دیوید فینچر که نسخه دیجیتال جدیدترین فیلمش با عنوان آدمکش یا قاتل Killer 2023 به تازگی منتشر شده، فیلمسازی است که تریلرهای هیجان‌انگیز ، معمایی و روانشناسانه می‌سازد. او با چنین پیشینه‌ای خود را به عنوان سینماگری قابل اعتماد به مخاطبان سراسر دنیا شناسانده بود. کارگردانی که می‌شد با خیال راحت به تماشای فیلم‌هایش نشست و هم سرگرم شد و هم از جنبه‌های تفکربرانگیز آثارش بی‌بهره نمانْد. علاقه‌مندان جدی سینما می‌دانستند که هر بار با یک داستان جذاب طرف هستند که هم مخاطب عام را می‌تواند جذب کند و هم مخاطب خاص را به‌خاطر ساختار محکم فیلمنامه و مفاهیم عمیق روانشناسانه -که در درون فیلمهایش تنیده شده-راضی نگاه دارد.

مروری بر کارنامه هنری فینچر

هنوز خاطره‌ی دلهره‌آمیز دیدار با قهرمانان فیلم شاهکارِ نئونوار هفت Seven 1995 از یاد سینمادوستان نرفته و بعد از گذشت نزدیک به سی سال از نمایش‌اش، این فیلم هنوز تازه و جذاب است. همچنین فیلم باشگاه مشت‌زنی Fight Club 1999 هنوز هم نمونه‌ای قابل ذکر از سینمای پست‌مدرن است: فیلمی که در آن توهم و واقعیت چنان با ضرباهنگ سرگیجه‌آوری به هم می‌آمیزند که بیننده را در افسونی از صدا و نور و حرکت گرفتار می‌کنند. فیلم بازی 1997 آشکارا داستان بکری را حکایت می‌کرد که مابه‌ازایی نداشت. در این فیلم داستان مرد متمول افسرده‌حالی را دنبال می‌کنیم که برای تولدش هدیه‌ای عجیب و ویرانگر می‌گیرد که او را تا مرز فروپاشی روانی پیش می‌برد و بعد در پایان ماجرا ما همراه او دچار گشایش روحی می‌شویم.

در این چند سال فینچر هربار برگ تازه‌ای رو کرد و هر بار در مصاف با مخاطبانش پیروز بود. چرا که فیلم‌هایش از ساخت ممتاز و مضامینی بهره می‌جستند که هم تماشاگر را مرعوب می‌کردند و هم او را به دنیای جدیدی از مفاهیم دعوت می‌کردند. درون‌مایه‌ی این فیلم‌ها از نحوه‌ی مواجهه با مفهوم‌ گناه تا بحران هویت در جهان مدرن در نوسان بودند. مسیر دیوید فینچر بعد از این دچار افت و خیز آشکاری می‌شود. فیلم اتاق وحشت Panic Room 2002 با بازی خوب جودی فاستر به لحاظ هنری در قیاس با آثار پیشین دیوید فینچر افت قابل توجهی داشت.

نبرد زن بی‌پناه داستان با مهاجمانی که به کیان خانه‌اش تجاوز کرده بودند، پایانی قابل حدس داشت و دیوید فینچر این‌بار در کشتی با تماشاگرانش موفق نبود؛ به خصوص این‌که فیلم یادآور اثر دلهره‌آور کلاسیکی بود به نام تا تاریکی صبر کن Wait Until Dark 1967 که در آن اودری هپبورن نقش زن نابینای آسیب‌پذیری را بازی کرده بود که با درایت از پس مهاجم بی‌رحم برمی‌آمد. دیوید فینچر پس از این دوباره یک قاتل زنجیره‌ای را فحوای فیلم تازه‌اش قرار داد تا پس از فیلم هفت، این‌بار با بیماری‌های جامعه‌ی مدرن به گونه‌ای تاریخ‌مند روبرو شود. اگر در فیلم هفت قاتل روانی انگیزه‌های مذهبی داشت، به نظر می‌رسید که زودیاک Zodiac 2007 هیچ محرکی جز لذت از کشتن و سردرگم‌ کردن پلیس از طریق رمزواره‌های لاینحل نداشته باشد. زودیاک اثری بود که تحقیقات گسترده‌ای برای نوشتن و ساختش انجام شده بود، ولی استناد بی‌اندازه بر داده‌ها و اصرار در واقعی بودن همه‌ی اطلاعات و طولانی بودنش، فیلم را از نفس انداخته بود و این نماد وحشت در تاریخ قاتلان زنجیره‌ای آمریکا را به فیلمی پرملال و بی‌هیجان تبدیل کرده بود.

یکی از آخرین فیلم‌های قابل توجه دیوید فینچر، مورد عجیب بنجامین باتن The Curious Case of Benjamin Button 2008 با بازی عالی برد پیت بود که در ملودرامی جذاب ، زندگی مردی را واکاوی می‌کند که پیر به دنیا می‌آید و نوزاد از جهان می‌رود. فارغ از تعابیر و تفسیرهایی که از این داستان استعاری می‌شود کرد، فینچر در این‌جا قصه‌اش را خیلی خوب تعریف می‌کند و دوباره نگاه‌ها را به عنوان یک فیلمساز متبحر به خود جلب می‌کند. همچنین مخاطبان فینچر ، فیلم دختری با خالکوبی اژدها The Girl with the Dragon Tattoo 2011 را اثری مجاب‌کننده ، ولی بی‌روح یافتند که تلاش سینماگر کارکشته برای بازگشت به دوران اوج در آن به ثمر ننشسته بود. اعتبار این درام معمایی و هیجان‌انگیز به بازیگری خوب دنیل کریگ و رونی مارا است.

در این میان شبکه‌ی اجتماعی The Social Network 2010 فیلمی ناامیدکننده و ضعیف بود که هیچ نشانی از فیلمساز باقریحه و درخشان سال‌های پیش در آن دیده نمی‌شد. دیوید فینچر می‌خواهد داستان درونی انسان‌ها را به گونه‌ای معمایی روایت کند که ما به عنوان بیننده‌ی بیرونی با آن همذات و همراه شویم. او با همین رویکرد در فیلم منک Mank 2020 به سراغ شخصیتی واقعی رفت که نقشی کلیدی در ساخت شاهکار بی‌منازع تاریخ سینما یعنی «همشهری کین» داشت. داستان زندگی «هرمان منکیه‌ویتس» این‌بار هم مانند زودیاک با استنادهای فراوان تعریف می‌شود و به رغم بازی خوب گری اولدمن، به دلیل کم‌توجهی سازندگان به عنصر تخیل و هیجان ، از رسیدن به قله‌ی داستان‌سرایی بی‌نصیب می‌مانَد. فهم این فیلم سیاه و سفید برای بیننده‌ی امروز احتیاج به پیش‌نیازهایی دارد که شاید دیدن آن را برای او کم‌اهمیت جلوه دهد. هرچند فیلم در نفوذ کردن به درون شخصیت پرمایه و فاضل و پر از تناقض هرمان منکیه‌ویتسِ فیلمنامه‌نویس ناموفق نیست.

آیا فیلم آدمکش Killer 2023 فینچر ‌توانست انتظارات را برآورده کند؟

و اما دیوید فینچر در فیلم آخرش آدمکش The Killer 2023 مایکل فاسبندر Michael Fassbender را برای نقش یک قاتل اسلحه‌‌به‌مزد برگزیده است. انتخابی که به دلیل کارگردانی متوسط و ضعف در پرداخت و اجرا و اشتباه در گزینش عوامل نمایشی و بازتعریف بد یک طرح و توطئه‌ی تکراری، راه به جایی نمی‌برد. مرد قاتل -که از قضا اهل مراقبه و تک‌گویی نیز هست- پس از یک اشتباه و خطا در نشانه گیری ، شکارش را از دست می‌دهد و برای کارفرمایانش دردسر درست می‌کند و به اجبار برای بقا مجبور می‌شود تا برخی‌شان را بکشد.

تاریخ سینما مملو از کلیشه‌هاست. کلیشه‌هایی که با جابه‌جایی عناصر داستان و خلاقیت در پرداخت، سعی در بازتولید و بقا دارند. در حقیقت تماشاگران ، معتاد کلیشه‌ها هستند که این به خودی خود بد نیست. ولی بدی ماجرا ، آن‌جایی خود را نشان می‌دهد که کلیشه‌ها از خلاقیتی که برای بازتولیدشان لازم است ، تهی شوند. فیلم آدمکش ۲۰۲۳ به دلیل استفاده‌ی نا‌به‌جا از کلیشه‌ها، به ضد خود بدل می‌شود.

مرد قاتل کیست؟ چرا ما با او مانند «جف کاستللو» در سامورایی 1967 Le Samourai، شاهکار ژان پی‌یر ملویل احساس همدلی نمی‌کنیم؟ یا پیش از اثر دیوید فینچر، شخصیت گوست‌داگ Ghost Dog اثر جیم جارموش چه نمی‌گفت و چه نمی‌کرد که قاتل کم‌هوش فیلم آدمکش گفته و کرده است؟ از مثالین‌ترین این قبیل ضدقهرمانان، شخصیت شمایل‌وار لئون در فیلم حرفه‌ای The Professional 1994 اثر لوک بسون است که به تعبیر احمد شاملو : سلاخی بود که می‌گریست، چون به قناری کوچکی دل باخته بود.

آدمکش خاص فینچر، چه مزیتی بر اسلاف خود دارد که آن را متمایز کند؟ شخصیت‌های منزوی تک‌افتاده و بی‌شناسنامه‌ای که تکرو و خودبنیاد‌ند و هیچ‌وقت نمی‌خواهند بازنده باشند و اغلب بدعاقبت‌اند، چه نسبتی با مرد خطرناک رقت‌انگیز فیلم آدمکش دیوید فینچر دارند؟ وقتی میخواهیم بیننده‌ی یک فیلم جنایی باشیم خواه ناخواه در انتظار هیجان یک قتل هستیم در حالی‌که این قاتل مزدبگیر گوشه‌گیر، عاری از احساس و روشمند (مایکل فاسبندر) که هیچ پشیمانی و رحمی از خود نشان نمی‌دهد و در سایه زندگی می‌کند دائماً با خود در تکرار کلمات کلیدی و نقشه‌ی راه است و بر خلاف تصور بیننده تمام الگوهای فیلمنامه‌نویسی ژانر جنایی را در هم می‌ریزد بی‌درام و بی فراز و فرود، سرد و مکانیکی. در این مورد از فینچر و اثرش، در ژانر جنایی انتظاری فراتر می‌رود.

در بدو شروع ، چشم اندازی می‌بینیم از واحدهای یک هتل واقع در پاریس که آن سوی خیابان را به تصویر می کشد: نوعی ادای دین که یادآور پنجره‌ی عقبی Rear Window 1954 هیچکاک است بعد قاتلی را می‌بینیم که تمام کارهای روزمره‌ی یک زندگی معمولی را انجام می‌دهد. او به موسیقی گوش می‌کند و بعد افکار درونی او را می شنویم که شیوه‌ی منحصر به فرد زندگی خود را روایت می‌کند و توضیح می‌دهد که چه نکاتی می‌تواند او را در کارش موفق کند.

به هرحال اگر غیر از اسم فینچر دلیلی برای ادامه‌ی تماشای فیلم وجود دارد، بازی خوب و اکت و میمیک‌های چهره‌ی مایکل فاسبندر است که با اندام ورزیده‌اش، با وسایلی مثل اسلحه که هر گوشه‌ی اتاقش را پر کرده و با نکته‌سنجی حرفه‌ای که با نگرش یک قاتل زنجیره‌ای ترکیب شده است، بسیار زیبا در قاب جا گرفته و تمام تلاش خود را به کار گرفته تا به یک ماشین آدم‌کشی و کسی تبدیل شود که کوچک‌ترین ذره‌ای از احساس را در خود دفن می‌کند. به‌هرحال فارغ از انتظار بالای مخاطب از یک درام هیجانی-معمایی، بازی فاسبندر به تنهایی عمیقاً به دل می‌نشیند.

مونولوگ‌های «قاتل» که در سراسر فیلم به‌صورت نریشنی با ریتم ممتد و تکراری می‌شنویم ، تضاد شخصیت او را نشان می‌دهد ولی مشکل این‌جاست که وجود دیالوگ‌های جذاب هم نمی‌تواند به استحکام بنای سُست يک فيلم كمك كند. ديالوگی مثل "KEEP CALM AND KEEP MOVING" (آرام باش و به حرکتت ادامه بده) گویا یک تریلر انگیزشی برای یک "قاتل" است. در جایی می‌گوید "از ابتدای تاریخ همیشه اقلیت از اکثریت سوءاستفاده کرده‌اند و این سنگ بنای تمدن است" و تاکید می‌کند هر اتفاقی که افتاد، ازاقلیت باش، نه از اکثریت.

فینچر در بازی با دیالوگ‌ها، گام به گام با واقعیت وجودی قاتل ما را روبه‌رو می‌کند و باری دیگر در پروژه‌ی جدیدش به سراغ ذهن انسان و پیچیدگی‌های روان انسان می‌رود و در پایان با این دیالوگ عجیب روبه‌رو می‌شویم که تمام تضاد فکری "قاتل " را در خود به نمایش گذاشته است: "اگر از اقلیت نباشی شاید مثل من، یکی از اکثریت باشی." درکل فینچر می‌‌خواهد در این فیلم ما را با واقعیت‌های انسانی خودمان روبه رو کند و این‌که در زندگی هیچ چیز قطعی نیست و هیچ قانون قاطعی وجود ندارد و این‌که ما انسان‌ها چقدر به خودمان دروغ می‌گوییم.

در پایان فقط می‌توانم نظر شخصی خودم را به‌عنوان نگارنده این جستار با شما درمیان بگذارم و آن این‌ است که به‌نظر من فینچر در فیلم سینمایی آدمکش 2023 نسبت به کارهای بزرگ قبلی خودش، بسیار ضعیف عمل کرده است. فیلم یک کلّيت نامقبول است که جزئیات در آن اهمیت خود را از دست می‌دهند. ضدقهرمان واپسین اثر دیوید فینچر، برخلاف تعالیمی که مرتباً در تک‌گویی‌هایش با خود تکرار می‌کند، هم احساساتی می‌شود و هم قابل پیش‌بینی است. بیننده‌ی سختگیر آدمکش برای تحمل این فیلم ضعیف باید بسیار صبور باشد. آن‌هم صبری که حتی به اعتبار نام کارگردانش و خاطره‌های خوشی که از فیلم‌های گذشته‌اش داشته، ممکن است نپاید…

نظر شما درباره فیلم آدمکش 2023 ساخته دیوید فینچر چیست؟ این فیلم را نسبت به آثار پیشین فیلمسازش چطور ارزیابی می‌کنید؟

در قسمت کامنت‌ها بنوسید.

نویسنده: شهره ریاحی (تحریریه ماجرا)

نقد فیلم آدمکش The Killer 2023 ساخته جدید فینچر

شهره ریاحی

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.