توسط دوربین در نمایی نزدیک و از پشت سر از او، خوانشی دیگر را برای ماموران مطرح می‌نماید: «یه اشتباهی کردم. همه‌چیو با هم قاطی کردم» یکی از بهترین صحنه‌ها در ترجمانِ آن‌چه ژیژک بدان معتقد است، صحنه‌های درون محکمه و نقطه‌گذاری‌های فرمال کارگردان است.

در واقع با تماشای چند نمونه درام دادگاهی بیننده به سطحی از درک دست می‌یابد که کلیتِ نماها و دوربین گذاری‌ها را به عنوان ایماژهایی ( تصاویری) آشنا در نظر بگیرد. در این حین، فیلمساز با بهره گرفتن از قراردادهای معمول چنین زیر‌ژانری_پلان‌های برون‌برش_ و تمهیداتی دیگر سعی در ارائه‌ی لایه‌هایی دیگر از واقعیت موجود را دارد. پلان‌های بسیار نزدیک از ساندرا در یکی از صحنه‌‌ها را می‌توان یکی از موارد مناسب در ترجمان گزاره‌ی ژیژک دانست. پلان‌‌هایی که پیش از آن شاهدِ نمونه‌ی مشابهش نبوده‌ایم و بدین نحو‌ و هم‌سو با ساز و کارهای روایی، وجهی دیگر از او (ساندرا) و خوانشی دیگر برای مخاطب در میان ازدحامِ دوربین‌گذاری‌ها و اجرای ژنریک فراهم می‌آورد. می‌توان درک کرد که چرا تشری یک سقوط مهمترین جایزه جشنواره فیلم کن فرانسه را به‌دست آورده است.

ژوستین تریه در استفاده‌ای عامدانه از کانتراست زبانی نیز به خوبی عمل می‌کند‌ فیلم مدام از یک زبان به زبانی دیگر تغییر می‌کند و تغییرات صورت گرفته گاهن نقشی مهم در ارائه لایه‌ای دیگر_این‌بار شخصیتی_ (ولو زبانی) را بازی می‌کنند.‌ مساله‌ای که می‌تواند به خوانش‌هایی فرامتنی نیز منجر شود. زبان به عنوانِ تمهیدی که می‌تواند واقعیت را دچار اعوجاج نماید که موید چنین خوانشی تقاضای نماینده‌ی دادگاه از مادر دنیل و دیگر به منظور عدم استفاده از زبانی دیگر برای مکالمه است که از سویی دیگر می‌تواند نشان‌دهنده‌ی انگاره‌ی میل و خواستی مبنی بر عدم تمایل به جمعی نگاری و نظام اشتراکی است.

نظر شما درباره فیلم آناتومی یک سقوط Anatomy of a Fall چیست؟ به‌عنوان یک درام دادگاهی آن را چطور ارزیابی می‌کنید؟ در قسمت کامنت‌ها بنویسید.

نویسنده: مصطفی خانی‌پور (تحریریه ماجرا)

نقد فیلم آناتومی یک سقوط؛ برنده نخل طلای کن ۲۰۲۳

مصطفی خانی‌پور

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.