ژانر وحشت مخاطبان زیادی را به خود اختصاص داده است که هریک به دلیلی مشتاق تماشای فیلم‌های ترسناک هستند. هیجان و استرسی که دیدن این فیلم‌ها به همراه دارد بر کسی پوشیده نیست. تماشاچیان که با تپش قلب و چشم‌هایی کاملاً باز به پرده‌ی سینما یا صفحه‌ی تلویزیون خیره مانده‌اند و منتظر اتفاقی وحشتناک‌اند، ترسیده، هیجان‌زده و متحیرند.

اما چرا؟ اگر ما در زندگی واقعی از آنچه ما را می‌ترساند گریزانیم، پس چرا فیلم‌هایی را انتخاب می‌کنیم که ما را بترساند؟

درواقع در ژانر وحشت فیلمی بهتر محسوب می‌شود که وحشت بیشتری ایجاد کند و اساساً این فیلم‌ها به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که تا حد ممکن ترسناک باشند. از طرفی فروش بالای این فیلم‌ها نشان از علاقه‌ی بسیاری از افراد به ژانر وحشت دارد. در این متن چند دلیل اصلی جذابیت فیلم‌های ترسناک و دو مورد از فواید روانی فیلم‌های ترسناک را برمی‌شماریم.

1) بر اساس یافته‌های متیاس کلیسن (Mathias Clasen)، محقق و پژوهشگر ژانر وحشت، ذهن انسان بر اساس دوران ماقبل تمدن که در جنگل شکار می‌کرده و با خطرات بسیاری مواجه می‌شده است برنامه‌ریزی‌ شده و امروز ما در دنیایی مدرن زندگی می‌کنیم که این خطرات حداقل همیشه ما را تهدید نمی‌کند مثلاً از این‌که هرلحظه موجودی بزرگ‌تر از خودمان با دندان‌های تیز و فکی محکم و قوی که می‌تواند ما را از پای درآورد بهمان حمله کند نمی‌ترسیم، اما مغزمان با همان سازوکار قبلی به وظیفه‌ی حفاظت از ما می‌پردازد. ژانر وحشت بدوی‌ترین بخش ذهن انسان که همیشه برای بقای او هر نشانه‌ای از خطر را به‌مثابه‌ی خود خطر بازشناسی کرده و دستور حمله یا فرار داده است را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

واکنش‌های تماشاچیان موقع تماشای فیلم‌های ترسناک، مثل عرق کردن دست‌ها، بالا رفتن ضربان قلب، جیغ کشیدن و سایر واکنش‌ها نشان از فعال شدن قسمتی از مغز دارد که در گذشته‌های دور زمانی که خرسی وحشی در جنگل به انسان حمله می‌کرد، فعال می‌شد. درنتیجه ذهن انسان به محیطی که همیشه در آن احتمال خطر وجود دارد بیشتر عادت دارد و چندان بی‌راه نیست اگر مخاطب ژانر وحشت این امر را طلب می‌کند، به‌خصوص زمانی که روی کاناپه‌ی نرم و امن خانه نشسته یا به صندلی قرمز سالن سینما تکیه داده است.

2) یکی دیگر از دلایل علاقه به ژانر وحشت، تحریک احساسات مختلف است. احساس ترس، وحشت و اضطرابی و حتی لذت و رضایتی که موقع تماشای فیلم‌های ترسناک در ما ایجاد می‌شود یک طیف گسترده از احساسات را تشکیل می‌دهد که درمجموع وضعیتی خوشایند ایجاد می‌کند. همچنین فیلم‌های ترسناک منجر به ترشح آدرنالین می‌شود که برای افرادی که به هیجان آمدن، علاقه‌مند هستند، نکته‌ای مثبت به‌حساب می‌آید.

3) تجربه‌ی نیمه‌ی تاریک انسان در غالب یک هیولا یا موجودات دیگر بدون آُسیب دیدن از دیگر دلایلی است که مخاطبان به فیلم‌های ترسناک و ژانر وحشت علاقه نشان می‌دهند. احتمالاً اغلب افراد در طول زندگی‌شان با کسانی چون هانیبال لکتر (Hannibal Lecter) مواجه نمی‌شوند ولی از خلال فیلم‌های ترسناک می‌توانند نزدیک بودن به این افراد را ازنظر احساسی تجربه کنند بدون اینکه آسیبی ببینند.

4) برخی از فیلم‌های ترسناک باوجود احساس وحشتی که در مخاطبان ایجاد می‌کنند، درنهایت به آن‌ها احساسی از جنس پیروزمندی القا می‌کنند چراکه قهرمان بر هیولا یا موجود ترسناک ماورائی یا واقعی پیروز می‌شود و تماشاگر که عموماً با قهرمان هم ذات پنداری می‌کند را به وجد می‌آورد. درواقع در این دسته از فیلم‌ها، تعلیق نزدیک شدن تهدید است که درنهایت به احساسی رضایت‌بخش تبدیل می‌شود؛ که مرتبط با تئوری انتقال هیجانی (Excitation Transfer Theory) هستند.

از سوی دیگر، اگر هیولای تهدیدآمیز پیروز شود، احساس ترس به نارضایتی بدل می‌شود. پس نتیجه‌ای مثبت برای قهرمان و نتیجه‌ی منفی برای ضدقهرمان یا در بسیاری از فیلم‌های ترسناک، هیولا می‌تواند به احساس رضایت خوشایندی منجر شود که مخاطب را به سمت ژانر وحشت سوق بدهد.

5) مالکوم تروی (Malcolm Turvey) یکی از افرادی است که به مطالعه‌ی ژانر وحشت پرداخته است و ازنظر او ژانر وحشت چند مشخصه‌ی مهم دارد مثل حضور هیولا یا افرادی با خصلت‌های ماورائی مثل هانیبال لکتر و ایجاد احساس اشمئزاز در مخاطب. ازنظر تروی مهم‌ترین دلیلی که ژانر وحشت شهرت بسیاری دارد، تئوری هیولا (دیو) درون (The Beast Within) است. طبق این تئوری قسمت سرکوب‌شده‌ی تاریک ناخودآگاه هر انسان در زیر لایه‌ای نازک از تمدن پوشانده شده است و کنار رفتن لایه‌ی تمدن چندان سخت و زمان‌بر نیست و فیلم‌های ژانر وحشت با حضور هیولا این اجازه را به ما می‌دهند که بخشی از وجودمان که شاید اتفاقاً از قتل و کشتار یا آزار دیگران لذت می‌برد با هیولا هم ذات پنداری کند.

علاوه بر این هیولا، می‌تواند شخصیتی چنان مرموز و عجیب باشد که چرایی رفتارش مخاطب را به خود جذب کند. تروی از قاتل سریالی، تد باندی مثال می‌زند که اگرچه مایه‌ی وحشت آدم‌ها بود اما درعین‌حال کنجکاوی آن‌ها را برمی‌انگیخت.

6) یکی دیگر از عواملی به پرمخاطب بودن ژانر وحشت کمک می‌کند و باعث می‌شود ازنظر روانی تمایل پیدا کنیم که فیلم‌های ترسناک تماشا کنیم، این است که گاهی این فیلم‌ها ترس‌ها و اضطراب‌های برساخته‌ی اجتماع را تبدیل به هیولا می‌کنند مثل فیلم Get Out و اشاره‌ی آن به مسئله‌ی نژادپرستی و فیلم‌های دیگری که به‌جای تبدیل بهارخواب‌های اجتماعی به هیولا، دیگری‌های طردشده را به هیولا تبدیل می‌کنند و به این شیوه هم ذات پنداری با هیولا را به فرایندی آسان‌تر تبدیل می‌کنند. درنتیجه مواجهه با ترس‌های اجتماعی و هم ذات پنداری با هیولای طردشده نیز می‌تواند مخاطبان را به سمت ژانر وحشت سوق بدهد.

تأثیرات مثبتی که ژانر وحشت می‌تواند بر ذهن بگذارد!

احتمالاً از تأثیرات منفی ژانر وحشت باخبرید و با بی‌خوابی یا کابوس‌هایی که ناشی از دیدن فیلم‌های ترسناک هستند آشنا هستید اما خبر خوب برای طرفداران فیلم‌های ترسناک این است که این فیلم‌ها می‌توانند تأثیرات مثبت روانی نیز داشته باشند. در ادامه دو مورد از این تأثیرات را برمی‌شماریم.

احتمال مواجهه با موجوداتی به ترسناکی هیولا در زندگی واقعی اگر صفر نباشد نزدیک به صفر است اما هیولاهای دیگری در دنیای واقعی وجود دارند که اگرچه چندان وحشتناک نیستند اما واکنش‌های سریع و غریزی ما را طلب می‌کنند. فیلم‌های ترسناک کمک می‌کنند که ماشین ذهن ما دستگاه‌هایش را برای مواجهه با این خطرات به‌روز و آماده نگه دارد. به سطح آوردن احساساتی مثل ترس و اضطراب زمانی که می‌دانیم واقعاً خطری ما را تهدید نمی‌کند کمک می‌کند که در مواجهه با خطر واقعی بهتر عمل کنیم.

فیلم‌های ترسناک می‌توانند به‌مثابه‌ی یک جلسه‌ی روان‌درمانی باشند. زمانی که با ترس‌هایی چون ترس از مرگ دست‌وپنجه نرم می‌کنیم، فیلم‌های ترسناک با دادن میزان اندکی از احساس مرگ، در نقش جلسه‌ی روان‌درمانی ظاهر می‌شوند و زمانی که ذهن فرمان مواجهه با خطر می‌دهد اما درعین‌حال می‌داند که خطری وجود ندارد چیزی شبیه به‌مواجهه درمانی (Exposure Therapy) در درمان ترس‌ها اتفاق می‌افتد.

درنتیجه عواملی مثل احساس رضایت از نابودی هیولای خبیث، کشف نیمه‌های تاریک وجود خود و یا دیگران، تجربه‌ی طیف گسترده‌ای از احساسات می‌توانند دلایلی برای شهرت ژانر وحشت در بین مردم به دست دهند.

شما چرا فیلم ترسناک می‌بینید؟ نظرات خود را در قسمت کامنت‌ها بنویسید.

نویسنده: پرنیان مصطفوی (تحریریه ماجرا)

چرا فیلم ترسناک می‌بینیم؟

پرنیان مصطفوی

دوره های مرتبط

جهت ثبت نام، شماره موبایل و رمز عبور انتخابی خود را وارد نمایید.

کد 5 رقمی ارسال شده به موبایل خود را وارد کنید

جهت ورود نام کاربری و رمز عبور خود را وارد نمایید.