لازم نیست از طرفداران پروپاقُرصِ انیمه یا مانگا باشید که انیمه Attack on Titan را دیده باشید یا حداقل تعریف آن را از دیگران شنیده باشید. انیمه سریالی حمله به تایتان، براساس مانگایی به همین نام اثر هاجیمه ایسایاما، از سال ۲۰۱۳ شروع شد و سرانجام با انتشار قسمت پایانی فصل چهارم در ۴ نوامبر ۲۰۲۳ (۱۳ آبان ۱۴۰۲) به پایان رسید. جالب است بدانید که در سال 2021 اسم مجموعه حمله به تایتان در رکوردهای جهانی گینس به‌عنوان محبوب‌ترین انیمه سریالی جهان ثبت شد.

سخت بتوان در یک جستار به یکی از بحث‌برانگیزترین و بهترین انیمه‌های سریالی تمام دوران پرداخت که با ایده‌ای ظاهراً ساده و پیش‌پا افتاده (نبرد انسان‌ها علیه هیولاهای غول‌پیکر) آغاز می‌شود و طی ۸۸ قسمت با قصه‌گوییِ خارق‌العاده و تصاویر خیره‌کننده به بنیادی‌ترین سوالات بشریت می‌پردازد: آزادی چه معنایی دارد؟ چطور با عذابِ جبر و بار سنگینِ اختیار کنار بیاییم؟ تا کی باید تقاص گناهِ گذشتگان‌ را پس بدهیم؟ آیا حق زندگی برای همگان برابر است؟ دشمن واقعی‌ چه کسی است؟ آیا با وجود درد و رنج‌های حاکم بر جهان، هنوز هم باید برای بهتر شدن آن تلاش کنیم؟ و…

خلاصه داستان انیمه Attack on Titan

اِرِن Eren، میکاسا Mikasa، آرمین Armin، لیوای Levi و شخصیت‌های دیگری که پابه‌پایشان جنگیدیم، اشک ریختیم، ترسیدیم و احساس پیروزی کردیم، زمانی در دنیای بی‌خبری و خوش خبری زندگی می‌کردند. زندگی پشتِ دیوارها اگرچه برای روح جستجوگری مثل آرمین، به قفس یا زندان می‌مانست اما هیچ چیز نمی‌توانست آن‌ها را برای حقایقِ دنیای بیرون آماده کند. اِرِن و دوستانش هنوز بچه بودند که با حمله‌ی تایتان‌ها به دیوار«ماریا» زندگی‌شان برای همیشه زیر و رو شد. اِرِن قسم خورد که انتقامِ عزیزان ازدست‌رفته‌شان را از تمام آن هیولاهای خون‌خوار بگیرد اما طولی نکشید که متوجه شد تایتان‌ها وجود دارند چون به قولِ فرمانده پیکسیس Pixis «بشریت به دشمنی فرا سوی خودش نیاز داشت تا به بقا ادامه دهد». در ادامه داستان، همانطور که در جهانِ خارق‌العاده‌ و بی‌رحمِ ایساما کاوش می‌کنیم و به تاریخ دوهزارساله‌ی تایتان‌ها و نسلِ «الدیایی‌ها» پی می‌بریم، شخصیت‌ها به معنای واقعی و استعاریِ کلمه با تایتان‌های درون خود مواجه شده و تمام باورها و آرمان‌هایشان به چالش کشیده می‌شود.

برخی از عوامل موفقیت انیمه Attack on Titan

طراحی و فضاسازی

محصولِ ویت استودیو و MAPPA، انیمه‌ایست که به لحاظ طراحی شخصیت‌ها و جهان اطراف‌شان در عین حال که از قواعد مرسوم انیمه‌سازی پیروی می‌کند، برای مخاطب عام نیز ملموس و چشم‌نواز است. شهرهای شیگانشینا و تروست که با الهام از شهر نوردلینگن در ایالت باواریای آلمان طراحی شده‌اند، با ترکیبِ تاریخ و فانتزی، فضایی گرم و خاطره‌انگیز به وجود می‌آورند. کافیست تنها دقایقی را کنار مردم عادی و زندگی‌ روزمره‌شان داخل دیوارها بگذرانید که حس وطن‌دوستی شما گل کند و بخواهید برای دفاع از این مردم در برابر تایتان‌ها از قلب‌تان مایه بگذارید! معماری شهر با قوس‌های نیم دایره، پنجره‌های کوچک جفتی و همچنین طاق تاژ به وضوح نشان‌دهنده تاثیرات معماری رومی است.

با وجود شباهت‌های ظاهری‌ تعدادی از شخصیت‌ها که اغلب ناشی از اشتراکات نژادی (تعدد شخصیت‌های بلوند با موهای کوتاه و چشم‌های رنگی که گاهی گیج‌کننده به‌نظر می‌رسد) و الگوهای ثابت طراحی کاراکتر در صنعت انیمه است، شخصیت‌های اصلی و آن‌ها که مخاطب نقطه نظرشان را در طول روایت دنبال می‌کند، به شکلی منحصر‌به‌فرد طراحی شده‌اند. اگرچه با یک اثر دوبُعدی مواجهیم انیمه Attack on Titan در بازنمایی حالات چهره و حتی نگاه‌های معنادار شخصیت‌ها چیزی کم از یک فیلم لایو اکشن ندارد.

در آخر، لازم است به طراحی هوشمندانه و رُعب‌آورِ خود تایتان‌ها اشاره کنیم که تنها اندازه‌شان نسبت به دیوارهای چند متری و آدم‌های کوچک و بی‌دفاع کافیست که حس مگالوفوبیا (ترس از چیزهای خیلی بزرگ) را در مخاطب زنده کند. شباهت چهره‌ی اکثر تایتان‌ها با انسان‌هایی که می‌بلعند یا مثل مورچه زیر پا له می‌کنند، فضایی غریب (uncanny) به وجود می‌آورد و زمانی که متوجه می‌شویم همه ‌آن‌ها زمانی انسان بوده‌اند، هوشمندی چنین طرحی به جای تمرکز بر ساختِ ظاهری کاملاً فانتزی و آن‌جهانی برای هیولاهای داستان، بهتر خود را نشان می‌دهد.

پروتاگونیست و تحول شخصیت

مطمئناً اگر اِرِن تا پایان انیمه (و مانگا) قهرمانی بود که قرار است مردم جهان را از شر تایتان‌های بی‌رحم خلاص کند، حتی اگر کل داستان را به تحولِ او از یک پسربچه‌ی ضعیف و کله خراب به فرماندهی قدرتمند و باهوش اختصاص می‌دادیم، با چنین اثر ماندگاری روبرو نمی‌شدیم. در آن صورت، انیمه Attack on Titan به یک داستان فانتزیِ معمولی با پروتاگونیستی قابل پیش‌بینی تبدیل می‌شد که دچار تحول می‌شود اما جهان‌بینیِ او کم و بیش ثابت باقی می‌ماند. مصیبت‌های اِرِن از دوران بچگی، از یک طرف او را تشویق می‌کردند که با بزرگترین دشمن خود و بشریت (یعنی تایتان‌ها) مبارزه کند و از طرف دیگر به او یاد می‌دادند قدر زندگی را بداند و با دیگران احساس همدردی کند. به عبارت دیگر، همه چیز دست به دست هم می‌داد تا اِرِن در کنار قدرت‌های فیزیکی که به دست می‌آورد، به انسانِ بهتری تبدیل شود و همواره برای نجات مردم دنیا مبارزه کند.

اما انیمه Attack on Titan، راه دیگری پیش می‌گیرد. الگویی که شاید بتوان آن را با تحول شخصیت والتر وایت در سریال Breaking Bad مقایسه کرد. اِرِن متوجه می‌شود خشم و نفرتی را که نسبت به تایتان‌ها داشت، باید به سمت دیگری نشانه برود: بی‌عدالتی، فساد و تبعیضی که بر جهان اطرافش حاکم است و تایتان‌ها نه عامل، بلکه تجسم عینی و از عواقب آن هستند. بنابراین، اِرِنی که اکنون می‌شناسیم همچنان محصول تمام اتفاقاتِ اطرافش است. او هنوز قهرمانی جوان در یک دنیای پسا-آخرالزمانی است که عزیزانش را از دست داده‌است؛ یاد می‌گیرد چطور از قدرت‌های درونی‌اش (تایتانِ مهاجم) استفاده کند و کم کم به قدرتمندترین نسخه‌ی خودش تبدیل می‌شود اما همان ناجی‌ای نیست که دیگر شخصیت‌ها و حتی مخاطبان انتظارش را داشتند. تحول شخصیت اِرِن، از سطوح ظاهری فراتر می‌رود و هرچه بیشتر می‌فهمد و می‌بیند، درک و دیدگاهش نسبت به جهان و مردمِ ظاهراً بی‌گناه آن تغییر می‌کند. این تحول ممکن است در نگاه اول غافلگیرکننده به‌نظر برسد اما اگر دقیق‌تر نگاه کنیم، تقریباً اجتناب‌ناپذیر است.

اِرِن، حتی زمانی که نمی‌دانست خودش هم می‌تواند به تایتان تبدیل شود؛ زمانی که فقط می‌خواست انتقام مرگ فجیع مادرش را بگیرد و در دنیایی آزاد زندگی کند، شخصیتی خشمگین و به‌شدت آرمان‌گرا بود. تمام چیزهایی که در سه فصل اول می‌توانست او را به قهرمانی کلاسیک تبدیل کند، باعث شد در فصل چهارم طی تحول یا تکاملِ منفی شخصیت، به یک آنتاگونیستِ بی‌رقیب تبدیل شود.

مضامین جهان‌شمول

با وجود مضامین متعددی که در طول انیمه Attack on Titan به آن‌ها پرداخته می‌شود، شاید بتوان گفت مهم‌ترین مضمونی که شخصیت اصلی از اولین قسمت تا آخرین لحظه درگیرش است مفهوم «آزادی» است. اما برای اِرِن، آزادی یک تعریف ساده ندارد و صرفاً به معنای انجام دادن هرکاری که دلش می‌خواهد نیست؛ (گرچه می‌تواند شامل آن باشد) برای او آزادی واقعی یعنی داشتن یک زندگی شاد و راحت که آسایشِ آن توسط عوامل بیرونی تهدید نمی‌شود. اما تقدیر چنین رقم زده که اِرِن در شهری داخل دیوارها متولد شود و از بچگی با ترس از تایتان‌ها زندگی کند، پس می‌داند تا زمانی که محکوم به زیستن در یک قفسِ آجریست، هرگز نمی‌تواند آزاد باشد.

پیوستنِ اِرِن به نیروهای نظامیِ Survey Corps که با نمادِ آزادی‌بخشِ بال پرنده‌ شناخته می‌شوند، اولین قدم مهم او برای محقق کردن آرزوی دیرینه‌اش است. اکنون، او و هم‌رزمانش می‌توانند از دیوارها خارج شوند اما به احتمال زیاد طولی نخواهد کشید که توسط تایتان‌ها کشته شوند. پس باید جان خود را از دست بدهند تا برده‌ی دیوارها نباشند؛ باید یک آزادی را برای آزادی دیگر به‌خطر بیندازند. حتی زمانی که خود به تایتانی قدرتمند تبدیل می‌شود، حتی وقتی که به دنیای آن سوی دریاها قدم می‌گذارد و آرزوی کودکی خود و آرمین را محقق می‌سازد، اِرِن باور دارد که هنوز آزاد نیست. با نفرتی که مردم دنیا به او و هم‌وطنانش می‌ورزند، با تعصب و کینه‌ای که بر این جهان بی‌رحم حاکم است و تا زمانی که انسان‌ها (نه فقط تایتان‌ها) به جنگ و خون‌ریزی ادامه می‌دهند، چطور می‌توان به آزادی واقعی رسید؟

یکی از موضوعات کلیدی انیمه Attack on Titan همیشه واکنش شخصیت‌ها به دنیای بی‌رحم اطراف‌شان بوده است و البته تبعات جانی و اخلاقی این واکنش. در فصل چهارم، پاسخ اِرِن به بی‌عدالتی‌های جهان ظاهراً بسیار ساده است: او مردم را برای رسیدن به آزادی خواهد کشت! با این حال، حتی زمانی که می‌تواند بر ذهن الدیایی‌ها مسلط شود و به راحتی هدفش را محقق کند، تصمیم می‌گیرد قدرت اختیار را از دوستانش سلب نکند و به آن‌ها اجازه می‌دهد جلویش را بگیرند. اما چرا؟ چون همانطور که او آزادیِ از بین بردن زندگی‌ را دارد، زندگی هم آزاد است که از خودش دفاع کند.

قسمت پایانی انیمه Attack on Titan (بدون اسپویلرهای مهم)

جنگ ادامه دارد اما زندگی قوی‌تر است.

سرانجام، ده سال پس از پخش اولین قسمت، انیمه حمله به تایتان‌ به پایان رسید. برای کسانی که از سال ۲۰۱۳ مخاطب این اثر بوده‌اند، قصه‌گویی پیچیده و شخصیت‌های چند بُعدی‌اش فراموش‌نشدنی خواهند بود. این قسمت ۸۸ دقیقه‌ای از یک طرف شامل برخی از هیجان‌انگیزترین صحنه‌های اکشن در طول سریال است که مبارزه‌ی تیم محبوب‌مان را با تایتان‌های از گوربرخاسته نشان می‌دهد و از طرف دیگر لحظاتی دراماتیک را به تصویر می‌کشد که شخصیت‌ها را مجبور می‌کند با تضادهای درونی‌شان مواجه شوند. بنابرین باز هم دو مبارزه به طور موازی در جریان است: یکی در دنیای بیرون (روی تایتانِ اسکلتیِ عظیم که اِرِن به آن تبدیل شده‌است) و یکی درون (به خصوص در منطقه‌ی بی‌ زمان و مکانی که شخصیت‌ها را با یکدیگر و همچنین با خودشان روبرو می‌کند).

همینجاست که به وضوح با رویکرد سازندگان و جهان‌بینیِ آن‌ها برای پایان انیمه Attack on Titan آشنا می‌شویم. شخصیت زیک Zeke که پیش‌تر توسط اِرِن مغلوب شده بود، طی دیالوگی طولانی با آرمین از ناکامی‌اش در تحقق هدف بزرگی که در سر داشت، صحبت می‌کند. او می‌خواست با عقیم‌سازی تمام الدیایی‌ها، نسل آن‌ها را منقرض کند تا دیگر بچه‌هایی متولد نشوند که تمام عمر با بدبختی می‌کنند و در نهایت باعث رنج و عذاب دیگران می‌شوند. این دیدگاه بسیار شبیه به فلسفه‌ تولدستیزی یا آنتی‌نیتالیسم است: تولد ستیزان معتقد هستند که تولید مثل و آوردن انسان جدیدی به این دنیای پر از فقر و رنج و بیماری و جنگ و کشتار کاری اشتباه است. گرچه رویکرد زیک نسبت به تولدستیزی فقط به یک نسل خاص محدود است و از این نظر بسیاری آن را با دیدگاه‌های فاشیستی مقایسه کرده‌اند.

اما جایی از این مکالمه، زیک به یاد تنها تجربه‌ و خاطره خوب زندگی‌اش می‌افتد:‌ زمانی که با دکتر کساوِر Ksaver توپ بازی می‌کرد. اینجاست که در ذهن زیک تولد و مرگ انسان‌ها با بازیِ توپ‌قاپی مقایسه می‌شود. چرخه‌ای که لازم نیست برای ارزشمند بودن، هدف والایی داشته باشد. آرمان‌خواهیِ زیک و اِرن با وجود تفاوت‌ رویکردهایشان به «نجات دنیا» چندان باهم بی‌شباهت نیستند. همانطور که گفته شد، اِرِن هم چشم‌اندازی آرمانی برای دنیا و رسیدن به آزادی داشت تا بتواند رنج و عذاب خود و عزیزانش را توجیه کند؛ ماموریتی عظیم که تمام آن کشتارها را توجیه می‌کرد. اما زمانی که آرمین از او می‌پرسد: آیا بالاخره به آزادی رسیده‌است؟ اِرِن هیچ جوابی ندارد. او واقعا نمی‌داند چرا فکر می‌کرد لرزش Rumbling و کارهای دیگرش آزادی را برای او به ارمغان می‌آورد و در این لحظه است که اولین کلماتی که از پدرش شنیده بود، در سرش تکرار می‌شود: «تو آزادی!»

از زمانی که ارن به دنیا آمد، چیزی که مسیر زندگی‌اش را تعیین کرد نه آن دیوارهای خاکستری که نگاه شادی‌بخش پدرش بود که فرزندش را با عشق در آغوش گرفت و آزادی‌ او را اعلام کرد. در همین لحظه است که اِرِن متوجه می‌شود از زمانی که در این دنیا متولد شد، آزاد بوده است. مردمی که دیوارها را ساختند، دختری که ۲۰۰۰ سال پیش همه چیز را آغاز کرد و حتی انسان‌هایی که می‌توانستند به تایتان تبدیل شوند، همگی به نحوی می‌جنگیدند تا بتوانند طعم آزادی را بچشند. وجه مشترک همه آن‌ها این بود که هرکدام بی‌آنکه متوجه باشند، آزاد بودند تا دنیایی را که بدون قدرت اختیار در آن متولد شده‌اند، دوست بدارند. درواقع، هیچ دیواری جلویش را نگرفته بود. جهان فقط شامل افرادی با امید، عشق و آرزوهایی درست مثل اِرِن بود. در پایان انیمه Attack on Titan زندگی‌های بسیاری از دست رفته‌است، آدم‌هایی که در تلاش انسان برای رسیدن به آزادی کشته شده‌اند و دیگر هرگز برنمی‌گردند، اما زندگی ادامه دارد.

حتی در تیتراژ پایانی قسمت آخر انیمه Attack on Titan، تصاویری می‌بینیم که بر این جهان‌بینی دلالت دارند. مردم بازمانده کم کم به زندگی قبلی بازمی‌گردند، طولی نمی‌کشد که آرزوهای جدید در سر می‌پرورانند و شروع به ساخت و ساز می‌کنند. علم پیشرفت می‌کند و باز هم پیشرفت می‌کند؛ به تدریج خانه‌های کوچک جای خود را به آسمان‌خراش‌های عظیم می‌دهند که بی‌شباهت با دیوارها نیستند. انسان‌‌ها به ندرت از اشتباهات خود درس می‌گیرند، بنابرین جنگ‌های جدیدی آغاز می‌شود. در تلاش برای رسیدن به خوشبختی، آزادی و صلح، انسان‌ها با جنگ‌های پی در پی یکدیگر را نابود می‌کنند! اما حتی پس از یک انفجار اتمی بزرگ، زمانی که فکر می‌کنیم شاید کار انسان بالاخره تمام شده‌است، در تصویری پسا آخرالزمانی پسربچه‌ای را می‌بینیم که همراه با سگش میان خرابه‌های جنگ که اکنون با رویش گیاهان سرسبزشده‌اند، قدم می‌زند. جنگ ادامه دارد و شاید تا ابد ادامه خواهد داشت، اما زندگی قوی‌تر است.

یا چنان که آنا گاوالدا می‌گوید:

"زندگی حتی وقتی انکارش می‌کنی، حتی وقتی نادیده‌اش می‌گیری، حتی وقتی نمی‌خواهی‌اش از تو قوی‌تر است. از هر چیز دیگری قوی‌تر است. آدم‌هایی که از بازداشتگاه‌های کار اجباری برگشتند، دوباره زاد و ولد کردند. مردان و زنانی که شکنجه دیده بودند، که مرگ نزدیکانشان و سوخته شدن خانه‌هایشان را دیده بودند، دوباره دنبال اتوبوس‌ها دویدند، به پیش بینی‌های هوا‌شناسی با دقت گوش کردند و دختر‌هایشان را شوهر دادند. باور کردنی نیست اما همین گونه است. زندگی از هر چیز دیگری قوی‌تر است.”

- آنا گاوالدا، من او را دوست داشتم

نظر شما درباره آخرین قسمت انیمه Attack on Titan چیست؟ آیا از پایان آن راضی بودید؟ نظر خود را در قسمت کامنت‌ها بنویسید.

نویسنده: مائده معینی (سرپرست نویسندگان، تحریریه ماجرا)

نگاهی به انیمه Attack on Titan و قسمت پایانی

دوره های مرتبط

نظرات کاربران

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.