بالاخره رضا عطاران دفتر یادداشت مرموزش را برایمان باز کرد. تابستان امسال پس از سال‌ها غیبت و فاصله از فضای سریال‌ها، به جای مونیکا بلوچی، عطاران پیر را سیگار بر لب در کنار خیل پرستاران جوان فندک به دست دیدیم و پس از آن هم جز چند تیزر رمزآلود چند ثانیه‌ای چیزی از ماجرای سریال مشخص نبود. گویی تبلیغات سریال هم مانند فضای کارآگاهی آن برایمان قدم به قدم دانه چیده تا همراهش شویم و بخواهیم معماها را حل کنیم.

تیتراژ خلاقانه، شروع قدیمی

سریال دفتر یادداشت شاید جزو معدود فیلم و سریال‌های ایرانی باشد که تیتراژ قابل توجهی دارد و اتفاقاً با فضای داستان هم همسو است. به نظر می‌رسد گرافیک جذاب و متفاوت و همینطور نشانه‌های کنجکاوی برانگیز در تیتراژ سریال، حتی پیش از آغاز داستان، مخاطب را با خود می‌کشد و البته که همزمان انتظارات او را هم بالا می‌برد.

در سکانس آغازین با فضای یک جشن عروسی مواجهیم که صدای عطاران پشت بلندگوی پلیس آن را بر هم می‌زند. ورود حسن معجونی با لباس و آرایش عروس و گفتگویش با رضا عطاران یادآور کمدی‌های دست چندم این سال ها هستند که اتفاقاً خود عطاران هم در تعدادی از آن ها حضور داشته است. شاید موفق‌ترین این نمونه‌ها هم زوج رضا عطاران و جواد عزتی در هزارپا بوده باشد. در همه این نمونه‌ها مانند سکانس آغازین سریال دفتر یادداشت، فیلم و فیلمنامه چیزی بیش از بده بستان‌های دو شخصیت و خصوصاً طنازی‌های عطاران، ندارند. هر چند به طرز عجیبی همین حداقلی‌ترین اتفاق هم موفقیت فیلم‌ها را در گیشه تضمین می‌کند.

همانطور که در سکانس اول متوجه می‌شویم ایرج (عطاران) و حمید (معجونی) دو دوست و همکارند که در اداره‌ی پلیس کار می کنند، اما ایرج کارآگاه ماهرتری است و حمید هم دوست دارد خود را هم پای او کند. پس از این سکانس پرتاب می‌شویم به سال ها بعد در آسایشگاهی که حالا ایرج پیر و آلزایمری در حال حمام شدن است. با ورود مجدد حمید، شاهد هرج و مرج شدیدی در آسایشگاه هستیم که البته در طراحی میزانسن، حرکات دوربین و تا حدی بازی بازیگران تصویر مینی مال و متفاوتی نسبت به تصویر هرج و مرج در کمدی های ایرانی به ما می‌دهد که بیشتر یادآور کارهای وس اندرسن هستند. اما در این میان تنها کسی که صحنه را در دست می‌گیرد و حتی آن را از آن خود می‌کند رضا عطاران است. هر چند در مقام یک کارآگاه دقیق و ریزبین تا حدی متفاوت ظاهر می‌شود اما شیرینی و سادگی همیشگی را در بیان و حرکاتش می‌بینیم. ایرج با وجود هوش و مهارتش همچنان با آلزایمر دست و پنجه نرم می‌کند و چیزی از گذشته و حتی شغل خود به یاد نمی‌آورد. کم کم متوجه می‌شویم که حمید چند بار تلاش کرده ایرج را از آسایشگاه خارج کند تا به مزار خواهرش که به تازگی فوت شده برود اما منیر، مدیر آسایشگاه، مانع او می‌شود. درنهایت حمید با نشان دادن وکالتنامه از سیمین، خواهر ایرج، موفق می‌شود او را به مدت ۲۴ ساعت بیرون ببرد و داستان آغاز می شود.

ساختار شبه مِمِنتویی سریال دفتر یادداشت

در ادامه داستان حمید، ایرج را با خود به خانه‌ی سیمین می‌برد. (که از قضا محل زندگی خود حمید نیز هست) از همین جا آشنایی مختصری با دیگر ساکنین ساختمان رقم می‌خورد که مشخص است با وجود مهلت ۲۴ساعته‌ی حمید و ایرج قرار است باز هم به این خانه برگردیم. با ورود ایرج به واحد سیمین و کند و کاو در وسایل او سوالات و ابهامات ما آغاز می‌شود، چنان که می‌شود نسبت به حمید هم بی اعتماد بود. در میان وسایل عجیب سیمین اما، دفترچه یادداشتی پیدا می‌شود که برای روزهای آلزایمر ایرج گذاشته شده تا یافته‌هایش را فراموش نکند.

از آنجا که آگاهی مخاطب تقریباً با آگاهی ایرج هم پوشانی دارد، نوعی روایت نامعتبر رقم می‌خورد که بستر مناسبی برای ماجراهای کارآگاهی به وجود می‌آورد. هر چند کم و کیف بیماری فراموشی ایرج هنوز برای ما روشن نیست و نمی‌دانیم تا چه حدی ممکن است درک درستی از مسائل اطرافش داشته باشد، حداقل می‌دانیم شمّ کاراگاهی او هنوز زنده است و حتی در مشاهده و استنتاج بهتر از اطرافیان هوشیار خود عمل می‌کند. در سه صحنه‌ی کارآگاهی قسمت اول (ماجرای آتش سوزی آرایشگاه، یافتن حلقه و پرونده‌ی قتل سیمین) تصویری بدیع‌تر از آنچه کارآگاهانی مانند شرلوک هولمز و پوآرو به ما نشان می‌دهند، نداریم. گرچه همین پلان‌ها هم در مقایسه با همتایان خود در فیلم‌های کمدی و سینمای ایران به شکل مطلوب تری برگزار شده‌اند. مضاف بر آن دیدن رضا عطاران در چنین کسوتی فضا را متفاوت می‌کند. به طور کلی با وجود وضعیت حافظه ی ایرج و پیام‌هایی که به نظر می‌رسد سیمین پیش از رخ دادن قتل احتمالی برای او گذاشته در کنار دست‌آویزی مانند دفتر یادداشتِ روزهای فراموشی، می‌توانیم الگویی شبیه به لئونار ممنتو را برای ایرج متصور باشیم. با این تفاوت که حالا رضا عطاران را داریم که ممکن است معادلات ما را حتی در این فضای نامطمئن نیز به هم بریزد!

خنده از قصه جا می‌ماند؟

طبعاً مخاطب ایرانی پس از سال ها غیبت رضا عطاران در سریال‌های کمدی، انتظار یک ساعت خنده ی دلچسب را دارد. بیایید فضای بصری متفاوت و چشم نوازتر نسبت به فیلم و سریال‌های کمدی ایرانی و همینطور ترکیب دو ژانر پرمخاطب جنایی و کمدی (که هر دو مزیت های این سریال هستند) را فعلاً کنار بگذاریم. موقعیت‌ها و دیالوگ‌های سریال برای خلق کمدی چه چیزی در دست دارند؟

آن طور که به نظر می‌رسد در فضای شخصیت‌ها زوج عطاران و معجونی باید جزو برگ برنده‌های کمدی کار باشد در صورتی که به نسبت پارتنرهای دیگر عطاران چندان شیمی قوی‌ای میان این دو کاراکتر نمی‌بینیم. هر کدام از آن‌ها کار همیشگی خود را می‌کنند و تا اینجای کار، کنار هم چندان در خنداندن مخاطب یا فرورفتن در فضای ارتباطی میانشان موفق نبوده‌اند. هر چند با توجه به الزامات قصه باید بیشتر صبر کرد تا ماهیت رابطه‌ی دو شخصیت بهتر مشخص شود. بازیگران دیگر از جمله مینا ساداتی، سوگل خلیق، الهام پاوه نژاد و... هم در برخورد اول هیچ نشانی از کمدی یا کمدی قابل قبول ندارند. شاید تنها فردی که پس از عطاران به شکل متفاوتی در زمینه، کمدی را زنده نگه می‌دارد بیژن بنفشه خواه است که خود تجربیات مشابهی در خلق چنین نقش‌های کوتاه و شیرینی در سریال های کمدی دارد. شاید بهترین نمونه‌اش هم شخصیت ماتریکسی «نئو» در سریال کمدی مگه تموم عمر چند تا بهاره؟ باشد.

فارغ از شخصیت‌ها، موقعیت‌های کمدی و دیالوگ‌ها نیز تقریباً از کلیشه‌های دست فرسود برخی اشارات شبه جنسی (مانند جای عجیب ماه گرفتگی یا افتادن شلوار)، بازی‌های کلامی (مانند اشتباه مدیر و منیر)، چشم چرانی و نمایش تابلوهایی که دیگر حتی تابو نیستند (مانند پخش آهنگ فتانه و رقص) فراتر نمی‌رود.

در مجموع بار کمدی و تا حدی دیالوگ‌نویسی با اختلاف روی دوش عطاران است و برگ برنده‌ی سریال، گذاشتن رضا عطاران در شخصیت و فضایی متفاوت و برانگیختن کنجکاوی مخاطب برای کشف رازها و طنازی های بیشتر اوست. با همه‌ی این‌ها اساساً سریال‌های کمدی فرصت بیشتری برای تصمیم گیری می‌طلبند. با وجود داده‌ها و در عین حال سوالات نسبتاً زیادی که قسمت اول سریال دفتر یادداشت به تصویر می‌کشد، باید به قصه و شخصیت ها فرصت داد تا رشد کنند و رگ خنده‌ی ما را پیدا کنند.

شما هم اگر قسمت اول سریال دفتر یادداشت رضا عطاران را دیده‌اید، نظرتان را در قسمت کامنت‌ها برای ما بنویسید.

نویسنده: مریم شایسته (تحریریه ماجرا)

معرفی و بررسی سریال دفتر یادداشت رضا عطاران

دوره های مرتبط

نظرات کاربران

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.